FLAMUR BUÇPAPAJ
Konteksti i përgjithshëm
Maqedonia e Veriut gjendet sot përballë një sfide të madhe politike e historike: si të ndërtojë një shtet të qëndrueshëm mbi themelet e barazisë multietnike. Në prag të zgjedhjeve të reja, shqiptarët kërkojnë jo thjesht përfaqësim politik, por garanci të plota për të drejtat e tyre kombëtare.
Kryeministri aktual dhe qeveria e tij shpesh janë akuzuar se po përsërisin gabimet e së kaluarës – sidomos të periudhës së Nikolla Gruevskit (2006–2016), kur nacionalizmi maqedonas dominoi politikën dhe shqiptarët u trajtuan si faktor dytësor. Kjo qasje përbën një kërcënim për stabilitetin dhe për të ardhmen e integrimit evropian të vendit.
. Shqiptarët dhe të drejtat e tyre të patjetërsueshme
Shqiptarët përbëjnë një pjesë thelbësore të Maqedonisë së Veriut. Sipas Censusit 2021, shqiptarët përfaqësojnë 24.3% të popullsisë [1], por kjo shifër kontestohet nga shumë analistë dhe vetë partitë shqiptare, të cilat theksojnë se emigracioni masiv dhe bojkoti i regjistrimit kanë ndikuar në uljen artificiale të përqindjes. Raportet jozyrtare dhe burime të pavarura e vlerësojnë praninë e shqiptarëve mbi 30%
Marrëveshja Kornizë e Ohrit (2001), e nënshkruar pas konfliktit të armatosur mes Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare (UÇK) dhe forcave maqedonase, garantoi:
përdorimin e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare në nivel komunal dhe shtetëror;
përfaqësim proporcional të shqiptarëve në administratë, ushtri dhe polici;
përdorimin e flamurit dhe simboleve etnike;
decentralizimin e pushtetit.
Megjithatë, sipas raportit të OSBE/ODIHR (2023) mbi zbatimin e të drejtave të njeriut dhe pakicave në Maqedoninë e Veriut, shumë nga këto pika nuk janë zbatuar plotësisht P.sh.:
shqipja përdoret në dokumente zyrtare, por shpesh burokracia shtetërore e pengon zbatimin praktik;
shqiptarët vazhdojnë të jenë të nën-përfaqësuar në strukturat e larta të ushtrisë dhe gjyqësorit;
simbolet shqiptare (flamuri kombëtar) herë pas here kthehen në objekt debati nacionalist në Shkup.
Pra, barazia ekziston në letër, por jo në praktikë.
Rreziku i margjinalizimit dhe pasojat politike
Çdo tentativë për të kufizuar të drejtat e shqiptarëve rrezikon të destabilizojë shtetin. Në vitin 2001, konflikti i armatosur shpërtheu pikërisht si pasojë e diskriminimit të gjatë ndaj shqiptarëve. Raporti i International Crisis Group (2001) theksonte se “pa integrimin e shqiptarëve, shteti maqedonas nuk ka të ardhme të qëndrueshme”
Nëse praktikat diskriminuese rikthehen, pasojat mund të jenë:
kriza politike, me bllokim të institucioneve;
kriza etnike, me tensione të reja mes komuniteteve;
kriza rajonale, pasi destabilizimi i Maqedonisë prek drejtpërdrejt Shqipërinë, Kosovën dhe Malin e Zi.
Shembuj të ngjashëm në rajon:
Në Bosnje-Hercegovinë, mosrespektimi i të drejtave të komuniteteve çoi në shpërbërje dhe luftë (1992–1995).
Në Kosovë, mohimi i të drejtave elementare të shqiptarëve nga Serbia përfundoi me shpalljen e pavarësisë në 2008.
. Opsioni i bashkimit kombëtar shqiptar
Nëse barazia e shqiptarëve nuk realizohet, opsioni i bashkimit me Shqipërinë është një perspektivë e hapur. Kjo alternativë është e përmendur shpesh në diskursin politik shqiptar, veçanërisht kur Shkupi dështon të respektojë Marrëveshjen e Ohrit.
Raporti i European Stability Initiative (2018) thekson se “ndjenja e padrejtësisë tek shqiptarët e Maqedonisë mbetet një burim i fuqishëm për narrativën e bashkimit kombëtar”
Ashtu siç ndodhi me Gjermaninë Lindore dhe Perëndimore, kufijtë politikë nuk mund të pengojnë përgjithmonë aspiratat e një kombi për t’u bashkuar. Ushtria Kombëtare Shqiptare (UKSh), ndonëse nuk është më faktor ushtarak aktiv, mbetet një kujtesë historike e gatishmërisë për të mbrojtur dinjitetin kombëtar.
Zgjedhjet: një test për të ardhmen e shtetit
Zgjedhjet e ardhshme janë një test ekzistencial për Maqedoninë e Veriut. Shqiptarët nuk mund të mjaftohen më me premtime, por duhet të kërkojnë:
përfaqësim proporcional real në të gjitha institucionet (raportet e OSBE/ODIHR 2023 tregojnë ende mangësi në këtë drejtim
zbatim të plotë të gjuhës shqipe në administratë dhe dokumente zyrtare;
autonomi më të gjerë komunale, në përputhje me standardet evropiane të decentralizimit;
garanci ndërkombëtare, ku BE dhe NATO të mbikëqyrin respektimin e Marrëveshjes së Ohrit.
Pa këto garanci, zgjedhjet nuk do të jenë një hap drejt integrimit, por drejt krizës.
. Përfundim: Dy rrugë të mundshme
Maqedonia e Veriut ka përpara dy zgjedhje:
. Rruga e integrimit – barazi e vërtetë mes shqiptarëve dhe maqedonasve, duke ndërtuar një shtet multietnik dhe demokratik, në përputhje me standardet evropiane.
Rruga e konfliktit – nëse shqiptarët margjinalizohen, rruga drejt ndarjes territoriale dhe bashkimit kombëtar me Shqipërinë bëhet e pashmangshme.
Shqiptarët janë faktor kyç për stabilitetin e rajonit dhe për të ardhmen e Maqedonisë së Veriut. Siç thekson edhe raporti i Komisionit Evropian për Zgjerimin (2022): “Maqedonia e Veriut nuk mund të ecë drejt BE-së pa zbatimin e plotë të Marrëveshjes së Ohrit dhe pa integrimin e shqiptarëve si faktor i rendesishem shtetformues
