Për presidentin Trump, harta e Ukrainës mbi një stendë në Zyrën Ovale kishte një mesazh të qartë. Rusia kishte marrë një pjesë të madhe territori në një rajon lindor të njohur si Donbasi. Ajo tokë, e hijezuar me të kuqe, kishte ikur. Ukraina duhej të bënte një marrëveshje për të fituar paqen, ose rrezikonte të humbte më shumë.
Për presidentin Volodimir Zelenski të Ukrainës, harta, e shfaqur në një takim të hënën me dy presidentët dhe udhëheqësit evropianë, paraqiste një pamje shumë më të ndërlikuar. Kjo nuk ishte një marrëveshje biznesi apo një lojë pokeri. Kjo ishte personale.
Larg kamerave, ai i tha zotit Trump se gjyshi i tij kishte luftuar në Luftën e Dytë Botërore për të çliruar qytetet e Donbasit nga nazistët. Ai nuk mund thjesht ta dorëzonte.
Të mërkurën, disa orë pasi u kthye në Kiev, kryeqytetin e Ukrainës, zoti Zelensky e përsëriti këtë pikë.
“Pati shumë familje të tilla” që luftuan për të çliruar Donbasin, u tha Zelensky gazetarëve. “Shumë ranë dhe shumë u plagosën. Dhe unë shpjegova se ky është një moment veçanërisht i dhimbshëm në historinë tonë dhe një pjesë veçanërisht e dhimbshme e jetës në Ukrainë. Nuk është aq e thjeshtë sa mund t’i duket disa njerëzve.”
Nuk është e qartë se ku saktësisht do të çojë vala e fundit e diplomacisë e drejtuar nga Trump për t’i dhënë fund luftës më vdekjeprurëse në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore. Por Donbasi, një territor i pasur me minerale që përfshin kryesisht dy rajone, Donetskun dhe Luhanskun, do të jetë në qendër të çdo negociate.
Pothuajse sa Virginia Perëndimore për nga madhësia, Donbasi është vendi ku është zhvilluar pjesa më e madhe e kësaj lufte. Dhjetëra mijëra ushtarë nga të dyja palët kanë vdekur atje për fitore territoriale nga më të voglat. Rusia tani po përpiqet të marrë 2.500 milje katrorë të fundit të Donbasit që janë ende nën kontrollin ukrainas.
Presidenti Vladimir V. Putin i Rusisë ka kërkuar që Ukraina të dorëzojë të gjithë Donbasin. Kërkesa e tij përfshin edhe pjesën e administruar nga Kievi, ku jetojnë më shumë se 200.000 ukrainas në qytete si Kramatorsk dhe Sloviansk, vende që gjyshi i zotit Zelensky kishte luftuar për t’i mbrojtur.
Për vite me radhë, zoti Putin ka tentuar të përdorë Donbasin për të manipuluar qeverinë ukrainase. Para se të pushtonte, ai shfrytëzoi një kryengritje të mbështetur nga Rusia në rajon si një levë kundër shpresave të Ukrainës për t’u bashkuar me organizata perëndimore si NATO. Dhe tani, në vitin e katërt të kësaj lufte, ai dëshiron jo vetëm të marrë Donbasin, por ta përdorë atë për ta goditur politikisht zotin Zelenskin, thonë analistët.
Shumica e ukrainasve ende kundërshtojnë dhënien e ndonjë territori Rusisë, tregojnë sondazhet, dhe Kushtetuta e Ukrainës e ndalon dorëzimin e tij. Zelenski përballet me zgjedhjen ose të mbështesë diçka të papëlqyeshme për ukrainasit ose të rrezikojë zemërimin e Trump.
“Është një pilulë helmues,” tha Vadym Prystaiko, një ish-ministër i punëve të jashtme. “Ukraina do të duhet ta gëlltisë dhe më pas do të shohim si do ta tretë.”
Zelenski ka shmangur pyetjet nga gazetarët nëse do të jepte tokë, duke thënë se këtë çështje mund ta diskutojë vetëm me Putin, i cili ende nuk ka pranuar të takohet me të.
Ish-zyrtarë ukrainas dhe analistë politikë kanë thënë se mënyra e vetme që zoti Zelensky të bindë ukrainasit të dorëzojnë territor do të ishte sigurimi i një garancie sigurie të mbështetur nga amerikanët. Kjo duket e paarritshme nga Ukraina që kur Trump përjashtoi anëtarësimin në NATO.
Por garancia do të duhej të ishte e fortë, me ndonjë përzierje trupash evropiane dhe mbështetje ajrore amerikane, për shembull, që do të pengonin Rusinë nga sulmet e ardhshme.
Balazs Jarabik, një ish-këshilltar politik për Bashkimin Evropian në Kiev, tha se Ukraina mund të ketë arritur në një pikë ku mund të pranonte të jepte territor “për një marrëveshje paqeje që sjell garanci sigurie perëndimore për Ukrainën.” Ai shtoi: “Nëse në këmbim, ajo duhet të shpëtojë nga Donbasi, mendoj se do ta bënte.”
Zoti Trump i ka paraqitur këto dorëzime territoriale si “shkëmbime tokash”, duke sugjeruar se Rusia, e cila kontrollon gati 20 për qind të Ukrainës, mund të kthente ndonjë territor, ndoshta copa të vogla toke në verilindje të Ukrainës.
Administrata Trump beson “se këto shkëmbime tokash janë vërtet të dobishme për Ukrainën sepse ata besojnë se Donbasi do të bjerë shpejt, dhe pastaj Ukraina nuk do të ketë më letra për të negociuar,” tha Maksym Skrypchenko, presidenti i Qendrës së Dialogut Transatlantik, një grup kërkimor në Kiev.
Ukrainasit e shohin ndryshe, shtoi ai. Përparimi i Rusisë në rajon ka qenë i ngadaltë gjatë tre viteve të fundit. Dorëzimi i pjesës tjetër të Donbasit tani do të thoshte gjithashtu dhënien e qyteteve dhe fortifikimeve që mund të ndihmonin Rusinë të niste një pushtim të ardhshëm.
Dikur Donbasi shihej si një provincë proruse. Shumë nga 6.7 milionë banorët flisnin vetëm rusisht dhe jo ukrainisht, dhe nëntë nga dhjetë njerëz votuan për një president prorus, Viktor Yanukoviç, në vitin 2010.
Kur protestat pro-evropiane e detyruan Yanukoviç të jepte dorëheqjen në fillim të vitit 2014, Rusia reagoi me shpejtësi. Fillimisht pushtoi Gadishullin e Krimesë. Pastaj nxiti lëvizje separatiste të cilat, me ndihmën e trupave ruse, morën një të tretën e Donbasit në një konflikt me intensitet të ulët që paralajmëroi luftën e tanishme.
Qeveria e Ukrainës konsideroi dhënien e vetëqeverisjes disa zonave të Donbasit për të zgjidhur konfliktin pas një marrëveshjeje paqeje të negociuar në shkurt 2015 në Bjellorusi, megjithëse Putin donte që çdo strukturë lokale e Donbasit të kishte veto mbi Kievin, veçanërisht mbi shpresat e tij për t’u bashkuar me NATO-n.
“Qëllimi ishte ta ktheje Ukrainën në një vend që nuk mund të ushtronte plotësisht sovranitetin e saj, veçanërisht kur bëhej fjalë për politikën e jashtme,” tha Harry Nedelcu, një drejtor i lartë në Rasmussen Global, një organizatë kërkimore.
Ndërsa negociatat zvarriteshin, zoti Zelensky, një fillestar politik, garoi për president të Ukrainës në vitin 2019 me premtimin për të sjellë paqe me Rusinë.
Zelensky fitoi. Atëherë, ai ishte i hapur për idenë e një kompromisi dhe dhënies së “statusit special” rajonit të Donbasit. Ai mendoi se mund të bënte një marrëveshje për t’i dhënë fund luftës në një samit paqeje në Paris me zotin Putin në dhjetor 2019. Por në vend, ai përballej me presion politik për të shmangur çdo marrëveshje që do të hiqte kontrollin ukrainas mbi Donbasin.
“Duket sikur mund të shkoje mirë” me rusët, tha Ihor Novikov, një këshilltar presidencial i asaj kohe, duke vënë në dukje se Moska kishte pranuar shkëmbime të burgosurish dhe dukej e interesuar për të negociuar.
“Sapo ndodhi ai takim në Paris, mendoj se Zelensky ishte në fakt personi i parë që e kuptoi se nuk mund të bësh marrëveshje me Rusinë,” tha ai. “Dhe ai bëri një kthesë të plotë në Paris, dhe kjo e zemëroi Putinin.”
Në shkurt 2022, Rusia filloi pushtimin e plotë të Ukrainës, duke shkatërruar qytete në Donbas dhe duke dëbuar miliona nga shtëpitë e tyre. I tronditur nga pushtimi, zoti Zelensky duket se e rishqyrtoi dhënien e një forme autonomie Donbasit
“Ne mund të diskutojmë dhe të gjejmë një kompromis mbi mënyrën se si këto territore do të jetojnë,” i tha ai ABC News një javë pas pushtimit.
Por pasi trupat ukrainase i shtynë mbrapsht forcat ruse, dhe pasi masakrat ndaj civilëve ukrainas u bënë publike, qëndrimet e tij ndryshuan sërish. Ai u përpoq që Ukraina të rimerrte Donbasin, madje edhe pjesët që Rusia kishte marrë para pushtimit.
Zoti Jarabik, tani analist në R. Politik, një kompani analizash politike në Evropë, tha se Ukraina më pas ndryshoi nga ai pozicion, i mishëruar në betejën e përgjakshme për të mbajtur qytetin e Bakhmutit. Ajo filloi të tërhiqej ngadalë pas luftimesh të gjata që detyruan Rusinë të humbiste shumë ushtarë.
Ukraina ishte “në thelb duke shkëmbyer territor për jetë ruse,” tha zoti Jarabik.
Ndërsa Rusia shtynte në fushëbetejë, Zelensky për herë të parë vjeshtën e kaluar foli për idenë e dorëzimit të përkohshëm të territorit të pushtuar Rusisë në këmbim të garancisë së sigurisë për t’iu bashkuar NATO-s.
Zoti Trump e hodhi poshtë atë ide.
Por në një fitore për Zelenskin, Trump tha javën e kaluar se Shtetet e Bashkuara do të merrnin pjesë në garancitë e sigurisë për Ukrainën. Marco Rubio, sekretari amerikan i shtetit dhe këshilltar për sigurinë kombëtare, po udhëheq përpjekjet për të përcaktuar detajet.
A do t’i pranojë Rusia këto garanci? Kjo është pyetja e vërtetë. Ukraina dëshiron mbrojtje të ngjashme me ato të NATO-s, por Rusia e nisi luftën në Donbas një dekadë më parë pjesërisht për të bllokuar rrugën e Kievit drejt NATO-s. Përse do të pranonte Rusia garanci serioze sigurie tani?
“Pra, në thelb, jemi kthyer në pikën zero,” tha zoti Nedelcu, analisti nga Rasmussen Global. Ai tha se përveç nëse një ndryshim i imponohet Putinit, “asgjë nuk do të ndodhë” me bisedimet e paqes në një të ardhme të afërt. Përkundrazi, shtoi ai, “Unë shoh më shumë luftime në horizont./New York Times
