Gjendja e Perandorisë Osmane dhe vakumi politik në Ballkan
Arsyet gjeostrategjike të copëtimit të trojeve shqiptare
Kongresi i Berlinit 1878 – Fillimi i tragjedisë territoriale
Lidhja e Prizrenit – Reagimi shqiptar dhe koncepti i vetëqeverisjes
Diplomacia evropiane dhe projekti anti-shqiptar
Pavarësia e Shqipërisë më 1912 – Rrethanat reale
Roli i Austro-Hungarisë në formësimin e shtetit shqiptar
Roli i Perandorisë Osmane – mbështetje, hezitime, tradhti?
Pushtimi i 60% të territorit shqiptar nga Greqia, Serbia dhe Mali i Zi
Konferenca e Ambasadorëve 1913 – Ndërhyrja fatale
Shqipëria e lënë “pa qytetet kryesore” – dimensioni ekonomik
Pasojat demografike, kulturore, ushtarake
Pasojat afatgjata në shtetin shqiptar
HYRJE HISTORIKE
Shqiptarët hynë në shekullin XX si një nga popujt më të vjetër të Evropës, por pa shtet, pa administratë të vetën dhe të lënë në mëshirën e politikave grabitqare të fqinjëve. Pas më shumë se 400 vitesh sundimi osman, Perandoria filloi të shembej me shpejtësi. Të gjitha kombet ballkanike e panë këtë shembje si mundësi për t’u zgjeruar në kurriz të tokave shqiptare.
Arsyet pse shqiptarët u lanë pa një shtet të plotë janë shumëdimensionale:
strategjia e Fuqive të Mëdha për të krijuar “shtete-tampon”
interesat fetare dhe civilizuese të Rusisë dhe Francës
frika e Evropës nga krijimi i një Shqipërie të madhe
mungesa e një elite të centralizuar shqiptare
Në këtë studim analizohet pse Shqipëria u shpall e pavarur, por u la e cunguar, në kufij që garantonin dobësinë e përhershme.
GJENDJA E PERANDORISË OSMANE
“Sëmundja e Bosforit”
Që nga viti 1820, Perandoria Osmane ishte fuqia më e dobët e Evropës. Rënia e saj prodhoi:
një vakum politik
rivalitet mes Rusisë, Austro-Hungarisë, Anglisë dhe Francës
garë për të kontrolluar Adriatikun dhe Egjeun
Shqiptarët u gjetën në qendër të këtij vakumi.
Reformat e Tanzimatit dhe efekti i tyre anti-shqiptar
Tanzimati solli centralizim të dhunshëm, eliminim të autonomive lokale dhe goditje ndaj elitave feudale shqiptare. Shqiptarët shpesh ndiheshin më të kërcënuar nga Stambolli sesa nga serbët apo grekët – një paradoks historik.
Roli ekonomik i viseve shqiptare në Perandori
Vilajetet e Shkodrës, Kosovës, Manastirit dhe Janinës:
përbënin korridoret kryesore detare
ishin porta strategjike e Adriatikut
kishin qytete me zhvillim ekonomik
Për këtë arsye, çdo fuqi kërkonte kontroll mbi këto treva.
ARSYET GJEOSTRATEGJIKE TË COPËTIMIT
Arsyet detare
Kush kontrollonte bregdetin shqiptar kontrollonte:
hyrjen në Adriatik
rrugët tregtare drejt Europës Qendrore
boshtin detar Otranto–Korfuz
Prandaj Greqia pretendonte Jugun, Serbia kërkonte dalje në det dhe Mali i Zi kërkonte Shkodrën.
Arsyet tokësore
Shqipëria përbënte hallkën lidhëse mes Ballkanit Perëndimor dhe Lindjes. Kontrolli mbi të siguronte:
korridorin Nish–Prishtinë–Shkodër
rrugët e kripës dhe tregtisë
portet kryesore (Durrësi, Vlora, Shkodra)
Arsyet etnike të shtrembëruara
Fqinjët përdorën argumente të rreme etnike:
grekët pretendonin se “Epiri ishte grek”
serbët shpikën konceptin “Stara Srbija”
malazezët shpikën idenë e “tokave sllave të lira”
Këto propaganda u mbështetën nga kisha ortodokse dhe Rusia.
Interesat e Fuqive të Mëdha
Rusia – pro Serbisë dhe Greqisë
Franca – pro Greqisë
Britania – donte të pengonte Rusinë
Austro-Hungaria – mbështeti shqiptarët si tampon kundër Serbisë
Vendimet e vitit 1913 ishin politike, jo etnike apo gjeografike.
KONGRESI I BERLINIT (1878) – Fillimi i tragjedisë
Kongresi la jashtë çdo projekt-shteti shqiptar:
Plavë–Guci
Ulqin
Hot–Grudë
Tivar–Podgoricë
Shqiptarët protestuan, por askush nuk i dëgjoi — nuk pranoheshin si “komb”, pasi nuk kishin shtet dhe përfaqësi diplomatike.
LIDHJA E PRIZRENIT
Qëndrimi i saj ishte i qartë:
mbrojtja e tërësisë territoriale të vilajeteve shqiptare
kundërshtimi i copëtimit nga fqinjët
krijimi i identitetit politik shqiptar
Lidhja ngriti strukturë shtetërore, ushtri dhe diplomaci.
DIPLOMACIA EVROPIANE – PROJEKTI ANTI-SHQIPTAR
Shqipëria perceptohej si:
vend mysliman
territor shumë i madh për t’u lënë i lirë
rrezik për krijimin e pakicave në Ballkan
Modeli i imponuar ishte:
Shqipëri e vogël, e varur, e dobët ekonomikisht.
PAVARËSIA e 1912-s – RRETHANAT
Ismail Qemali shpalli pavarësinë sepse:
Serbia pushtoi Kosovën
Mali i Zi rrethoi Shkodrën
Greqia pushtoi Janinën, Himarën, Gjirokastrën
Shpallja ishte një akt shpëtimi, jo triumfi.
ROLI I AUSTRO-HUNGARISË
Roli i saj ishte vendimtar:
bllokoi pushtimin grek të Vlorës
njohu pavarësinë e Shqipërisë
ndaloi Serbinë të dilte në Adriatik
propozoi Princ Vidin
Pa Austro-Hungarinë, Shqipëria nuk do të ekzistonte fare.
ROLI I PERANDORISË OSMANE
nuk donte të humbiste territoret
nuk mund të mbronte më shqiptarët
u përpoq t’i largonte nga pavarësia
u tërhoq përballë presionit evropian
Porta e Lartë nuk ishte më mbrojtëse.
PUSHTIMI I 60% TË TERRITORIT SHQIPTAR
Serbia pushtoi:
Kosovën e plotë
Shkupin
Tetovën
Kumanovën
Preshevën
Medvegjën
Greqia pushtoi:
Janinën
Gjirokastrën
Himarën
Çamërinë
Korçën (përkohësisht)
Vlorën (për pak kohë)
Këto ishin zonat më të zhvilluara ekonomikisht.
KONFERENCA E AMBASADORËVE (1913)
Vendime kryesore:
kufijtë nuk do të ndiqnin etninë
vendimmarrja ishte politike
Kosova iu dha Serbisë si “kompensim”
Çamëria iu dha Greqisë për “balancë rajonale”
Një padrejtësi e planifikuar.
SHQIPËRIA PA QYTETET KRYESORE
Jashtë kufijve mbetën:
Janina
Shkupi
Prizreni
Peja
Ulqini
Tivari
Mitrovica
Kjo dobësoi ekonominë shqiptare për një shekull.
PASOJAT
varfëri strukturore
mungesë tregjesh
izolim ekonomik
prekje e identitetit kulturor
emigracion
destabilitet i brendshëm politik
PASOJAT 1913–SOT
kufij jo funksionalë ekonomikisht
mungesë qendrash të mëdha urbane
presion konstant nga fqinjët
zhvillim i ngadalshëm
shtet i fokusuar te mbijetesa, jo zhvillimi
IDE TË REJA SHKENCORE
Shqipëria u krijua si shtet që duhej të falimentonte ekonomikisht
Pa:
qytete të mëdha
porta të avancuara
miniera
korridore tregtare
Shteti bëhet i varur.
Kufijtë u vendosën për të bllokuar bashkimin kombëtar shqiptar
Çdo qytet me rëndësi shqiptare u nda me qëllim.
Koncepti i “Shqipërisë së papërfunduar”
Shteti i 1913-s nuk ishte produkt i shqiptarëve, por i fuqive diplomatike.
Shqiptarët ishin popullsia më e madhe në Ballkan pas sllavëve
Kjo frikë shtyu projektin anti-shqiptar.
KONKLUZION
Pavarësia e Shqipërisë nuk ishte dhuratë, por akt shpëtimi. Ajo u shoqërua me copëtim të rëndë dhe një varfëri të planifikuar nga jashtë.
Nëse kufijtë do të ndiqnin realitetin historik-etnik, Shqipëria sot do të kishte:
mbi 10 milion banorë
portet më të fuqishme të Adriatikut
industri minerare gjigante
qendra universitare në Shkup, Prizren, Janinë
Por diplomacia evropiane krijoi një shtet të dobët për të mos konkurruar Serbinë.
