Shqipëria bëri bujë në janar 2025 kur prezantoi Diellën, një asistent të drejtuar nga IA-ja, i ndërtuar për të ndihmuar qytetarët të lundrojnë në shërbimet qeveritare online përmes platformës e-Albania. Në shtator, Kryeministri Edi Rama njoftoi se Diella do t’i bashkohej kabinetit të tij si “Ministër i Shtetit për Inteligjencën Artificiale”, me fokus zbulimin e parregullsive dhe uljen e korrupsionit në prokurimet publike.
Ky veprim shënoi një nga përpjekjet e para në botë për t’i dhënë një algoritmi një rol zyrtar qeveritar, duke zgjuar një kuriozitet global rreth asaj se çfarë do të thotë kur softueri merr përsipër një punë në shërbimin publik që tradicionalisht kryhet nga një vendimmarrës njerëzor.
Më poshtë, anëtarët e Këshillit të Teknologjisë në “Forbes” kanë dhënë mendimin e tyre mbi implikimet më të gjera, duke eksploruar se si emërimi i Diellës mund të formësojë të ardhmen e qeverisjes dhe pritshmëritë afatgjata për llogaridhënien politike.
Nevojitet një debat publik mbi parimet udhëheqëse
“Rreziku nuk është se IA mban një detyrë. Është se ne i japim asaj pushtet pa përcaktuar vlerat e saj. Sistemet e IA-së do të bëhen gjithnjë e më të mira në ndjekjen e udhëzimeve, por pyetja e vërtetë është se udhëzimet e kujt dhe drejt çfarë qëllimesh? Pa një debat publik mbi parimet që udhëheqin IA-në, ne rrezikojmë të ndërtojmë sisteme të bindura në mënyrë të përkryer që u shërbejnë agjendave të fshehura” – Yaniv Golan, lool Ventures
Pikëpyetje mbi përgjegjësitë që do të riformësojnë normat demokratike
“Implikimi më i rëndësishëm është potenciali për një ndryshim themelor në përgjegjësinë politike. Ky veprim ngre një pikëpyetje krejtësisht të re: Kush është përgjegjës kur një vendim shkon keq? Nëse një ministër i IA-së bën një gabim, publiku nuk mund të bëjë përgjegjës një algoritëm në të njëjtën mënyrë siç mund ta bëjë një njeri. Kjo mund të çojë në një formë qeverisjeje më pak transparente dhe më pak demokratike” – Terry Oroszi, Shkolla e Mjekësisë Boonshoft e Universitetit Shtetëror Wright
Standardet ligjore mund të përplasen me vendimmarrjen e “kutisë së zezë”
“Mënyra se si IA do të arrinte në një përfundim është ende një “kuti e zezë”, gjë që mund ta bëjë të vështirë mbrojtjen e vendimeve të saj para një gjykate. Gjithashtu, çdo sistem i IA-së është aq i mirë sa të dhënat mbi të cilat është trajnuar, dhe të gjitha të dhënat në thelb mbartin paragjykimet nga të cilat vuajnë njerëzit. Një pozicion që kërkon një busull morali mund të jetë shumë i vështirë për IA-në” – Gautam Velpula, GoTo Foods LLC
Transparenca varet nga kush kontrollon kodet
“Emërimi i një IA në detyrë sinjalizon një të ardhme ku transparenca është reforma e vërtetë. Nëse IA mund të shpjegojë çdo vendim me gjuhë të thjeshtë, korrupsioni bëhet më i vështirë për t’u fshehur. Sfida është kjo. Algoritmet nuk i drejtojnë qeveritë – njerëzit po. Rreziku i vërtetë i të pasurit të IA në një detyrë publike është se kush i kontrollon dhe i redakton kodet pas perdes” – David Talby, John Snow Labs
Ajo prish kontratën sociale të demokracisë përfaqësuese
“Erozioni i llogaridhënies demokratike është shqetësimi kryesor. Kur IA merr vendime politike, kë bëjnë qytetarët përgjegjës: algoritmin, zhvilluesit e tij apo ata që e emëruan atë? Kjo thyen në thelb kontratën sociale të demokracisë përfaqësuese, ku udhëheqësit zgjidhen nga populli dhe i përgjigjen atij. Kjo po rishkruan shekuj filozofie politike rreth pëlqimit, legjitimitetit dhe natyrës njerëzore” – Ajay Pundhir, Presight.
Mbikëqyrja njerëzore bëhet teatër i përgjegjshmërisë
“Implikimi më i madh dhe më i papritur është ndoshta teatri i përgjegjësisë. Njerëzit që mbikëqyrin nominalisht vendimet e IA-së që nuk mund t’i vlerësojnë në mënyrë kuptimplote. Problemi i kutisë së zezë e turbullon vijën ndarëse midis shtimit dhe zëvendësimit, duke ruajtur pamjen e gjykimit njerëzor teksa pushteti kalon në sisteme të errëta. Korrupsioni nuk zhduket; ai lulëzon i varrosur në një kompleksitet që askush nuk e vë në dyshim” – Joseph Ours, Centric Consulting.
Mund të normalizojë gjykimin e jashtëm
“Një ministër i IA-së sinjalizon një ndryshim shqetësues nga përdorimi i IA-së si një ndihmë vendimmarrjeje në vetë dhënien e gjykimit. Rrezikon normalizimin e qeverisjes pa përgjegjësi morale ose qytetare. IA duhet të informojë udhëheqësit njerëzorë, jo t’i zëvendësojë ata. Demokracia ka nevojë për diskutim, jo për delegim” – Mohit Agrawal.
Kontrolli mbi të dhënat e trajnimit bëhet pushtet politik
“Ministrat e IA-së mund të zhvendosin pushtetin nga përfaqësuesit e zgjedhur tek elitat teknike. Kushdo që kontrollon të dhënat e trajnimit dhe algoritmet e IA-së, në thelb kontrollon vetë politikën. Në varësi të mënyrës se si janë projektuar dhe qeverisur sisteme të tilla, ky ndryshim mund të decentralizojë pushtetin nëse operacionet e IA-së janë me burim të hapura ose ta centralizojë atë më tej nëse një grup teknokratësh ose firmash private kontrollojnë autoritetin” – Son Nguyen, Neurond AI.
Legjitimon mbikëqyrjen në një shkallë të paparë
“Që Diella të luftojë korrupsionin në mënyrë efektive, ajo ka nevojë për qasje në gjithçka – çdo transaksion, komunikim dhe takim. Ne po normalizojmë ndërgjegjësimin total të informacionit nën maskën e qeverisjes së mirë. Pjesa më e tmerrshme? Ndoshta do të funksionojë, kështu që qytetarët do të kërkojnë më shumë mbikëqyrje nga IA” – Marc Fischer, Dogtown Media LLC.
Mund të ulë korrupsionin dhe të shpejtojë qeverisjen
“Diella” ndihet më shumë simbolike sesa funksionale sot, por sinjalizon atë që po vjen. Vlera e vërtetë nuk është në mbajtjen e detyrës nga IA, por në uljen e burokracive nga IA, analizimin e dokumenteve komplekse, ndjekjen e vendimeve dhe zbatimin e transparencës në kohë reale. Nëse zbatohet me mençuri, IA mund ta bëjë korrupsionin më të vështirë dhe qeverisjen më të shpejtë” – Vivek Thomas, AISensum.
Një ‘Ministër’ i IA-së duhet të jetë plotësisht i auditueshëm
“Implikimi më i rëndësishëm është kërkesa e panegociueshme për transparencë. Një politikan njerëzor mund të vihet në dyshim; një “ministër” i IA-së duhet të jetë plotësisht i auditueshëm. Kjo do të thotë që vendimet e tij nuk mund të vijnë nga një kuti e zezë. Çdo rekomandim që jep duhet të jetë i bazuar, i shpjeguar dhe të përfshijë kontekstin e marrë në konsideratë. Pa këtë, nuk keni llogaridhënie – keni vetëm një diktator dixhital” – Miles Ward, SADA, An Insight company.
Mund të ndikojë pozitivisht te qytetarët përmes shërbimeve të përmirësuara
“Teksa një “ministër i IA-së” tërheq vëmendjen, implikimi i rëndësishëm është se IA po bëhet një komponent thelbësor i qeverisjes. Ne tashmë po shohim IA-në të shkojë përtej pilotëve për të ulur burokracitë, për të përmirësuar qytetet inteligjente dhe për të përmirësuar shërbimet qytetare. Kur zbatohet mirë, brenda kornizave të forta të qeverisjes, IA mund të sjellë përfitime masive në efikasitet, transparencë dhe shërbime qytetare, duke ndikuar pozitivisht te qytetarët në shkallë të gjerë” – Anil Pantangi, Capgemini America Inc.
Një IA në pushtet mund të zhvillojë objektivat e veta
“Rreziku qëndron në zhvillimin e sjelljes autotelike nga IA dhe fillimin e veprimit me qëllim të vetë-drejtuar. Kur IA mban detyrën, ne ripërcaktojmë se kush qeveris dhe kush qeveriset. Pa prejardhje të qeverisur dhe pëlqimin njerëzor, një IA në pushtet mund të zhvillojë objektivat e veta. IA politike duhet të mbetet përgjegjëse përmes prejardhjes së gjurmueshme, duke siguruar që qëllimi të mbetet i përafruar me vullnetin njerëzor” – Doug Shannon
Kartat kushtetuese duhet të sigurojnë që IA të pasqyrojë vlerat njerëzore
“Implikimi afatgjatë është sovraniteti algoritmik. Kur IA mban detyrën, qeverisja kalon nga autoriteti i zgjedhur në logjikën e koduar. Pyetja nuk është nëse IA lufton korrupsionin, por kush e programon etikën e saj. Kombet duhet të ndërtojnë karta kushtetuese të IA-së duke siguruar që qeverisja digjitale pasqyron vlerat njerëzore, jo vetëm rezultatet e të dhënave” – Anusha Nerella.
Ndërveprimet ndërkufitare mund të çojnë në përplasje mbi etikën, privatësinë dhe normat e qeverisjes
“Implikimi më i madh afatgjatë është rritja e diplomacisë së të dhënave – ku algoritmet, jo ambasadorët, negociojnë të vërtetën. Teksa ministrat e IA-së bashkëveprojnë përtej kufijve, modelet e tyre logjike mund të përplasen mbi normat e etikës, privatësisë dhe qeverisjes. Bota mund të kalojë nga konfliktet ideologjike në ato algoritmike, duke i detyruar kombet të standardizojnë parametrat moralë përpara se tensionet gjeopolitike të bëhen dixhitale” – Jagadish Gokavarapu, Wissen Infotech.
Hap një sipërfaqe të re për sulmet kibernetike
“Një “ministër” i IA-së u ofron kundërshtarëve një sipërfaqe krejtësisht të re sulmi. Papritmas, ata nuk kanë nevojë të rekrutojnë spiunë dhe të korruptojnë zyrtarë për të dobësuar një vend. Sulmet klasike kibernetike do të jenë në gjendje ta bëjnë këtë. Për sa kohë që askush nuk e tepron, udhëheqësit e huaj mund të jenë në gjendje të hakerojnë veten në një qeveri më miqësore” – Kevin Korte, Univention.
Krijon një regjistër të përhershëm të qeverisjes
“Një IA nuk largohet kur skadojnë mandatet, as nuk “harron” precedentët e papërshtatshëm. Gjatë dekadave, kjo krijon një lloj të ri vazhdimësie qeverisjeje, ku politikat, vendimet dhe gabimet grumbullohen në kujtesën e makinës. Implikimi është i thellë: Ciklet politike mund të mos e rivendosin më kujtesën kolektive, duke i detyruar kombet të përballen me një regjistër të përhershëm qeverisjeje që nuk mund të tirret ose fshihet” – Cristian Randieri, Intellisystem Technologies.
Një njeri duhet të mbahet në dilema
“Me një sistem IA, vendimet bëhen të regjistrueshme dhe të gjurmueshme, me gjurmë forenzike që pengojnë korrupsionin – nëse auditimet janë publike. Pëlqimi demokratik kalon nga zgjedhja e njerëzve në miratimin e algoritmeve; legjitimiteti varet nga transparenca dhe të drejtat e apelimit. Ekzekutimi funksionon 24/7, duke e bërë një sistem IA më pak të paqëndrueshëm, por më të ngurtë. Është thelbësore të mbash një njeri në dilemë për të shqyrtuar dhe miratuar vendimet, duke e bazuar teknologjinë në llogaridhënie dhe qeverisje të gatshme për të ardhmen” – Harikrishnan Muthukrishnan, Florida Blue.
Mund ta bëjë integritetin rrugën e rezistencës më të vogël
“Implikimi më i rëndësishëm përqendrohet në transparencën e sjelljes. Kur mbikëqyrja bëhet e automatizuar dhe e paanshme, llogaridhënia bëhet proaktive – njerëzit veprojnë me integritet thjesht sepse e dinë se shihen. Ashtu si një kamerë shpejtësie që frenon drejtimin e pakujdesshëm, një ministër i inteligjencës artificiale mund të pengojë korrupsionin duke e bërë integritetin rrugën me rezistencën më të vogël” – Subasini Periyakaruppan, Veda’s Data Solutions.
Pushteti zhvendoset te kanalet e të dhënave dhe pronarët e modeleve
“Implikimi më i madh afatgjatë është një ndryshim në llogaridhënien demokratike – nga njerëz të zgjedhur dhe të rikthyeshëm në sisteme të errëta të kontrolluara nga kushdo që harton, trajnon dhe auditon modelin. Pushteti zhvendoset te kanalet e të dhënave dhe pronarët e modeleve, duke i detyruar qeveritë të kodifikojnë transparencën algoritmike, auditueshmërinë dhe kontestueshmërinë – ose të rrezikojnë “qeverisjen me kode” pa pastrim të plotë prej pëlqimit publik” – Aravind Nuthalapati, Microsoft.
©Përshtati në shqip LAPSI.al
