Socializmi është pushteti i një grupi të pasurish masonë mbi pjesën tjetër të popullsisë
Flamur Bucpapaj
Socializmi, në teorinë e tij origjinale, paraqitet si një sistem politik dhe ekonomik i bazuar mbi barazinë sociale, eliminimin e diferencave të theksuara ekonomike dhe pronësinë kolektive mbi mjetet e prodhimit. Në praktikë, megjithatë, në disa vende dhe periudha historike, ky model është shndërruar në një formë pushteti të centralizuar në duart e një grupi të vogël elitash të pasura, shpesh të lidhura në rrjete të mbyllura dhe struktura të fshehta si masoneria. Këta drejtues përdorin retorikën e mbrojtjes së të varfërve, ndërsa vetë gëzojnë privilegje ekonomike dhe politike të jashtëzakonshme.
. Retorika e barazisë dhe realiteti i pabarazisë
Një nga elementët kryesorë të diskursit socialist është përkujdesja për shtresat në nevojë dhe eliminimi i varfërisë. Megjithatë, shumë udhëheqës socialistë, siç kanë treguar studime të ndryshme historike, kanë pasur pasuri personale të mëdha, shpesh të fshehura përmes kanaleve të komplikuara financiare. Ky kontrast midis premtimeve publike dhe realitetit personal krijon një krizë besimi te qytetarët dhe demotivon pjesëmarrjen sociale.
. Rrjetet e mbyllura të pushtetit
Rrjetet e mbyllura, përfshirë ato me ndikim historik si masoneria, mund të shërbejnë si mekanizma të “kapjes së shtetit” (state capture), ku interesat e një grupi të kufizuar dominojnë mbi interesin publik. Në këtë model, ligjet, reformat dhe politikat ekonomike krijohen jo për të ndihmuar shumicën e popullsisë, por për të ruajtur privilegjet e elitës sunduese.
. Mekanizmat e legjitimimit
Për të ruajtur pushtetin, këto elita përdorin një kombinim të kontrollit ideologjik, manipulimit mediatik dhe shpërndarjes selektive të resurseve. Propaganda për varfërinë dhe barazinë shërben si një mjet për të krijuar një fasadë morale, ndërkohë që realiteti ekonomik tregon një diferencë të thellë midis pushtetarëve dhe popullit të zakonshëm.
. Pasojat socio-politike
Konsolidimi i një klase të re sunduese, që zëvendëson aristokracinë ose borgjezinë tradicionale.
Shtypja e iniciativës individuale, për shkak të perceptimit se mobiliteti social është i bllokuar.
Mungesa e transparencës, që lejon rritjen e korrupsionit institucional.
Dështimi i objektivave origjinale të socializmit, duke e shndërruar atë në një sistem oligarkik me retorikë popullore.
. Nga teoria e barazisë te oligarkia e re
. Premtimet ideologjike
Në formën e tij të pastër teorike, socializmi bazohet në konceptin se burimet ekonomike duhet të jenë pronë kolektive dhe të menaxhohen në mënyrë të tillë që të përfitojë e gjithë shoqëria.
Karl Marx dhe Friedrich Engels parashikuan një shoqëri pa klasa, ku diferencat e pasurisë dhe privilegjeve do të zhdukeshin gradualisht. Shteti, në këtë vizion, do të ishte vetëm një mjet kalimtar drejt komunizmit të plotë.
. Realiteti i deformuar
Në shumë vende që adoptuan socializmin, u krijua një sistem i centralizuar ku pushteti ishte në duart e një grupi të kufizuar udhëheqësish. Ky grup, ndonëse shpallte barazinë si qëllim, jetonte në kushte luksi dhe kontrollonte të gjitha vendimet politike e ekonomike.
Kështu, ideja e “pushtetit të popullit” u zëvendësua nga një realitet ku populli ishte nën pushtetin e elitës.
. Rrjetet e mbyllura të pushtetit dhe masoneria
. Struktura e fshehtë e ndikimit
Në disa raste, këto elita kanë qenë të lidhura me rrjete ndërkombëtare të mbyllura, të cilat disa studiues i identifikojnë si masoneri ose si struktura të tjera të ngjashme. Masoneria historikisht ka pasur ndikim në politika dhe ekonomi, duke vepruar përmes lidhjeve të forta personale, sekrete dhe të besueshme midis anëtarëve.
. Kapja e shtetit
Ky fenomen, i njohur si state capture (kapja e shtetit), ndodh kur institucionet publike përdoren për të avancuar interesat e një grupi të vogël në vend të interesit të përgjithshëm. Në një sistem socialist të kapur nga elitat, politikat ekonomike, shpërndarja e resurseve dhe drejtësia sociale kontrollohen jo për të arritur barazinë, por për të ruajtur privilegjet e pakicës.
. Retorika e varfërisë si mjet legjitimimi
Një nga mjetet kryesore të elitave në pushtet është retorika e vazhdueshme për mbrojtjen e të varfërve.
Në fjalimet publike, udhëheqësit theksojnë luftën kundër varfërisë, ndarjen e drejtë të pasurisë dhe sakrificat personale për popullin. Por në realitet:
Ata jetojnë në rezidenca luksoze të izoluara nga populli.
Kanë qasje në shërbime shëndetësore, arsimore dhe rekreative të ndaluara për qytetarët e zakonshëm.
Përfitojnë nga privilegje të shumta që nuk ekzistojnë për pjesën tjetër të shoqërisë.
Ky kontrast midis fjalës dhe veprimit jo vetëm që krijon mosbesim, por edhe shkatërron bazën morale të sistemit.
. Pasojat e përqendrimit të pushtetit
Përqendrimi i pushtetit dhe pasurisë në një elitë të pasurish sjell pasoja të rënda për shoqërinë:
Pabarazi e theksuar e fshehur pas retorikës barazimtare.
Demotivim i popullsisë: njerëzit nuk shohin mundësi reale për përmirësim.
Korrupsion i institucionalizuar: privilegjet kthehen në pjesë të pandashme të sistemit.
Izolim ndërkombëtar: mungesa e transparencës dhe represioni politik i largon partnerët ekonomikë dhe politikë.
. Krahasime me sisteme të tjera
Në demokracitë liberale, pavarësisht nga pabarazitë ekzistuese, ekzistojnë mekanizma kontrolli si zgjedhjet e lira, media e pavarur dhe sistemi gjyqësor i pavarur, të cilat kufizojnë përqendrimin absolut të pushtetit.
Në socializmin e deformuar, këto mekanizma mungojnë ose janë të kontrolluar nga e njëjta elitë, duke e bërë sistemin të mbyllur dhe të paaksesueshëm për qytetarët. Shembuj historikë të deformimit të socializmit
Historia politike ofron disa raste ku socializmi, nga një ide për barazi, u shndërrua në mjet për dominimin e elitave.
. Bashkimi Sovjetik pas Revolucionit të Tetorit
Fillimisht, Revolucioni Bolshevik i vitit 1917 synonte t’i jepte fund sundimit të aristokracisë dhe borgjezisë. Por, shumë shpejt, u krijua një kastë e re udhëheqësish të Partisë Komuniste, të cilët jetonin në kushte të privilegjuara, të izoluar nga populli. Nomenklatura sovjetike kishte rezidenca të mbyllura, dyqane të posaçme dhe qasje në kujdes shëndetësor elitar.
Ky model e zëvendësoi borgjezinë e vjetër me një elitë të re politike.
. Kina e periudhës së Mao Ce Dunit
Mao predikonte “jetën e thjeshtë” dhe barazinë, por drejtuesit e Partisë kishin privilegje të mëdha, ndërkohë që miliona qytetarë përjetonin urinë e madhe të viteve 1959–1961. Struktura e mbyllur e Partisë e bënte të pamundur kontrollin nga poshtë.
. Shqipëria gjatë regjimit komunist
Në Shqipëri, retorika e pushtetit ishte ndërtuar mbi “mbrojtjen e punëtorit dhe fshatarit”. Megjithatë, udhëheqja politike kishte vila të veçanta, spitale të posaçme dhe privilegje që popullsia e zakonshme nuk i shihte kurrë. Aparati i Sigurimit të Shtetit shërbente për të ruajtur pushtetin e elitës, jo për të garantuar mirëqenien e përgjithshme.
Analizë teorike mbi pushtetin e elitave
Studiues si Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca dhe C. Wright Mills kanë theksuar se në çdo shoqëri ekziston një “elitë sunduese” që mban pushtetin real.
Milovan Gjilas, në librin The New Class, përshkruan pikërisht fenomenin e krijimit të një klase të re në shtetet socialiste, e cila zë vendin e borgjezisë, por ruan të njëjtat privilegje.
- Wright Mills, në The Power Elite, analizon se si rrjetet e lidhjeve personale, ekonomike dhe politike formojnë një bërthamë të pushtetit që vepron përtej kontrollit demokratik.
Në kontekstin e socializmit të deformuar, kjo elitë nuk përbëhet nga kapitalistë privatë, por nga zyrtarë të lartë të shtetit, të cilët, përmes aparatit politik dhe ideologjik, kontrollojnë pasurinë kombëtare.
. Mekanizmat e mbijetesës së elitës socialiste
Centralizimi i informacionit – mediat kontrollohen për të ruajtur imazhin e elitës.
Kultivimi i kultit të individit – udhëheqësit paraqiten si shpëtimtarë të kombit.
Shtypja e opozitës – çdo kundërshtim etiketohet si armiqësor ndaj popullit.
Kapja e institucioneve – drejtësia, ushtria dhe ekonomia mbeten nën kontroll të plotë.
Shpërndarja selektive e privilegjeve – shpërblime për besnikët dhe penalizim për kritikët.
. Pasojat afatgjata për shoqërinë
Demoralizimi i masave – besimi në ideologji bie kur populli sheh se udhëheqësit jetojnë ndryshe.
Stagnimi ekonomik – mungesa e konkurrencës dhe inovacionit çon në varfërim të përgjithshëm.
Izolimi kulturor – shoqëria mbyllet ndaj ideve të reja për të ruajtur stabilitetin e elitës.
Centralizimi i informacionit – mediat kontrollohen për të ruajtur imazhin e elitës
Një nga strategjitë më efektive të elitave të pushtetit në sistemet socialiste të deformuara është kontrolli i plotë mbi informacionin. Duke monopolizuar mjetet e komunikimit masiv – televizioni, radioja, gazetat dhe sot rrjetet sociale – elita përcakton se çfarë informacioni qarkullon dhe si interpretohet ai.
Funksionet kryesore të centralizimit të informacionit:
Përzgjedhja e realitetit – lajmet filtrohen në mënyrë që të paraqiten vetëm arritjet dhe sukseset e regjimit, ndërsa dështimet, skandalet dhe krizat fshihen ose justifikohen.
Krijimi i narrativës unike – çdo ngjarje interpretohet sipas një këndvështrimi të vetëm, duke eliminuar mundësinë e debatit publik.
Neutralizimi i kritikës – zërat kundërshtarë etiketohen si armiq të popullit ose agjentë të huaj.
Shembull historik: Në Bashkimin Sovjetik, agjencia TASS kishte monopol mbi shpërndarjen e lajmeve dhe çdo raportim kalonte nëpër filtrin e censurës shtetërore. Në Shqipërinë komuniste, gazeta “Zëri i Popullit” dhe Radio-Televizioni Shqiptar ishin të vetmet burime zyrtare informacioni, duke shërbyer si megafon i partisë dhe jo si mjet informimi i paanshëm.
Ky centralizim e mban popullsinë në një “realitet të ndërtuar” ku elita paraqitet gjithmonë si e suksesshme dhe e domosdoshme, duke minimizuar shanset për revoltë ose mosbesim.
Kultivimi i kultit të individit – udhëheqësit paraqiten si shpëtimtarë të kombit
Kulti i individit është një tjetër mekanizëm kyç për ruajtjen e pushtetit të elitave. Ai bazohet në krijimin e një imazhi të idealizuar të udhëheqësit suprem, i cili shfaqet si i pagabueshëm, i urtë dhe i vetmi garant i mirëqenies kombëtare.
Mënyrat kryesore të ndërtimit të kultit të individit:
Propaganda vizuale dhe artistike – portrete, monumente, filma dhe këngë që lavdërojnë udhëheqësin.
Manipulimi historik – rishkrimi i historisë për ta paraqitur liderin si protagonist qendror të çdo fitoreje kombëtare.
Misticizimi i figurës – lideri përshkruhet si i frymëzuar nga forca të larta morale ose hyjnore, duke e vendosur përtej kritikës.
Shembull historik: Në Korenë e Veriut, figura e Kim Il-sung u shndërrua në një mit kombëtar ku çdo sukses i vendit i atribuohej drejtpërdrejt udhëheqjes së tij. Në Shqipëri, portretet e Enver Hoxhës ishin të pranishme në çdo institucion, shkollë dhe shtëpi, ndërsa librat shkollorë e paraqisnin si arkitektin e pavarësisë dhe zhvillimit kombëtar.
Ky kult shërben për të zhvendosur besnikërinë e popullit nga institucioni te individi, duke e bërë çdo kritikë ndaj tij të perceptohet si tradhti ndaj kombit. Shtypja e opozitës – çdo kundërshtim etiketohet si armiqësor ndaj popullit
Në regjimet socialiste të deformuara, ekzistenca e opozitës shihet jo si pjesë e shëndetshme e debatit demokratik, por si kërcënim për stabilitetin e pushtetit. Për të delegjitimuar kundërshtarët, pushteti përdor një gjuhë të fortë ideologjike, duke i etiketuar ata si “armiq të popullit”, “tradhëtarë”, apo “agjentë të imperializmit”.
Mekanizmat e shtypjes së opozitës:
Kriminalizimi i kundërshtimit politik – çdo kritikë trajtohet si shkelje ligjore dhe ndëshkohet penalisht.
Përndjekja mediatike – kundërshtarët demonizohen në media, duke i paraqitur si rrezik për unitetin kombëtar.
Izolimi shoqëror – aktivistët dhe familjet e tyre përballen me diskriminim në punësim, arsim dhe shërbime publike.
Shembuj historikë:
Në Bashkimin Sovjetik, gjatë periudhës së Stalinit, kundërshtarët politikë internoheshin në gulagë ose ekzekutoheshin pas gjyqeve të montuara.
Në Shqipërinë komuniste, dënimet politike përfshinin burgosje të gjata, internime familjare dhe konfiskim pasurie për ata që shpreheshin kundër vijës së partisë.
Ky model krijon një klimë frike që mbyt pluralizmin dhe e bën të pamundur ekzistencën e një alternative reale politike.
Kapja e institucioneve – drejtësia, ushtria dhe ekonomia mbeten nën kontroll të plotë
Për të garantuar vazhdimësinë e pushtetit, elitat socialiste të deformuara synojnë kapjen e plotë të institucioneve kyçe. Kjo kapje e bën të pamundur funksionimin e mekanizmave të ndarjes së pushteteve dhe kontrollit të balancuar.
Fazat e kapjes së institucioneve:
Politizimi i drejtësisë – gjykatat dhe prokuroria emërojnë figura të besueshme ndaj pushtetit, duke eliminuar çdo mundësi për vendime të pavarura.
Kontrolli mbi ushtrinë dhe policinë – komandantët zgjidhen mbi bazë besnikërie, jo profesionalizmi, duke e kthyer forcën ushtarake në mbrojtëse të regjimit e jo të kombit.
Centralizimi i ekonomisë – resurset strategjike dhe ndërmarrjet kryesore menaxhohen nga individë të afërt me elitën, duke ndërtuar një ekonomi klienteliste.
Shembuj historikë:
Në Kubë, pas revolucionit të vitit 1959, të gjitha degët e qeverisë, ushtria dhe ekonomia u vunë nën kontroll të drejtpërdrejtë të Partisë Komuniste.
Në Shqipëri, Partia e Punës kontrollonte njëkohësisht Kuvendin, sistemin gjyqësor, strukturat ushtarake dhe ekonominë e centralizuar. Mungesa e kontrollit nga poshtë – qytetarët nuk kanë mekanizma të vërtetë për të mbikëqyrur vendimmarrjen
Një nga elementët kryesorë që lejon elitën të ruajë pushtetin absolut është mungesa e mekanizmave të vërtetë demokratikë. Në këto sisteme, qytetarët nuk kanë mundësi të ndikojnë në vendimmarrje përmes:
Zgjedhjeve të lira dhe të ndershme – kandidatët e opozitës shpesh nuk lejohen të konkurrojnë, ose procesi manipulohet për të favorizuar udhëheqësit e elitës.
Mekanizmave të transparencës – institucionet nuk raportojnë buxhetet, vendimet politike apo kontratat publike.
Shqyrtimit publik – debatet dhe konsultimet me qytetarët janë të kufizuara ose të simuluara, duke mos lejuar pjesëmarrjen reale.
Shembuj historikë:
Në Bashkimin Sovjetik, këshillat popullore ishin formalisht zgjedhës, por realisht vendimet kryesore merreshin nga Politburoja.
Në Shqipërinë komuniste, Kuvendi popullor kishte një funksion më shumë ceremonie dhe nuk kishte pushtet real mbi vendimmarrjen e Partisë.
Ky mungesë kontrolli e bën qytetarin të pafuqishëm dhe nënshtron shoqërinë ndaj politikave të elitës, duke eliminuar çdo formë përgjegjësie.
. Mbyllja e sistemit politik – përjashtimi i opozitës dhe centralizimi i pushtetit
Një tjetër strategji kyçe është mbyllja e sistemit politik. Për të ruajtur dominimin e pakicës, çdo element i mundshëm i konkurrencës politike eliminohet ose marginalizohet.
Karakteristikat kryesore të mbylljes së sistemit politik:
Eliminimi i partive të tjera – partitë opozitare nuk lejohen ose i ndalohet funksionimi.
Centralizimi i vendimmarrjes – të gjitha institucionet e rëndësishme vendimmarrëse janë nën kontroll të elitës.
Kontrolli mbi procesin ligjor – ndryshimet kushtetuese dhe legjislacioni kryhen sipas dëshirës së elitës pa konsultim publik.
Shembuj historikë:
Në Kinë gjatë epokës së Mao Ce Dunit, Partia Komuniste kontrollonte të gjitha institucionet dhe çdo aktivitet politik i jashtëm konsiderohej i paligjshëm.
Në Shqipëri, Partia e Punës kishte monopol politik që nga themelimi i saj, duke e bërë çdo kundërshtar politik të jashtëligjshëm.
Ky centralizim i pushtetit dhe mbyllje e sistemit politik siguron që qytetarët të mos mund të ndikojnë në vendime strategjike, duke forcuar kështu pozitat e elitës.
. Kultura e privilegjit të brendshëm
Kultura e privilegjit të brendshëm është një tjetër mekanizëm që mban elitën të paprekshme. Ajo përbëhet nga normat dhe praktikat që legjitimojnë privilegjet e pakicës brenda një sistemi, pavarësisht nga ideologjia zyrtare e barazisë.
Tiparet kryesore të kësaj kulture:
Meritokracia selektive – promovimet dhe shpërblimet bazohen mbi besnikërinë ndaj elitës, jo mbi kompetencat ose meritat reale.
Resurset privilegjuese – qasje ekskluzive në arsim, shëndetësi, pasuri dhe informacion.
Legjitimiteti ideologjik – privilegjet shpjegohen si të nevojshme për mbrojtjen e sistemit dhe mirëqenien e popullit.
Shembuj historikë:
Në Bashkimin Sovjetik, nomenklatura kishte qasje në dyqane speciale, shërbime shëndetësore të nivelit të lartë dhe pushime luksoze, ndërkohë që qytetarët e zakonshëm përballeshin me mungesa dhe kufizime.
Në Shqipërinë komuniste, funksionarët partiakë kishin privilegje të ndryshme nga populli: automjete, vila, ushqime dhe shërbime të dedikuara.
Kjo kulturë krijon një hendek të thellë midis elitës dhe masave, duke e bërë pushtetin të qëndrueshëm dhe të vështirë për t’u sfiduar. Stagnimi ekonomik – mungesa e konkurrencës dhe inovacionit çon në varfërim të përgjithshëm
Një tjetër pasojë e deformimit të socializmit është stagnimi ekonomik. Kur ekonomia kontrollohet nga një elitë dhe mungon konkurrenca reale, inovacioni bllokohet dhe varfëria bëhet e përhapur.
Mekanizmat e stagnimit ekonomik:
Centralizimi i vendimeve ekonomike – investimet prioritizohen sipas interesave të elitës, jo sipas nevojave reale.
Mungesa e konkurrencës – ndërmarrjet shtetërore nuk kanë presion për të rritur produktivitetin ose cilësinë.
Korupsioni dhe klientelizmi – resurse të rëndësishme shpërndahen për individë besnikë, jo për zhvillimin e përgjithshëm. Mungesa e transparencës – lehtësimi i rritjes së korrupsionit institucional
Mungesa e transparencës është një nga faktorët kyç që i mundëson elitës të ruajë pushtetin dhe të zhvillojë praktika korrupsioni. Kur institucionet nuk raportojnë veprimtarinë e tyre, masat nuk kanë mjete për të kontrolluar përdorimin e burimeve publike.
Mekanizmat e mungesës së transparencës:
Kontrolli mbi informacionin financiar dhe administrativ – buxhetet, kontratat dhe vendimet strategjike nuk publikohen.
Auditime të brendshme të manipuluara – kontrollet e brendshme realizohen nga individë besnikë ndaj elitës, duke mos evidentuar abuzimet.
Mungesa e llogaridhënies ndaj qytetarëve – qytetarët nuk mund të parashtrojnë pyetje efektive dhe nuk kanë mundësi për të marrë informacion të verifikuar.
Shembuj historikë:
Në Bashkimin Sovjetik, kompanitë shtetërore dhe burimet natyrore shpesh menaxhoheshin nga zyrtarë të privilegjuar, ku korrupsioni dhe shpërdorimi i resurseve ishin të zakonshme.
Në Shqipërinë komuniste, mungesa e transparencës në administratë dhe ekonomi centralizuar krijoi mundësi për shpërdorim të pasurisë shtetërore dhe shpërndarje selektive të burimeve për funksionarët partiakë.
Kjo praktikë forcon hendekun midis elitës dhe masave dhe bën të pamundur ndëshkimin e abuzimeve, duke legjitimuar kulturën e privilegjit të brendshëm.
. Dështimi i objektivave origjinale të socializmit
Një nga pasojat më të dukshme të deformimit të socializmit është dështimi për të realizuar objektivat fillestare të ideologjisë, që përfshinin barazinë ekonomike, drejtësinë sociale dhe pjesëmarrjen aktive të qytetarëve.
Arsyet kryesore të dështimit:
Koncentrimi i pushtetit – objektivat socialiste humbin kuptim kur vendimet përparojnë nga një elitë e vogël pa kontroll qytetar.
Përqendrimi i resurseve – pasuria kombëtare përdoret për privilegje të pakicës dhe jo për zhvillimin e përgjithshëm të popullit.
Shtypja e inovacionit dhe kritikës – ide të reja për përmirësim të shoqërisë eliminohen për të ruajtur status quo-në.
Shembuj historikë:
Në Bashkimin Sovjetik, objektivat e industrializimit dhe barazisë sociale shpesh sakrifikuan mirëqenien e popullit, duke shkaktuar varfëri dhe pakënaqësi masive.
Në Shqipëri, premtimet për një shoqëri të drejtë dhe të barabartë nuk u realizuan; populli përballoi mungesa ushqimore, izolim ekonomik dhe privilegje të pakicës partiake.
Ky dështim ideologjik shpesh çon në demoralizim të masave, mosbesim ndaj pushtetit dhe rritje të pasigurisë sociale, duke bërë që socializmi i deformuar të perceptohet jo si sistem për barazi, por si një instrument dominimi i elitës.
Trashëgimia negative – edhe pas rënies së regjimit, rrjetet e elitës shpesh mbeten aktive në politikë dhe ekonomi. Studimi i këtij fenomeni nxjerr në pah një kontradiktë themelore: socializmi, i konceptuar si ideologji për shfuqizimin e pabarazive, në mungesë të garancive demokratike, mund të shndërrohet në pushtetin e një pakice të privilegjuar. Elitat socialiste të deformuara përdorin retorikën e varfërisë dhe barazisë si mjet për të justifikuar pushtetin e tyre, ndërkohë që realiteti tregon pabarazi të thella ekonomike e politike.
Shembujt historikë tregojnë se ky model nuk është i kufizuar në një vend apo epokë të caktuar; përkundrazi, është një rrezik i përsëritshëm sa herë që një sistem politik izolohet nga kontrolli i shoqërisë. Teoritë e Gjilas, Mills, Pareto dhe Mosca ndihmojnë për të kuptuar se ky nuk është thjesht një devijim aksidental, por një prirje strukturore e pushtetit të centralizuar.
Prandaj, çdo model shoqëror që pretendon të përfaqësojë interesat e popullit duhet të ndërtojë mekanizma të qëndrueshëm llogaridhënieje dhe transparence. Pa to, historia rrezikon të përsërisë vetveten dhe “pushteti i popullit” të mbetet vetëm një slogan propagandistik në shërbim të elitave.majtiste
