Tridhjetë vite tranzicion: Pushteti që nuk u dorëzua kurrë
Madje, disa ish-zyrtarë të lartë të Sigurimit e Partisë së Punës u pajisën me viza amerikane dhe u vendosën në SHBA, duke krijuar atje rrjete të reja ekonomike e politike, dhe nuk u sanksionuan kurrë
Flamur Bucpapaj
Në disa raste, si rasti im personal, ish-bashkëpunëtorët e Sigurimit kanë organizuar protesta agresive për t’ju bllokuar hyrjen në ekonominë e tregut dhe për të mos ju lejuar të ndërtoj aktivitet privat.
Kur në fillim të viteve ’90 regjimi komunist në Shqipëri shpalli fundin e vet politik dhe Partia e Punës u vetëshpall “e reformuar”, shumë shqiptarë besuan se më në fund do të kishte një ndarje të prerë mes së kaluarës dhe së ardhmes. Por historia tregoi se ky “fund” ishte në të vërtetë një riorganizim i kujdesshëm i elitës së vjetër, jo shkatërrimi i saj.
Ish-bashkëpunëtorët e Sigurimit të Shtetit, drejtuesit e aparatit represiv dhe njerëzit e lidhur me Komitetin Qendror nuk u zhdukën nga skena publike. Përkundrazi, ata u shpërndanë me kujdes në të gjitha krahët e politikës. Një pjesë u pozicionua në partitë e sapoformuara të opozitës, duke u shfaqur si “demokratë të rinj”, ndërsa një pjesë tjetër qëndroi në strukturat e Partisë Socialiste, trashëgimtares direkte të Partisë së Punës.
Shumë prej tyre nuk ishin thjesht ish-funksionarë: ata ishin mjeshtër të manipulimit, sociopatë të aftë të shfrytëzonin çdo dobësi të njeriut përballë tyre, spiunë që nuk ngurronin të tradhtonin edhe njerëzit më të afërt, pa ndjenja faji, pa parime dhe pa mëshirë. Ishin aktorë të përkryer në rolin e “njeriut të ri” të demokracisë, ndërsa në prapaskenë vazhdonin të përdornin të njëjtat rrjete të vjetra kontrolli dhe ndikimi.
Partia e Punës “hoqi dorë” nga pushteti vetëm në dukje. Në realitet, pushteti nuk ndryshoi duar; ndryshoi vetëm kostumin. Nga një diktaturë e hapur, elita e vjetër kaloi në një sistem pluralist të kontrolluar, ku partitë e reja u mbushën me ish-struktura të Sigurimit, duke u siguruar që asnjë reformë e vërtetë të mos e kërcënonte bazën e tyre ekonomike dhe politike.
Ekonomia e kapur: tendera, pasuri dhe krim i organizuar
Sot, pas më shumë se 30 vitesh, kjo kastë kontrollon gjithçka: pasuritë kombëtare, institucionet shtetërore, mediat kryesore dhe madje edhe drejtësinë. Tenderat publikë — burimi kryesor i pasurimit të shpejtë në tranzicion — janë kthyer në pronë private të kësaj elite. Me kompani fasadë, lidhje politike dhe manipulime të procedurave, ata sigurojnë çdo kontratë të madhe, duke e lënë ekonominë në duart e një grushti njerëzish.
Por kjo nuk mjafton: shumë prej tyre kanë hyrë në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë në botën e drogës. Kanabizimi i Shqipërisë, rrjetet ndërkombëtare të trafikut të kokainës dhe heroinës, si dhe pastrimi i parave në biznese të ligjshme, kanë bërë që krimi i organizuar dhe politika të jenë dy faqe të së njëjtës monedhë.
Pushtimi i pasurive natyrore
Në këtë proces pasurimi, janë pushtuar edhe pasuritë natyrore të vendit. Zona turistike si Valbona, Thethi, bregdeti i jugut dhe shumë fshatra me potencial të jashtëzakonshëm janë mbushur me ndërtime pa leje, shpesh nga njerëz të lidhur me ish-strukturat e pushtetit dhe botën e krimit. Ligji nuk ekziston për ta; çdo pengesë zgjidhet me para, me presion ose me lidhje politike.
.
Bashkëfajësia e Perëndimit
Ajo që e bën edhe më të rëndë këtë realitet është heshtja dhe, në disa raste, bashkëpunimi i Perëndimit. Asnjë nga drejtuesit kryesorë të Partisë së Punës, Sigurimit apo strukturave të tjera represive nuk u sanksionua nga SHBA apo vendet e BE-së. Përkundrazi, shumë prej tyre përfituan viza, morën leje qëndrimi, e madje u vendosën me familjet e tyre në Shtetet e Bashkuara dhe vende të tjera perëndimore.
Në vend që të mbështesnin çrrënjosjen e sistemit të vjetër, aleatët perëndimorë shpesh mbyllën sytë, duke pranuar realitetin e një demokracie të deformuar. Kjo heshtje i bën ata bashkëpërgjegjës, sepse një demokraci e rreme është më e rrezikshme se një diktaturë e hapur: ajo legjitimon të njëjtën kastë që mban peng vendin, duke i dhënë vulë ndërkombëtare pushtetit të saj.
Raport investigativ mbi strategjinë e pas-1990 të ish-strukturave të Sigurimit të Shtetit dhe ish-udhëheqjes së Partisë së Punës
Pas vitit 1990, Shqipëria hyri në një tranzicion politik të shpallur si kalim nga sistemi njëpartiak në pluralizëm. Por dokumente, dëshmi dhe zhvillime konkrete tregojnë se një pjesë e madhe e elitës së Sigurimit të Shtetit dhe e udhëheqjes së Partisë së Punës nuk e humbi realisht pushtetin, por u riorganizua duke ruajtur kontrollin ekonomik, politik dhe social mbi vendin.
Një element kyç në këtë proces është i ashtuquajturi “Neni 5 i platformës së Sigurimit”, një plan veprimi i brendshëm para dorëzimit formal të pushtetit.
Neni 5 i Platformës së Sigurimit (para dorëzimit të pushtetit)
Sipas burimeve të brendshme, ky nen parashikonte:
Sikur dorëzim i pushtetit: Do të simulohet dorëzimi i pushtetit, por në prapaskenë do të krijohet një lob tokësor ekonomik dhe politik.
Infiltrim: Njerëz të zgjedhur nga strukturat e vjetra do të futen në radhët e partive të reja politike (përfshirë opozitën) për të kontrolluar vendimmarrjen dhe për të bllokuar reformimin real.
Kapje e pasurisë: Pasuria e shtetit dhe e ish-pronarëve të persekutuar do të rikthehet, në forma të reja, në duart e të njëjtëve individë dhe rrjete.
Shkatërrimi i opozitës: Do të përdoren shpifje, infiltrime dhe operacione propagandistike për të dobësuar dhe rrëzuar Partinë Demokratike e çdo forcë tjetër reale opozitare.
Korrupsion i faktorëve ndërkombëtarë: Do të krijohen lidhje dhe marrëveshje për të siguruar heshtjen e organizmave ndërkombëtarë mbi veprimtaritë e paligjshme.
Kapja e institucioneve: Të gjithë sektorët strategjikë — drejtësia, policia, biznesi, media — do të drejtohen nga persona të besuar të sistemit të vjetër.
Kontroll mbi imazhin ndërkombëtar: Opozita do të njolloset në arenën ndërkombëtare përmes dezinformimit dhe lidhjeve diplomatike të lobit.
. Pasojat praktike të planit
Në dekadat pas vitit 1990, pasojat e kësaj strategjie u reflektuan në disa fusha kyçe:
a) Kapja ekonomike dhe tenderat
Tenderat publikë shpesh janë marrë nga ish-strukturat e Sigurimit ose rrjetet e tyre familjare e shoqërore.
Investimet strategjike, sidomos në infrastrukturë dhe sektorë publikë, kontrollohen nga po këta individë, duke bllokuar konkurrencën reale.
b) Krimi i organizuar dhe trafiku
Një pjesë e këtyre rrjeteve u shndërruan në bosë të trafikut të drogës, duke përdorur strukturat shtetërore si mburojë.
Zbatimi i ligjit u deformua për të mbrojtur këto aktivitete.
c) Turizmi dhe pushtimi i zonave të mbrojtura
Fshatra turistikë si Valbona, Thethi dhe zona bregdetare u mbushën me ndërtime pa leje të kontrolluara nga këto rrjete.
Legalizimet e mëvonshme shërbyen për pastrim kapitalesh të fituara nga aktivitete të paligjshme.
d) Margjinalizimi i ish-të përndjekurve
Ish-pronarëve dhe familjeve të persekutuara iu mohua kthimi real i pasurisë.
Në disa raste, si rasti im personal, ish-bashkëpunëtorët e Sigurimit kanë organizuar protesta agresive për t’me bllokuar hyrjen në ekonominë e tregut dhe për të mos ju lejuar të ndërtoj aktivitet privat.
. Heshtja e Perëndimit
Pavarësisht njohurive mbi këtë realitet, një pjesë e faktorëve perëndimorë nuk kanë ndërmarrë masa të dukshme.
Madje, disa ish-zyrtarë të lartë të Sigurimit e Partisë së Punës u pajisën me viza amerikane dhe u vendosën në SHBA, duke krijuar atje rrjete të reja ekonomike e politike.
Ky model tranzicioni — në dukje demokratik, por në thelb një riorganizim i elitës së vjetër — ka mbajtur Shqipërinë të bllokuar për mbi 30 vjet në një sistem ku pushteti real nuk ka ndryshuar duar.
Për të dalë nga ky rreth vicioz, nevojiten:
Hetime të pavarura kombëtare e ndërkombëtare mbi pasuritë e fituara pas vitit 1990.
Deklasifikim i plotë i dosjeve të Sigurimit dhe hapje e arkivave.
Zbatimi real i ligjeve të lustracionit dhe transparencës.
Një vend i bllokuar në tranzicion
Shqipëria sot nuk vuan nga mungesa e pluralizmit formal, por nga mungesa e shkëputjes reale nga trashëgimia e diktaturës. Elitat e vjetra kanë ruajtur kontrollin, thjesht duke ndryshuar gjuhën, simbolet dhe aleancat. Ndërkohë, plagët e së kaluarës mbeten të hapura dhe drejtësia e mohuar vazhdon të rëndojë mbi brezat.
Nëse ky realitet nuk pranohet dhe nuk adresohet, Shqipëria do të vazhdojë të jetë një vend i bllokuar në tranzicion, ku pushteti nuk rrjedh kurrë nga populli, por vetëm riciklohet brenda të njëjtës kastë. Dhe kështu, “ndryshimi” do të mbetet një fjalë boshe, ndërsa historia do të përsëritet — ashtu siç po ndodh prej më shumë se tridhjetë vitesh.
