Nëse 2025-a tashmë po formësohej si viti më i keq i shekullit për rendin botëror të bazuar në rregulla pas vitit 1945, java e kaluar ka qenë java më shkatërruese e 2025-s deri tani. Izraeli e thelloi shpërfilljen e tij ndaj konventave ndërkombëtare duke dërguar 10 avionë luftarakë në Katar, duke bombarduar një delegacion të Hamasit që merrte pjesë në bisedimet për armëpushim në Doha. Forumi i fundit domethënës për negociata diplomatike mund të ketë marrë fund tashmë.
Të paktën 19 dronë rusë shkelën hapësirën ajrore të Polonisë. Për herë të parë në historinë e saj, fuqia ajrore e NATO-s u angazhua kundër objektivave armike brenda një vendi të NATO-s. Qoftë shkelja një gabim teknik apo provokim i qëllimshëm nga Moska, siç besojnë ekspertët perëndimorë, kjo ishte “më e afërta që kemi qenë ndonjëherë me një konflikt të hapur që nga lufta e dytë botërore,” tha kryeministri i Polonisë, Donald Tusk.
Dhe pastaj Charlie Kirk, një aktivist konservator i zjarrtë dhe aleat i ngushtë i Donald Trump, u qëllua për vdekje ndërsa fliste për studentët e kolegjit dhe mbështetësit e MAGA-s në një universitet të Utah. Pa prova për identitetin apo motivet e atentatorit, Trump menjëherë fajësoi “ata në të majtën radikale,” duke i akuzuar ata për retorikë “drejtpërdrejt përgjegjëse për terrorizmin që po shohim në vendin tonë sot.”
I pyetur se si mund të shërohej kombi i ndarë pas vrasjes së Kirk, Trump tha se ai “nuk i intereson fare”. Shpjegimi i tij për këtë ishte tronditës: “Radikalët në të djathtë janë radikalë sepse nuk duan të shohin krim … Radikalët në të majtë janë problemi, dhe ata janë të egër dhe të tmerrshëm dhe politikisht të zgjuar.” Kështu forcohet polarizimi në tribalizëm. Kështu përshpejtohet spiralja e urrejtjes drejt një pike pa kthim.
Në realitet, më shumë se tre të katërtat e të gjitha vrasjeve të lidhura me ekstremistët në SHBA gjatë 10 viteve të fundit kanë ardhur nga ekstremistët e djathtë, me të majtën radikale përgjegjëse vetëm për një pjesë të vogël të tyre. Trump dënoi dhunën politike në përgjithësi ditën pasuese, por nuk pranoi valën e fundit të sulmeve kundër demokratëve, duke përfshirë disa vrasje. Për të, problemi është gjithmonë “ata”, kurrë “amerikanët e mrekullueshëm” që përbëjnë bazën e tij.
Shoku politik dhe kulturor pas vdekjes së Kirk do të zhvillohet pa dyshim në javët e ardhshme, por rreziku më i madh në një klimë të polarizuar është që të shtënat në Utah të bëhen zjarri i Reichstag-ut të epokës sonë. Ajo zjarrvënie e parlamentit gjerman më 27 shkurt 1933 shënoi kthesën e Gjermanisë nga demokraci të brishtë në diktaturë të plotë. Hitleri, i sapoemëruar si kancelar, e kapi momentin për të shuar liritë e kushtetutës së Vajmarit: shprehjen, shtypin, shoqatat, tubimet.
“Kushdo që na del përpara do të pritet,” tha ai, duke inspektuar ndërtesën e djegur. Mijëra komunistë u burgosën, duke përfshirë të 81 deputetët komunistë në parlament. Me të majtën e neutralizuar, nazistët shpejt konsoliduan pushtetin.
Në SHBA-në e sotme, vdekja e Kirk ka tronditur vendin, duke galvanizuar lëvizjen MAGA dhe mbështetësit e Trump, dhe ai e di këtë. Supremacisti i bardhë Matt Forney bërtiti për arrestimin e çdo politikani demokrat, duke e quajtur hapur vrasjen si momentin e zjarrit të Reichstag-ut për lëvizjen MAGA.
(Zjarri i Reichstag-ut më 27 shkurt 1933 u pa si vendimtar në themelimin e Gjermanisë naziste)
Realiteti është se kjo është ngjarja që mund të shpëtojë një presidencë gjithnjë e më të papëlqyer, e plagosur nga një rënie e mprehtë e shifrave të punësimit, një dollar që dobësohet dhe një krizë strehimi. Trump e vajtoi Kirk-un sikur të ishte familjar, por retorika sugjeronte se kjo do të kishte po aq të bënte me ndjekjen e armiqve të Trump sa me drejtësinë. Menjëherë pas atentatit, Trump premtoi të ndjekë “secilin prej atyre që kontribuuan në këtë mizori … përfshirë organizatat që e financojnë dhe e mbështesin atë.” Ai veçoi George Soros-in, filantropin dhe donatorin demokrat me origjinë amerikano-hungareze. “Ai është një djalë i keq,” i tha Trump NBC News, ai “duhet të futet në burg.”
Motivi pas vrasjes së Kirk mbetet i paqartë. Pikëpamjet politike të të dyshuarit, 22-vjeçarit Tyler Robinson, duken po aq të ngatërruara sa ato të Thomas Matthew Crooks, 20-vjeçarit që u përpoq të vriste Trump në Pensilvani. A është kjo me të vërtetë e majta radikale që sulmon të djathtën radikale, apo është nënkultura e çuditshme, kaotike e hapësirave online që derdhet në botën reale? Sloganet e gdhendura mbi fishekët në Utah tingëllonin më pak si një manifest ideologjik dhe më shumë si një përzierje e trashë e memeve fëminore dhe referencave të lojërave.
Por është e vështirë të mos kesh frikë se shtypja e akademikëve, juristëve, gazetarëve, nëpunësve civilë, oficerëve ushtarakë dhe gjyqtarëve “të padëshiruar” në SHBA do të intensifikohet. Tashmë, reagimet në rrjetet sociale kanë sjellë një valë pushimesh nga puna dhe zyrtarët e departamentit amerikan të shtetit kanë paralajmëruar shtetasit e huaj që të mos lavdërojnë apo t’i japin rëndësi vrasjes së Kirk, duke u kërkuar konsullatave të marrin “veprime të përshtatshme” kundër çdo të huaji që e bën këtë.
Trump ka lulëzuar prej kohësh nga kaosi dhe çrregullimet. Aty ku krizat reale nuk ekzistojnë, ai i shpik ato, përfshirë pandemi imagjinare krimi në Los Anxhelos, Uashington DC dhe Çikago. Kaosi i rremë ushqen kapjen e tij të pushtetit. Tani atij i është dhënë kaosi në një tabaka argjendi. Nuk është çudi që atij nuk i intereson aspak nëse kombi bashkohet.
Vrasja e Kirk ofron pretekstin e përsosur për shtrëngimin e kontrollit të tij, heshtjen e kundërshtimit dhe përqendrimin e pushtetit, në mënyrë që pasardhësit e tij të trashëgojnë kontrollin e plotë të shtetit, pavarësisht nga karizma, merita apo mandati. Në fund të fundit, çdo sistem autokratik duhet ndërtuar më parë. Së pari i rrënjosur, pastaj bëhet shumë më i lehtë për t’u mirëmbajtur.
Demokracia liberale dhe rendi botëror i bazuar në rregulla janë larg të qenit të përsosur, por ato kanë sjellë paqe, përparim dhe begati, të kundërtën e autoritarizmit. Të sugjerosh se SHBA, arkitekti i rendit pas luftës, mund së shpejti të rrëshqasë në një autokraci të mirëfilltë, udhëheqësit e saj duke menduar si nazistët në vitin 1933, mund të duket e pabesueshme.
Por nga një këndvështrim tjetër, nuk është aspak e pabesueshme. Totalitarizmi ishte ende brenda kujtesës së gjallë kur shumë prej nesh, edhe në zemër të Europës moderne demokratike, po rriteshim. Nga Belgjika në Bullgari, shumica e familjeve kanë një histori të vdekjes, shkatërrimit, urrejtjes dhe varfërisë që lë pas autoritarizmi. Nëse amerikanët duan të shpëtojnë të ardhmen e tyre të afërt, ata mund të duan të konsultohen me të kaluarën tonë të afërt.
Nga David Van Reybrouck, filozof laureat për Holandën dhe Flandrën, për The Guardian. Librat e tij përfshijnë Revolusi: Indonezia dhe Lindja e Botës Moderne dhe Kongo: Historia Epike e një Populli.
Përgatiti në shqip ©LAPSI.al
