PËRKOHSHMËRIA E EKZISTENCËS DHE ILUZIONI I PASURISË: NJË ANALIZË FILOZOFIKE DHE ANTROPOLOGJIKE MBI REALITETIN NJERËZOR
Autor: Flamur Bucpapaj
Studim shkencor
Ne do të vdesim. Askush s’do të na kujtojë.”
Fëmijët tanë, në fillim do të na qajnë, ndoshta do të na kujtojnë me mall – por shpejt do t’u duhet të shikojnë jetën e tyre, të mbijetojnë, të ndërtojnë, të harrojnë. Ata nuk jemi ne – janë njerëz të tjerë, me hallet dhe drejtimet e tyre.
Çfarëdo që kemi ndërtuar me pasion, me djersë, me mundime – do ta marrin të tjerët. Do ta shpërbëjë koha. Nuk do të mbetet asgjë nga ne: jo shtëpia, jo lavdia, jo kujtimi. Edhe kujtimet, të mbështetura mbi një ndërgjegje të përkohshme, zhduken me gjeneratat.
Shpirti nuk është i pavdekshëm. Ai është vetëm një formë energjie që lëviz, ndizet për një çast dhe fiket. Kur vdesim, gjithçka largohet – mendimet, ndjenjat, kujtesa, ndërgjegjja. Trupi tretet në tokë; shpirti shpërndahet në boshllëkun e hapësirës.
Në këtë dritë, a ka kuptim përpjekja për të ndërtuar pasuri në një botë që vetë do të zhduket? A ka vlerë trashëgimia, kur kujtesa kolektive është gjithashtu e përkohshme?
Dhe megjithatë – ndoshta, pikërisht sepse gjithçka është e përkohshme, gjithçka merr një kuptim të thellë. Sepse ajo që ikën, është e çmuar. Sepse vetëdija për fundin na jep mundësinë të zgjedhim mirë çfarë bëjmë me çastin e tanishëm.
.”
“Jeta është një ndërprerje e shkurtër në rrjedhën e pafund të asgjësë. Njeriu lind pa dëshirën e vet, rritet në kërkim të kuptimit, ndjek iluzione që i quan pasuri, lavdi apo dashuri, ndërton botë që bien, dhe grumbullon gjëra që nuk do t’i marrë me vete. Ai i druhet vdekjes por jeton si të ishte i pavdekshëm. Dhe kur vjen fundi, kupton se gjithçka që kishte ndërtuar — trup, emër, pushtet — ishte thjesht pluhur në erën e kohës. Gjithçka është e përkohshme: toka që shkelim, dielli që na ngroh, mendimet që na mbajnë gjallë. Prandaj, vetëm ai që e pranon zbrazëtinë e fundit, mund të jetojë me ndërgjegje të plotë. E vërteta nuk gjendet në atë që mbetet, por në vetëdijen se asgjë nuk mbetet.”
Abstrakt
Ky studim shqyrton paradoksin e përpjekjes njerëzore për pasuri dhe sukses në një botë të përkohshme, ku as vetë jeta nuk garanton vazhdimësi apo qëndrueshmëri. Duke u mbështetur në filozofinë ekzistenciale, teoritë metafizike dhe reflektime të mendimtarëve si Heidegger, Camus, dhe Herakliti, argumentojmë se shumë prej synimeve njerëzore janë të ndërtuara mbi një iluzion: iluzionin e përjetësisë dhe të realitetit të qëndrueshëm. Vdekja, si kufi i pashmangshëm i jetës, e vendos në pikëpyetje vlerën e përpjekjeve për pasuri materiale dhe e zhvesh botën nga pretendimi për stabilitet.
. Hyrje
Njeriu gjatë gjithë jetës përpiqet të ndërtojë, të zotërojë, të trashëgojë. Ai punon, kursen, ndërton pasuri, ndonjëherë edhe me çmimin e lirisë, dashurisë apo shëndetit. Megjithatë, përballë vdekjes, këto përpjekje humbin kuptimin e tyre tradicional. Ky studim synon të analizojë pikërisht këtë boshllëk midis përpjekjes dhe përkohshmërisë, midis dëshirës për përjetësi dhe realitetit të përfundimit.
. Pasuria si Iluzion i Qëndrueshmërisë
Rrënjët antropologjike dhe psikologjike
Që nga epoka e gurit, pasuria (në forma primitive si ushqimi apo armët) ishte garanci mbijetese. Me evolucionin e shoqërisë, ajo u bë simbol statusi, sigurie, pushteti. Psikologët si Freud dhe Fromm e kanë lidhur këtë me frikën nga vdekja dhe dëshirën për kontroll të botës së jashtme.
. Pasuria dhe iluzioni i trashëgimisë
Shpesh, njeriu e justifikon përpjekjen për pasuri me idenë se do lërë diçka pas. Por edhe kjo është e përkohshme: trashëgimia mund të harrohet, të shkatërrohet, apo të mos ketë asnjë ndikim të vërtetë mbi vetë ekzistencën personale.
Asgjë s’është e qëndrueshme: Tokë, Diell, Realitet
. Përkohshmëria kozmike
Edhe vetë Toka dhe Dielli janë të përkohshme. Dielli do shuhet pas miliarda vitesh. Galaktikat përplasen. Universi zgjerohet dhe ftohet. Në këtë kontekst, çdo përpjekje për përjetësi në plan njerëzor duket e kotë.
. Iluzioni i realitetit
Siç shprehej Buda: “Gjithçka është kalimtare”. Për filozofë si Parmenidi dhe Kant, realiteti nuk është asnjëherë i njohur në vetvete – ne perceptojmë vetëm përfaqësime. Pra, edhe realiteti vetë është ndërtim mendësor, shpesh subjektiv dhe i përkohshëm. i ta jetojmë jetën përballë përkohshmërisë?
Zgjedhja ekzistenciale
Përballë absurditetit të një bote që nuk ofron një kuptim të paracaktuar, filozofët ekzistencialistë e vendosin individin përballë një sfide thelbësore: të ndërtojë vetë kuptimin e jetës së tij. Søren Kierkegaard e përshkruante këtë si “hedhje në besim” – një akt subjektiv që shpreh vendosmërinë për të jetuar sipas vlerave të brendshme, përtej dyshimeve racionale. Jean-Paul Sartre, në anën tjetër, fliste për “angazhim të vetëdijshëm”, një përpjekje e pandërprerë për të krijuar kuptim përmes zgjedhjeve të lira dhe të ndërgjegjshme. Për ta, liria nuk është privilegj, por barrë: njeriu është i dënuar të jetë i lirë dhe, për rrjedhojë, përgjegjës për ekzistencën e vet.
Përjetimi i të tashmes
Në një botë të përkohshme, ku e ardhmja është gjithmonë e pasigurt dhe e kaluara e pakthyeshme, filozofitë lindore dhe ato të lashta perëndimore sugjerojnë një kthesë radikale në vetëdije: jetimin e së tashmes. Stoikët si Epikteti dhe Mark Aureli këmbëngulin se njeriu duhet të jetojë në përputhje me natyrën, duke pranuar atë që nuk mund të kontrollojë dhe duke ushtruar virtytin në çdo veprim të vetin. Budizmi, në mënyrë të ngjashme, e sheh lidhjen me të tashmen si rrugë drejt ndriçimit – çlirimin nga vuajtja që lind nga kapja pas asaj që është e përkohshme. Në këtë kontekst, përqendrimi në të tashmen nuk është vetëm një qetësim shpirtëror, por edhe një rebelim filozofik ndaj iluzionit të përhershmërisë.
“Jeta është një dritë e shkurtër mes dy errësirave; njeriu endet pas ëndrrave, pasurive dhe lavdisë, por në fund zbulon se gjithçka ishte hije, dhe fundi — një kthim në asgjë.” A ka kuptim përpjekja për të ndërtuar pasuri në një botë që vetë do të zhduket?
Në dritën e përkohshmërisë universale — nga vetë ekzistenca njerëzore e deri te fati i planetit — lind pyetja nëse përpjekja për të ndërtuar pasuri ka ndonjë kuptim të qëndrueshëm. Nga një këndvështrim ekzistencialist, çdo përpjekje për pasuri materiale, kur shikohet përtej kufijve të jetës individuale, zbulohet si një përpjekje për të kapur të pakapshmen, për të fiksuar veten në një univers që rrëshqet pa mëshirë drejt harresës.
Camus do ta konsideronte këtë si një lloj absurditeti të domosdoshëm: njeriu kërkon kuptim dhe përjetësi në një botë që nuk ofron asnjërën. Por ai nuk e shihte këtë si arsye për dorëzim. Përkundrazi, pranon botën ashtu siç është dhe vazhdon të krijojë — jo sepse bota ka kuptim, por sepse vetë akti i krijimit është një qëndrim dinjitoz përballë absurdit.
Në këtë dritë, ndërtimi i pasurisë merr një tjetër domethënie. Nuk është një mjet për të përjetësuar veten, por një akt që mund të shprehë vullnetin, zgjedhjen, ndikimin e përkohshëm mbi botën. Kuptimi nuk qëndron në qëndrueshmërinë e pasurisë, por në mënyrën se si ajo përdoret gjatë kohës që ekziston.
. A ka vlerë trashëgimia, kur kujtesa kolektive është gjithashtu e përkohshme?
Trashëgimia – qoftë në formën e ideve, veprave, emrit apo pasurisë – është shpesh parë si një mënyrë për të “vazhduar të jetosh” përtej vdekjes. Por nëse vetë kujtesa kolektive është e përkohshme, nëse edhe ajo do të shuhet bashkë me racën njerëzore, atëherë a mbetet trashëgimia një vlerë reale?
Nga një këndvështrim nihilist, përgjigjja është negative: çdo përpjekje për përjetësi është e destinuar të dështojë. Por filozofët si Viktor Frankl apo Hannah Arendt do të përgjigjeshin ndryshe. Ata do të thoshin se trashëgimia nuk duhet matur me përjetësinë e saj, por me efektin që ka mbi jetët e të tjerëve në kohën e vet. Edhe nëse ajo do të harrohet një ditë, për aq kohë sa ka ndriçuar jetën e dikujt, për aq kohë sa ka lënë një shenjë në ndërgjegjen njerëzore – sado kalimtare – ajo ka vlerë.
Në këtë kuptim, trashëgimia nuk është një garanci e pavdekësisë, por një akt i ndërgjegjshëm përgjegjësie ndaj brezave të tjerë. Është mënyra se si njeriu thotë: “Unë isha këtu dhe bëra diçka që ndikoi.” Pasuria në histori dhe kulturë
Kuptimi tradicional i pasurisë
Në shoqëritë tradicionale, pasuria nuk ishte një shprehje e luksit apo tepricës, por një element thelbësor i mbijetesës. Toka, bagëtitë, gruri apo objektet e trashëgueshme përfaqësonin burime jetike për familjet dhe komunitetet. Vlera e pasurisë ishte praktike dhe e lidhur ngushtë me rrethin e ngushtë familjar dhe natyrën. Kjo pasuri ishte një mjet për të përballuar të papriturat e jetës – thatësirën, sëmundjet, luftërat – dhe i jepte individit një ndjesi stabiliteti brenda një bote të pasigurt.
Pasuria si simbol shoqëror në modernitet
Me zhvillimin e kapitalizmit dhe individualizmit modern, pasuria humbi funksionin e saj të pastër mbijetese dhe u ngarkua me simbolikë të re: ajo filloi të përfaqësonte vlerën e njeriut në sytë e të tjerëve, fuqinë për të ndikuar, si dhe një formë identiteti të vetëkrijuar. Në këtë kontekst, pasuria nuk është më vetëm një mjet, por një fund në vetvete – një mënyrë për të ndërtuar imazhin personal dhe për të ruajtur statusin në një botë ku hierarkitë tradicionale janë zbehur dhe konkurrenca është rritur.
. Frika nga vdekja dhe ndërtimi i pasurisë
Në veprën e tij The Denial of Death, Ernest Becker argumenton se njeriu është unik mes qenieve të gjalla për shkak të vetëdijes së tij për vdekshmërinë. Kjo vetëdije e përhershme krijon një ankth ekzistencial, të cilin njeriu përpiqet ta neutralizojë përmes ndërtimit të “strukturave simbolike” – përfshirë këtu karrierën, fenë, trashëgiminë dhe pasurinë.
Pasuria, në këtë kuadër, është më shumë se sa grumbullim i mallrave: është një mjet për të ndërtuar një identitet “të qëndrueshëm” përballë zhdukjes së pashmangshme. Ajo shërben si një mburojë simbolike që i jep njeriut ndjesinë se ka kontroll mbi jetën, se mund të lërë një gjurmë pas vetes, apo se e tejkalon përkohshmërinë përmes ndikimit apo trashëgimisë që lë pas.
Kështu, përpjekja për të grumbulluar pasuri, ndonëse duket si një akt racional ekonomik, është shpesh e ngarkuar me frikën metafizike nga asgjësimi. Brenda këtij kuadri filozofik, pasuria nuk është vetëm ekonomi – është metafizikë. Ajo është mënyra moderne për të ndërtuar një “monument të vetvetes” në një botë ku perënditë heshtin dhe përjetësia nuk është më e garantuar. Iluzioni i realitetit dhe përkohshmëria kozmike
Realiteti si ndjesi kalimtare
Çfarë është realiteti? A është ai një tërësi objektesh të pavarura, apo një përjetim i brendshëm i ndërgjegjes? Immanuel Kant, në kritikën e tij ndaj arsyes së pastër, theksonte se njeriu nuk ka qasje të drejtpërdrejtë te “vetë gjëja” (das Ding an sich), por vetëm te fenomenet, pra te mënyra se si objektet paraqiten për ndjesitë dhe mendjen tonë përmes strukturave të kohës dhe hapësirës.
Në këtë kuptim, realiteti nuk është një truall i qëndrueshëm, por një ndërtim i përkohshëm i ndërgjegjes, një përvojë që rrjedh përmes filtrave të perceptimit dhe përpunimit mendor. Ai është subjektiv, i paqëndrueshëm, dhe në një farë mënyre, gjithmonë larg të vërtetës absolute. Ky vizion ngre pyetje të thella mbi vlefshmërinë e përpjekjeve tona për të zotëruar, ndërtuar apo lënë gjurmë në një botë ku edhe vetë “realja” është një strukturë e përkohshme.
Shembuj nga fizika dhe kozmologjia
Edhe shkenca moderne, përkundër përpjekjes për të dhënë një pasqyrë të saktë të realitetit, ofron një tablo thellësisht kalimtare dhe të paqëndrueshme të universit. Disa fakte thelbësore që e sfidojnë konceptin e përhershmërisë:
Dielli do të shuhet. Sipas llogaritjeve astrofizike, pas rreth 5 miliardë vitesh, Dielli do të hyjë në fazën e gjigandit të kuq, duke përpirë planetët më të afërt, përfshirë ndoshta edhe Tokën, dhe më pas do të shndërrohet në një xhuxh të bardhë – një trup i ftohur, pa jetë, që ngadalë do të shuhet në errësirë.
Toka do të zhduket. Jo vetëm që planeti ynë do të digjet fizikisht, por edhe çdo gjurmë e ekzistencës sonë – qytetet, librat, përmendoret, madje edhe vetë kujtesa njerëzore – do të zhduket përfundimisht.
Universi vetë është i përkohshëm. Teoria e zgjerimit të universit, bashkë me konceptet e vdekjes termike (heat death), sugjeron që gjithçka po ecën drejt një kaosi entropik, ku materia dhe energjia shpërndahen aq hollë sa të mos mbetet më asgjë që të mbajë jetë, dritë, apo kuptim.
Kjo tablo e përkohshmërisë kozmike na detyron të rishqyrtojmë vlerën që i japim koncepteve të tilla si pasuria, prona apo reputacioni. Nëse gjithçka do të fshihet, madje edhe kujtimi i ekzistencës sonë, çfarë kuptimi kanë shtëpitë që ndërtojmë, bankat që mbushim, dhe emrat që përpiqemi të lëmë pas?
Ato shndërrohen në iluzione të kontrollit, tentativa për të “ngrirë” një kuptim në një univers që nuk njeh as gjurmë, as qëllim, as dëshmi të përhershme. Brenda këtij horizonti, vetë jeta bëhet një flakëz që dridhet në errësirën e pafundme të harresës – e bukur, e ndritshme, por e përkohshme.
trashëgimia – një ngushëllim i zbrazët?
Trashëgimia si formë e pavdekësisë
Përballë frikës së pashmangshme të vdekjes, njeriu kërkon ngushëllim në vazhdimësinë. Trashëgimia – në trajta të ndryshme – shihet si një mënyrë për të zgjatur ekzistencën përtej kufirit të jetës biologjike. Ne lëmë pas fëmijë, shkrime, prona, ide, institucione – të gjitha në emër të një lloj pavdekësie simbolike.
Në thelb, trashëgimia është një përpjekje për të mbjellë kujtim, për të vazhduar të jemi “prezentë” edhe kur jemi fizikisht të zhdukur. Shkrimtarët lënë libra, themeluesit lënë ndërmarrje, prindërit lënë fëmijë, dhe udhëheqësit ndërtojnë institucione. Kjo dëshirë për të “lënë gjurmë” është ndoshta një nga shtysat më të thella që kanë formuar qytetërimet, kulturat dhe historinë.
Por a është kjo vërtet një pavdekësi? Apo thjesht një shtyrje e harresës për një kohë të shkurtër?
Rënia e vlerës së trashëgimisë në kohët moderne
Në botën bashkëkohore, nocioni i trashëgimisë po humbet kuptimin tradicional që dikur e mbështeste. Bota është bërë më e lëvizshme, më fluide dhe më e fragmentuar – çka ka sjellë një shkëputje të madhe midis brezave.
Fëmijët jetojnë jetë të tjera, në vende të tjera. Ata nuk ndjekin më idealet, zakonet apo jetën e prindërve të tyre. Në shumë raste, trashëgimia shpirtërore apo ideologjike e brezit të kaluar shihet si një barrë për t’u lënë pas, jo si një thesar për t’u trashëguar.
Trashëgimitë materiale shpesh harxhohen ose zhbëhen. Shtëpitë shemben, pasuritë shiten, koleksionet shpërndahen, kujtimet shuhen bashkë me ata që i kanë përjetuar. Ajo që një brez ndërtoi me mund, shpesh zhduket brenda një brezi tjetër.
Trashëgimia kulturore është selektive dhe kalimtare. Historia i harron shumicën. Nga mijëra poetë, mbahen mend vetëm disa. Nga qindra mendimtarë të një epoke, vetëm disa rrezatojnë përtej kohës së tyre. Trashëgimia kulturore nuk është gjithpërfshirëse – ajo është e ndërmjetësuar nga pushteti, nga konteksti historik, nga harresa.
Në këtë kontekst, trashëgimia – që dikur shihej si një përmendore e përjetshme – fillon të duket si një ngushëllim i zbrazët, një iluzion i qëllimshëm që i jep njeriut paqen për të vazhduar përballë absurditetit të përkohshmërisë. Ajo është një mekanizëm psikologjik më shumë sesa një garanci ontologjike për mbijetesën e qenies.
Jetesa e vetëdijshme si kundërpërgjigje ndaj përkohshmërisë
Përballë përkohshmërisë së pashmangshme të jetës, të gjitha përpjekjet për të ndërtuar qëndrueshmëri – përmes trashëgimisë, pasurisë apo famës – duken të brishta. Megjithatë, filozofia ka ofruar rrugë të tjera për t’u përballur me këtë absurditet: jo duke e mohuar përkohshmërinë, por duke e përqafuar atë me vetëdije dhe dinjitet. Jetesa e vetëdijshme nuk kërkon të shpëtojë nga vdekja, por të jetojë thellësisht brenda kufijve të jetës.
Stoicizmi dhe pranimi i fatit
Stoikët romakë, si Seneca, Epictetus dhe veçanërisht Marcus Aurelius, na ofrojnë një qasje të qartë dhe të kthjellët: të jetojmë sipas natyrës, në përputhje me logjikën e universit, duke pranuar atë që nuk mund ta ndryshojmë.
“Çdo gjë që ndodh, ndodh me arsyetimin e universit.” – Marcus Aurelius
Në thelb, stoicizmi nuk kërkon të mohojë dhimbjen apo humbjen, por të na mësojë që të mos jemi skllevër të emocioneve dhe të frikës nga vdekja. Pranimi i përkohshmërisë nuk është dorëzim, por çlirim: vetëm kur heqim dorë nga iluzioni i përhershmërisë, fillojmë të jetojmë me të vërtetë. Dinjiteti i njeriut qëndron te qetësia përballë fatit, jo te fitorja ndaj tij.
Egzistencializmi: liria për të krijuar kuptim
Në shekullin XX, filozofët ekzistencialistë si Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Simone de Beauvoir etj., hodhën poshtë idenë se jeta ka një kuptim të paracaktuar nga një qenie superiore apo strukturë kozmike. Për ta, jeta është absurde, por kjo nuk do të thotë se ajo është bosh – përkundrazi, kjo i jep individit lirinë radikale për të ndërtuar kuptim.
“Jeta nuk ka kuptim nga vetja – por ne jemi ata që i japim kuptim jetës përmes veprimeve tona.” – Sartre
Camus, në esenë “Miti i Sizifit”, paraqet njeriun si figurë që përpiqet të gjejë kuptim në një univers të heshtur. Edhe pse ai e quan jetën “absurde”, ai nuk i bie në gjunjë as nihilizmit, as dorëheqjes. Të jetosh me vetëdije për absurditetin dhe të vazhdosh të krijosh kuptim është akti më i lartë i revoltës njerëzore. Në këtë revoltë, lind dinjiteti dhe autenticiteti.
E tashmja si vend i vetëm i ekzistencës
Nëse filozofia stoike e trajton vdekjen me qetësi dhe ekzistencializmi me revoltë krijuese, një qasje e tretë – më e afërt me meditimin lindor dhe psikologjinë bashkëkohore – përqendrohet te momenti i tanishëm si e vetmja realitet i vërtetë.
“E kaluara është kujtesë, e ardhmja është imagjinatë. E vetmja kohë që kemi është tani.” – Eckhart Tolle
Neuroshkenca moderne ka konfirmuar se truri ynë nuk përjeton as të kaluarën, as të ardhmen – ato janë rikrijime mendore. Vetëm tani është e vërtetë. Por ky “tani”, për shumicën e njerëzve, është i mbuluar nga ankthi për të nesërmen apo pendesa për të djeshmen.
Jetesa e vetëdijshme kërkon të na kthejë në përjetimin e drejtpërdrejtë të realitetit: të ndjejmë frymën, të shijojmë ushqimin, të dëgjojmë zërin e njeriut përballë nesh, të jemi të pranishëm. Në këtë prani, koha shpesh shtrihet dhe shndërrohet – dhe, për një çast, përkohshmëria duket se humbet pushtetin e saj. Reflektime bashkëkohore – konsum, identitet, media
Shoqëria e konsumit si iluzion kolektiv
Në epokën moderne, sidomos pas revolucionit industrial dhe shfaqjes së kapitalizmit global, individi është vendosur në qendër të një mekanizmi të përhershëm konsumimi. Pasuria, prona dhe suksesi janë kthyer në vlera dominante që shërbejnë si matës i dinjitetit dhe vlerës njerëzore. Kjo është nënshtruar nga ideologjia e marketingut dhe nga një media e ndërtuar mbi nxitjen e dëshirës dhe krahasimit të përhershëm.
Rrjetet sociale luajnë rol të veçantë në këtë iluzion: ato ofrojnë një pasqyrë të shtrembëruar të realitetit, ku suksesi dhe lumturia prezantohen si produkte të konsumit, jo si rezultate të përvojës njerëzore apo thellësisë shpirtërore. Kështu krijohet një botë virtuale ku individi më shumë jeton për të projektuar një imazh sesa për të përjetuar thelbin e jetës.
Rasti i njerëzve të “suksesshëm” të zbrazët
Psikologjia bashkëkohore ofron të dhëna të shumta që tregojnë se individët që konsiderohen të suksesshëm sipas kritereve të shoqërisë – pasuri, famë, ndikim publik – shpeshherë përballen me nivele të larta të depresionit, ankthit dhe ndjenjës së zbrazëtisë ekzistenciale.
Në fakt, sa më shumë njeriu përqendrohet në projeksione të jashtme të vlerës së vetes (si imazhi publik, numri i ndjekësve, ose posedimet materiale), aq më shumë rrezikon të humbasë lidhjen me botën e tij të brendshme. Kjo zbrazëti nuk mund të mbushet me sende, por kërkon përballje me pyetjet themelore të ekzistencës: kush jam unë përtej asaj që zotëroj? A ka ndonjë kuptim të qëndrueshëm përtej lavdisë së përkohshme?
Identiteti i fragmentuar dhe hiperrealiteti
Në kontekstin e postmodernizmit, filozofë si Jean Baudrillard kanë folur për konceptin e “hiperrealitetit” – një realitet i mbivendosur nga imazhe, simbole dhe media, që nuk përfaqëson më botën reale, por një botë të prodhuar. Në këtë realitet të rremë, individi nuk jeton më për të qenë, por për t’u dukur. Kjo çon në një identitet të fragmentuar, të ndërtuar mbi rolët e ndryshme që ai luan në rrjetet sociale, në punë, në jetën publike.
Pasuria, në këtë kontekst, nuk është më vetëm mjet për të jetuar, por është kthyer në një formë e pranueshmërisë sociale. Por çfarë ndodh kur pranohemi për shkak të asaj që kemi, dhe jo për shkak të asaj që jemi?
“Jeta është një rrugëtim i shkurtër nëpër iluzione: njeriu mbledh pasuri, kërkon kuptim, ndërton përjetësi — por në fund, gjithçka tretet në asgjë. Edhe dielli që na ngroh, një ditëA është jeta një ëndërr?
Që nga antikiteti, pyetja mbi realitetin e jetës ka qenë ndër më thelbësoret në filozofi, religjion dhe letërsi. Filozofë si Herakliti, Buda, Platoni, dhe më vonë Descartes e Borges, kanë reflektuar mbi natyrën e iluzionit, përkohshmërisë dhe ndërgjegjes njerëzore. Në traditat orientale, veçanërisht në budizëm dhe hinduizëm, koncepti i Maya-s – iluzioni i botës materiale – është qendror: bota shihet si një ëndërr e përbashkët, një hologram i ndjesive dhe mendimeve tona që ne e keqinterpretojmë si realitet absolut. Pyetja pra mbetet e hapur: nëse jeta është një ëndërr, një iluzion kalimtar, atëherë si duhet të sillemi me të? A duhet të tërhiqemi nga ajo, apo ta përqafojmë me vetëdijen e përkohshmërisë?
Mosrealiteti i përhershëm
Asnjë gjendje emocionale, sado e fuqishme, nuk mbetet e njëjtë përgjithmonë. Hidhërimi, gëzimi, frika, dashuria – të gjitha ndryshojnë me kalimin e kohës, zbehen, transformohen ose zhduken. Trupi, një përbërje e përkohshme e qelizave, fillon të plaket që nga momenti i lindjes. Kujtimet, sado të forta, në thelb janë interpretime të trurit tonë – të paqëndrueshme, subjektive, dhe të ndikuara nga rrethanat e tanishme.
Kjo ide mbështetet edhe nga neuroshkenca moderne: perceptimi ynë i realitetit nuk është një pasqyrim i vërtetë i botës, por një konstrukt i krijuar nga truri për të mbijetuar. Bota “jashtë” nuk është e ndjeshme – ajo bëhet e tillë vetëm përmes ndërgjegjes sonë. Dhe ndërgjegjja vetë është një rrjedhë dinamike, pa një “qendër” të qëndrueshme. Përfundime dhe propozime për jetesë të vetëdijshme
Ky studim na çon drejt një reflektimi thelbësor mbi mënyrën si e kuptojmë jetën, pasurinë, përkohshmërinë dhe vetë ekzistencën tonë. Duke kaluar nëpër mendimin filozofik të traditave lindore dhe perëndimore, përfundimi është se shumë nga gjërat që ne përndjekim – statusi, pasuria, trashëgimia, kontrolli mbi të tjerët apo mbi vetë kohën – janë iluzione të përkohshme. Ato janë hijet e një bote që lëviz vazhdimisht, e paqëndrueshme si një ëndërr në muzg.
Pasuria është e përkohshme. Çdo pasuri që grumbullojmë është e destinuar të shpërbëhet, të ndahet, të harrohet. Ajo nuk na përket përfundimisht. E mira që vjen prej saj është shpesh më e shkurtër se përpjekja për ta krijuar.
Realiteti është i ndjeshëm dhe i ndryshueshëm. Ai nuk është një strukturë e ngurtë, por një rrjedhë e vazhdueshme e perceptimeve, mendimeve dhe ndërveprimeve. Siç thotë Herakliti: “Nuk mund të shkelësh dy herë në të njëjtin lumë”.
Kuptimi nuk gjendet jashtë vetes, por krijohet brenda nesh. Ai nuk është një objekt që duhet zbuluar, por një përvojë që ndërtohet – përmes ndërgjegjes, dashurisë, reflektimit dhe lidhjeve njerëzore.
Vdekja nuk është fundi i jetës – ajo është ajo që i jep kuptim asaj. Vetëm sepse diçka përfundon, ajo ka rëndësi. Pa vdekjen, nuk do të kishte urgjencë, thellësi emocionale, apo vlerësim për çastet e përditshme. Siç shprehet Rilke: “Jeta është përherë në anën e vdekjes”.
Propozime filozofike për një jetë të vetëdijshme
Të jetojmë me vetëdije për përkohshmërinë.
Çdo ditë, çdo marrëdhënie, çdo ndjenjë është kalimtare. Kjo nuk duhet të na trishtojë, por të na zgjojë. Prania jonë bëhet më e ndjeshme, më e dashur, më e vërtetë, kur e kuptojmë se asgjë nuk zgjat përgjithmonë.
Të krijojmë vlera të brendshme, jo pasuri të jashtme.
Ajo që mbetet pas nesh nuk janë pronat, por ndikimi ynë te të tjerët: një fjalë e mirë, një ndihmë e dhënë në heshtje, një akt drejtësie në një botë të padrejtë. Etika, ndershmëria, përulësia, dhe dashuria janë vlerat që ndriçojnë edhe në errësirën më të madhe.
Të ndalemi, të mendojmë, të falim dhe të falemi.
Në një botë të nxituar, ndalimi është akti më radikal. Meditimi, reflektimi, vetëanaliza janë mënyra për të çarë përtej sipërfaqes. Falja – vetes dhe të tjerëve – është mënyra e vetme për të mos lënë plagët e së kaluarës të helmojnë të tashmen. Falemimi – të pranuarit e kufizimeve tona – është mënyra për të qenë më njerëzorë, më të dhembshur, më të plotë.
marrin kuptim përmes pranimit të thellë të asaj që jemi: qenie të përkohshme në kërkim të një përjetësie të brendshme.
Njerëzit që përjetojnë jetën siç duhet
Në këtë kontekst të përkohshmërisë dhe mosrealitetit të qëndrueshëm, lind pyetja se kush janë ata që me të vërtetë e jetojnë jetën? Nuk janë ata që kërkojnë të zotërojnë botën, por ata që përpiqen ta kuptojnë atë.
Filozofët, poetët, mistikët dhe të urtët ndër shekuj janë ata që kanë pranuar përkohshmërinë jo si një mallkim, por si një burim të thellë bukurie. Për ta, jeta është e bukur pikërisht sepse është kalimtare. Nuk ka nevojë për përjetësi për të vlerësuar një moment – siç nuk ka nevojë për një lule që të zgjasë pafundësisht që të jetë e mrekullueshme.
“Mos thuaj: kjo është reale”, thonë ata. Thuaj: “kjo është e përkohshme – dhe prandaj e vlefshme për t’u përjetuar me kujdes e dashuri.” Ata nuk jetojnë me iluzionin se mund të zotërojnë jetën, por me vetëdijen e pranisë së saj të çastit, duke e shijuar siç shijohet një ëndërr e bukur që e di se do të mbarojë.
Në këtë kuptim, jetesa nuk është një rebelim kundër ëndrrës, por një zgjedhje për të qenë i zgjuar brenda saj. do shuhet. Vetëm ndërgjegjja për përkohshmërinë na çliron.
” Referenca akademike
Camus, A. (1942). Le Mythe de Sisyphe. Gallimard.
Heidegger, M. (1927). Sein und Zeit. Niemeyer.
Becker, E. (1973). The Denial of Death. The Free Press.
Sartre, J.-P. (1946). L’existentialisme est un humanisme.
Aurelius, M. (180 CE). Meditations.
Kant, I. (1781). Kritik der reinen Vernunft.
Fromm, E. (1976). To Have or To Be?. Harper & Row.
Tolle, E. (1997). The Power of Now.
Buda. Dhammapada.
