Romanet e Flamur Buçpapajt – Një risi në letërsinë botërore

Nga Pol Matju

Një zë shqiptar që po dëgjohet botërisht

Në horizontin letrar të shekullit XXI, emri i Flamur Buçpapajt po ngrihet me forcë si një nga zërat më origjinalë dhe më të fuqishëm të letërsisë së re evropiane. Romanet e tij, të përkthyera dhe të lexuara gjithnjë e më shumë, po studiohen sot nga Akademia Suedeze, institucioni që ndan Çmimin Nobel.

Ky fakt është një dëshmi se letërsia shqiptare, përmes Buçpapajt, ka hyrë në qarkullimin e madh kulturor ndërkombëtar.

Stili: poezia e fshehur në prozë

Buçpapaj shkruan me një gjuhë që rri mes prozës dhe poezisë. Paragrafët e tij janë të dendur, të ngarkuar me ritëm dhe figuracion, ndërsa dialogët shpesh i afrohen heshtjes, si një hapësirë ku lexuesi duhet të mendojë.

Një fragment tipik i tij tingëllon kështu:

“Desha të pushtoja botën, por mbeta vetëm një lundërtar në dete të huaja, duke kërkuar qetësi në një botë që më ka harruar.”

Ky intensitet e afron Buçpapajn me lirizmin e Milan Kunderës dhe me dimensionin metafizik të Albert Camus-it.

Temat: individi përballë historisë

Në qendër të romaneve të tij qëndron gjithmonë njeriu i zhytur në dramën e kohës.

Një emigrant që endet mes qyteteve të huaja, duke kërkuar identitet.

Një dashuri e pamundur, e shkatërruar nga historia.

Një intelektual i shtypur nga diktatura.

Këto janë figura konkrete, por në të njëjtën kohë universale. Buçpapaj arrin t’i kthejë në simbole të fatit njerëzor: emigranti si metaforë e mërgimit ekzistencial, dashuria e humbur si metaforë e humbjes së idealeve, kujtesa e diktaturës si mallkim kolektiv.

Filozofia e prozës: ekzistencializëm dhe humanizëm modern

Në thelb, romanet e tij janë të mbushura me pyetje ekzistencialiste:

Kush jemi? Përse vuajmë? Çfarë mbetet nga ne?

Por përtej pyetjeve të dhimbshme, autori sjell gjithmonë një mesazh humanist: se njeriu, edhe në mërgim, edhe i rrëzuar, mund të ringrihet përmes kujtesës dhe dashurisë.

Në këtë aspekt, ai qëndron në një linjë me Camus-in tek “I Huaji”, por me një ngjyrim shqiptar, ku historia dhe atdheu bëhen pjesë e fatit ekzistencial.

Krahasimet: nga kamus te Kundera

Në kritikën ndërkombëtare, Buçpapaj shpesh vendoset përkrah autorëve të medhenj boteror

Me Milan Kunderën ndan dramën e individit të shtypur nga historia.

Me Albert Camus ndan përplasjen me absurditetin dhe vetminë ekzistenciale.

Por, ndryshe nga të gjithë, Buçpapaj e ndërthur këtë traditë me një lirizëm të veçantë poetik, që i jep romanit shqiptar një dimension të ri.

Një risi që shkon drejt Nobelit

Arsyeja pse romanet e tij po studiohen nga Akademia Suedeze është e qartë: Buçpapaj sjell një letërsi që është njëkohësisht e rrënjosur në përvojën shqiptare dhe universale në pyetjet e saj.

Në to, lexuesi gjen plagët e shekullit të kaluar – diktaturën, emigrimin, humbjen – por edhe dilemat e përjetshme të njeriut: kush jemi, ku shkojmë, çfarë mbetet pas nesh.

Ky është zëri i një autori që, duke ardhur nga një vend i vogël, flet me madhësinë e universales.

Flamur Buçpapaj është një nga autorët e rrallë që ka arritur të shndërrojë përvojën shqiptare në përvojë universale. Romanet e tij janë një risi e letërsisë botërore, një pasuri për kulturën e njerëzimit dhe një zë që, me të drejtë, po dëgjohet në qendrat më të mëdha letrare të botës.

Siç shkruan ai vetë:

“Edhe kur gjithçka humbet, fjala mbetet. Ajo është atdheu i fundit i njeriut.”

Një fjali që përmbledh tërë misionin e letërsisë së tij – dhe ndoshta edhe arsyen pse bota po e lexon me kaq vëmendje.