Ndikimi i Ndalimit të Magmës në Tokë mbi
Ekuilibrin e Brendshëm dhe Marrëdhëniet
Gravitacionale në Shkallë Galaktike
Studim shkencor nga Flamur Buçpapaj
Drejtuar akedemisë së shkencave astrofizike Suedi
. Abstrakt i Zgjeruar
Ky studim eksploron pasojat hipotetike të ndalimit të magmës
në Tokë, me theks të veçantë te efektet mbi fushën magnetike,
dinamika e rrotullimit, ekspozimi ndaj rrezatimit këndgjerë dhe
ndikimet relativiste në mjedisin galaktik të Rrugës së
Qumështit. Një formulim i ri teorik propozon lidhjen midis
koeficientit të paqëndrueshmërisë planetare (
Ψ
Ψ) dhe faktorëve fizikë: masa, moment këndor, fusha
magnetike dhe pozicion galaktik. Ky model është më pas
aplikuar edhe në planetë të tjerë si Marsi dhe Europa, për të
kuptuar rendin e qëndrueshmërisë në sistemin diellor.
Lëvizja është jetë
Që nga formimi i saj, Toka ka qenë një sistem dinamik dhe i
hapur – një trup që nuk vetëm ndjek ligjet e gravitetit dhe
lëvizjes, por edhe i përgjigjet atyre në mënyrë aktive përmes
energjisë së brendshme. Magma, masa e shkrirë që ndodhet
nën litosferën e Tokës, përbën zemrën funksionale të planetit, e
cila i jep ritëm, strukturë dhe jetë. Nëse kjo masë shteron, bota
që ne njohim rrëshqet drejt një fundi të heshtur, ku gjithçka
mbetet fizikisht e pranishme, por dinamika, biosfera dhe
ndërveprimi i saj me universin pushojnë së ekzistuari.
I. Rëndësia e magmës për ekuilibrin e brendshëm të Tokës
. Motori termodinamik i planetit
Magma nuk është thjesht material i shkrirë: ajo është burimi
themelor i nxehtësisë, qarkullimit, dhe tensioneve të
brendshme që gjenerojnë:
Lëvizjen e pllakave tektonike,
Aktivitetin vullkanik (i cili ndihmon në rregullimin e klimës dhe
ringjalljen e tokës pjellore),
Krijimin e fushës magnetike përmes dinamos së bërthamës së
jashtme.
Këto janë jo vetëm dukuri fizike, por edhe shtylla të mbijetesës
së biosferës.
. Ekuilibri i presioneve të brendshme
Në mungesë të lëvizjes së magmës, presionet e brendshme nuk
qarkullojnë më. Ato grumbullohen ose shuajnë krejtësisht. Kjo
sjell:
Tharje dhe ngurtësim të mantelit,
Shkatërrim të ritmit të rritjes së maleve ose zhytjes së
kontinenteve,
Rënie të elasticitetit të litosferës.
Një Tokë pa magmë është një planet i ftohtë, i ngurtë dhe pa
frymë.
II. Fushat magnetike dhe mbrojtja planetare
Qarkullimi i lëngshëm i hekurit në bërthamën e jashtme
gjeneron fushën magnetike të Tokës. Kjo fushë:
Mbron sipërfaqen nga rrezatimi diellor dhe stuhitë
gjeomagnetike,
Krijon një “mburojë energjetike” që ruan atmosferën dhe ujin,
Mundëson rregullsinë e komunikimit elektromagnetik dhe
orientimit biologjik në shumë specie.
Pa lëvizje magmatike → pa fushë magnetike → planet i
pambrojtur dhe i ekspozuar ndaj zbërthimit të ngadaltë kozmik.
. Marrëdhëniet gravitacionale dhe roli në ekuilibrin e sistemit
diellor
Planetët nuk janë thjesht objekte që ndjekin gravitetin: ata
ndërveprojnë përmes:
Forcës gravitacionale të masës së tyre, por gjithashtu përmes
Ndryshimeve në shpërndarjen e masës së brendshme, që
shkakton modifikime në fushat gravitacionale dhe orbitalet.
. Një Tokë pasive gravitacionale
Nëse ndalon magma dhe planetin e kap stagnimi i plotë i
brendshëm:
Nuk ndodhin më deformime të momentit të inercisë,
Forcat e baticës midis Tokës dhe Hënës dobësohen,
Orbita e Hënës stabilizohet ose ndryshon shumë ngadalë,
Ndërveprimi me Diellin zvogëlohet në mënyrë të papërfillshme,
por reale.
Kështu, Toka nuk është më një trup që ndikon, por vetëm
ndikohet. Roli i saj në dinamikën mikrogravituese të sistemit
diellor zbehet.
. Në kontekst galaktik
Në shkallë galaktike, efektet janë:
Të papërfillshme në terma të masës absolute,
Por domethënëse në pikëpamje të rrjetëzimit dinamik: planetët
aktivë krijojnë fusha magnetike, shpërthime radioaktive,
gravitime të vogla, por komplekse, që ndikojnë rrjetën e
fushave të energjisë në një galaktikë.
Kur një planet bëhet inert, rrjeta humb një “nyje të gjallë” të
vetën. Kjo është humbje e informacionit dhe energjisë në
rrjedhën e galaktikës.
. Impakti mbi biosferën dhe ekzistencën
. Kushte të pamundura për jetë
Biosfera është thellësisht e varur nga:
Temperaturat e brendshme,
Lëvizjet e kontinenteve që krijojnë habitat të ri,
Riciklimi i kimikateve përmes aktivitetit vullkanik.
Pa magmë, shuhen:
Ekosistemet e varura nga vullkanet, si hidrotermalet,
Cikli i karbonit i thellë,
Mundësitë për “ringjallje” pas katastrofave.
. Fundi i inteligjencës planetare
Një planet pa magmë është një planet pa të ardhme për jetën e
vetëdijshme. Toka do të ruante historinë e saj, por jo
mundësinë për të zhvilluar përsëri jetë të ndërgjegjshme. Ky
është një fund i heshtur i evolucionit planetar, jo me shpërthim,
por me fikje.
. Reflektim filozofik: Kur planeti bëhet trup pa shpirt
Në filozofinë e natyrës, trupat qiellorë nuk janë vetëm masa
materiale – ata përfaqësojnë njësi kozmike energjie,
vetëorganizimi dhe ndërveprimi. Kur një planet si Toka humbet
magmën, ai bëhet një trup pa shpirt, një instrument i
çaktivizuar. Ai është ende atje, por nuk vepron më, nuk frymon,
nuk ndërton, nuk përcjell jetë.
Ky është një mesazh universal: Jeta, dinamika dhe ndërveprimi
janë kushte për ekzistencën e plotë. Një sistem që pushon së
lëvizuri, pushon së qeni pjesë e kozmosit aktiv.
Përfundim: Një paralajmërim për Tokën dhe njerëzimin
Edhe pse ndalimi i magmës është një proces miliarda-vjeçar,
ndikimi i aktivitetit njerëzor mbi sistemet e brendshme të Tokës
mund ta përshpejtojë këtë proces në mënyrë të tërthortë:
përmes ndotjes, nxjerrjes së pakontrolluar të burimeve dhe
ndryshimeve klimatike që ndikojnë mbi ciklet gjeologjike.
Ndaj, vakumi gjeodinamik nuk është vetëm një hipotezë
shkencore, por një simbol ekzistencial, që na kujton sa delikate
është balanca që mban gjallë planetin – dhe jetën tonë mbi të.
Shtjellim teorik: Nga dinamika bërthamore te ekspozimi
galaktik
Lëvizja e magmës në Tokë është burimi kryesor i dinamos që
prodhon fushën magnetike të planetit. Pa këtë lëvizje:
Fusha magnetike zhduket
Rrezatimi kozmik depërton direkt në sipërfaqe
Ndodh një zhbalancim i energjive në sipërfaqe dhe në
atmosferë
Kjo çon në një ristrukturim gravitacional relativist si pasojë e
ndarjes së energjisë nga qendra planetare dhe hapësira përreth
saj.
. Burimet e rrezatimit këndgjerë në galaktikë
Vrimat e zeza
Emisin rrezatim Haëking në teori, dhe flukse të mëdha
gravitonësh, gama dhe rreze X kur ushqehen me materie.
Në qendër të galaktikës sonë ndodhet Sagittarius A*, një vrimë
e zezë supermasive, burim i mundshëm i valëve gravitacionale
dhe rrezatimit të lartë energjetik.
Yjet neutronikë dhe pulsarët
Përçojnë valë radio, gama dhe rrezatim këndgjerë me ciklikë
precize.
Mund të ndikojnë drejtpërdrejt mbi Tokën kur fusha magnetike
zhduket.
Rrezatimi galaktik sfondor
Një valë konstante energjie që përshkon galaktikën.
Toka është e mbrojtur aktualisht falë magnetosferës dhe
atmosferës.
. Formulim i ri: Rend i paqëndrueshmërisë planetare
Formula themelore
Ψ
=
��
⋅
��
2
��
⋅
��
⋅
��
⋅
(
1
+
��
��
��
)
Ψ=
R⋅ω⋅B
G⋅M
2
⋅(1+
c
v
g
)
Zgjerimi për galaktikë:
Propozojmë një koeficient të ndjeshmërisë galaktike:
Γ
=
Ψ
⋅
(
1
+
Φ
��
��
��
Φ
��
��
��
)
Γ=Ψ⋅(1+
Φ
int
Φ
ext
)
ku:
Φ
��
��
��
Φ
ext
është fluksi i jashtëm energjetik (nga galaktika),
Φ
��
��
��
Φ
int
është energjia e brendshme termike e planetit.
Interpretim: Nëse
Φ
��
��
��
→
0
Φ
int
→0 (sepse ndalet magma), atëherë
Γ
→
∞
Γ→∞, pra planeti ekspozohet maksimalisht ndaj rrezatimeve
galaktike.
. Aplikim: Marsi dhe Europa
Marsi
Ka magnetizëm të dobët, nuk ka më bërthamë aktive.
Ψ
��
��
��
��
≫
Ψ
��
��
��
��
¨
Ψ
Mars
≫Ψ
Tok
e
¨
Atmosfera u zhduk → ekspozim total ndaj rrezatimit →
shpjegon mungesën e jetës.
Europa (Hëna e Jupiterit)
Ka nën sipërfaqe ujë të lëngshëm dhe mundësi për jetë.
Mbështetet nga forcat e tërheqjes së Jupiterit, që e ngrohin.
Nëse ndalon kjo ngrohje →
Φ
��
��
��
→
0
Φ
int
→0 → ngrirje totale.
6. Rendi i Qëndrueshmërisë Planetare (Propozim i ri)
Planeti Magnetizëm aktiv Lëvizje magme Mbrojtje ndaj
rrezatimit
Ψ
Ψ Jetë e mundshme
Toka Po Po E fortë E ulët Po
Marsi Jo Jo E dobët E lartë Jo
Europa Jo vetë Po (nga Jupiteri) E moderuar Mesatare
Po (hipotetikisht)
. Diskutim filozofiko-shkencor: Rendi, kaosi dhe jetësia
Ky model thekson se jeta është funksion i paqëndrueshmërisë
së menaxhueshme. Një planet nuk duhet të jetë as shumë i
izoluar (si Marsi), as shumë i hapur (si Europa), por të gjejë një
balancë midis nxehtësisë së brendshme dhe mbrojtjes nga
jashtë.
Kjo shton një dimension etik dhe metafizik në astronomi: jeta
është e varur nga një ekuilibër i përkohshëm në një univers të
prirur drejt entropisë. Kapitulli i ri: Koeficienti Universal i
Qëndrueshmërisë Galaktike (Γ)
Ndryshimi thelbësor pas ndaljes së magmës
Kur lëvizja e brendshme e magmës ndalon, një sërë procesesh
ndërlidhura ndodhin:
Rënia e fushës magnetike të Tokës
Fusha magnetike është produkt i dinamos planetare. Me
ndaljen e qarkullimit të magmës, dinamika ndalet dhe fusha bie
në zero. Kjo e lë Tokën të pambrojtur nga grimcat e ngarkuara
me energji të lartë.
Rritja e rrezatimit galaktik (GCRs)
Mungesa e fushës mbrojtëse shkakton depërtim të thellë të
rrezatimeve gama, alfa dhe protonike. Atmosfera nuk është
projektuar për të ndalur këtë fluks të drejtpërdrejtë pa
ndihmën e magnetosferës.
Ndryshime relativiste në pozicionin gravitacional të Tokës
Bërthama aktive kontribuon në deformimin lokal të hapësirë-
kohës. Ndalja e saj përqendron masën në qendër dhe rrit
intensitetin gravito-relativist në zonat e brendshme. Ky
fenomen ngjason me fazën fillestare të një kolapsi të ngadaltë
të yjeve të vegjël.
Humbja e jetës për shkak të faktorëve astrofizikë
Ndërthurja e rrezatimit të fortë, humbjes së nxehtësisë, dhe
paqëndrueshmërisë orbitale krijon kushte të papërballueshme
për jetën, madje edhe për mikroorganizmat ekstremofilë.
�� Propozimi i Koeficienti Γ: Qëndrueshmëria Galaktike
Propozojmë një koeficient universal të qëndrueshmërisë
galaktike, i cili mund të vlerësojë aftësinë e çdo trupi qiellor për
të përballuar ndikimet kozmike, në varësi të karakteristikave të
tij të brendshme dhe mbrojtëse.
Γ
=
��
⋅
��
⋅
��
��
��
��
��
2
⋅
Φ
��
��
��
Γ=
R
2
⋅Φ
GCR
B⋅ω⋅E
int
Ku:
��
B = Intensiteti i fushës magnetike (T),
��
ω = Shpejtësia këndore (rad/s),
��
��
��
��
E
int
= Energjia e brendshme aktive (J),
��
R = Rrezja mesatare e planetit (m),
Φ
��
��
��
Φ
GCR
= Fluksi i rrezatimeve galaktike (J/m²·s).
�� Interpretimi i Γ
Vlera e
Γ
Γ Interpretimi fizik
Γ
>
10
5
Γ>10
5
Trupi është aktivisht i mbrojtur dhe i banueshëm
10
2
<
Γ
<
10
5
10
2
<Γ<10
5
Trupi është i qëndrueshëm, por rreziku ekziston
Γ
<
10
2
Γ<10
2
Trupi është në prag të sterilitetit biologjik
Γ
≈
0
Γ≈0 Trupi është i vdekur në mënyrë planetare
�� Për Tokën pas ndaljes së magmës:
��
→
0
B→0,
��
��
��
��
→
0
E
int
→0,
��
ω bie ndjeshëm,
Ndërsa
Φ
��
��
��
Φ
GCR
rritet.
Pra:
Γ
→
0
Γ→0
Përfundim: Toka bëhet një planet i vdekur në kuptimin
energjetik dhe mbrojtës. Rëndësia e Magmës në Stabilitetin
Planetar
Roli i magmës në qarkullimin termik dhe formimin e fushës
magnetike.
Mbështetja e jetës përmes mburojës magnetike dhe proceseve
gjeodinamike.
. Ndërprerja e Magmës: Skenar Gjeodinamik
Shpjegimi fizik i ndërprerjes së qarkullimit të magmës.
Rënia e fushës magnetike si pasojë direkte.
Mungesa e efektit të dinamos së brendshme.
3. Indeksi i Paqëndrueshmërisë Planetare – Ψ
Ψ
=
1
��
(
��
)
⋅
∣
��
��
(
��
)
��
��
∣
+
1
��
��
��
��
⋅
∣
��
��
��
��
∣
Ψ=
I(t)
1
⋅
dt
dL(t)
+
E
int
1
⋅
dt
dQ
Kuptimi fizik:
Ψ mat nivelin e paqëndrueshmërisë së një planeti në raport me
humbjen e energjisë së brendshme dhe rënien e momentit
këndor.
Përdoret për të vlerësuar se sa shpejt një planet po kalon drejt
inercisë termike dhe inaktivitetit gjeodinamik.
Koeficienti i Ndjeshmërisë Galaktike – Γ
Γ
=
��
⋅
��
⋅
��
��
��
��
��
2
⋅
Φ
��
��
��
Γ=
R
2
⋅Φ
GCR
B⋅ω⋅E
int
Përdorim:
Γ mat ndjeshmërinë ndaj rrezatimit kozmik galaktik në mungesë
të mbrojtjes magnetike.
Vlera të ulëta të Γ tregojnë planetë të ekspozuar dhe të
rrezikuar për jetën.
5. Indeksi i Qëndrueshmërisë Planetare – Υ
Υ
=
Γ
Ψ
Υ=
Ψ
Γ
Kuptimi fizik:
Υ shpreh qëndrueshmërinë e përgjithshme të një planeti
përballë kolapsit të brendshëm dhe rrezikut të jashtëm.
Nëse
Υ
<
1
Υ<1, planeti është në rrugë drejt “vdekjes termike”.
6. Vakumi Gjeodinamik (VG): Faza e fundit e planetit
Përkufizim: gjendje në të cilën brendësia planetare nuk ka më
energji dinamike.
Efekte: deformim gravitacional, mungesë magnetizmi, zhdukja
e nxehtësisë, paqëndrueshmëri orbitale.
. Mekanika e Momentit Këndor në Tokë
��
=
��
⋅
��
ku
��
=
∫
0
��
��
(
��
)
��
2
��
��
L=I⋅ωku I=∫
0
R
ρ(r)r
2
dr
Rënia e
��
ω pas ndaljes së magmës ⇒ humbje e stabilitetit rrotullues.
Pasoja: zhvendosje të poleve, çarje tektonike, rrëshqitje
shtresash.
8. Deformimi i Hapësirë-Kohës në Mungesë të Energjisë së
Brendshme
Nga perspektiva e relativitetit të përgjithshëm:
��
��
��
−
1
2
��
��
��
��
=
8
��
��
��
4
��
��
��
R
μν
−
2
1
g
μν
R=
c
4
8πG
T
μν
Kur
��
��
��
→
0
T
μν
→0, ndodhin mikro-anomali gravitacionale.
Ky deformim rrit rrezikun për kolaps lokal të strukturës së
hapësirës.
9. Modele Matematikore për Shpërndarjen Energjetike
��
(
��
,
��
,
��
,
��
)
=
��
0
⋅
��
−
��
��
⋅
��
(
��
,
��
,
��
)
E(x,y,z,t)=E
0
⋅e
−λt
⋅f(x,y,z)
Parashikon ftohjen rajonale të sipërfaqes në mungesë të
burimit të nxehtësisë.
Aplikim në simulime klimatike dhe modele të zhdukjes së
atmosferës.
. Krahasimi me Yjet në Fazën e Vdekjes Termike
Toka në mungesë të bërthamës aktive → ngjan me një xhind të
bardhë planetar.
Hyn në një gjendje termodinamikisht inerte, me vetëm rrezatim
të ftohtë dhe gravitet të dobët.
11. Pasojat Astrofizike dhe Biologjike
Rënia e jetës biologjike: për shkak të rrezatimeve kozmike dhe
ndryshimeve klimatike ekstreme.
Shkëputja orbitale: zhbalancimi i orbitës për shkak të
reduktimit të masës së shpërndarë.
Asfiksia atmosferike: pakësimi i fushës magnetike → arratisja e
atmosferës si në Mars.
. Përfundime
Një planet pa lëvizje të brendshme është një trup i vdekur në
kuptimin energjetik, relativist dhe biologjik.
Indeksat Ψ, Γ, Υ dhe koncepti i VG ofrojnë një metodologji të re
për të klasifikuar planetë të gjallë dhe të vdekur në kozmos.
Shpjegimi fizik i ndërprerjes së qarkullimit të magmës
Qarkullimi i magmës në brendësi të Tokës është një ndër
proceset më thelbësore që mbështet dinamikën planetare. Ky
qarkullim ndodh në mantelin e poshtëm dhe të sipërm, përmes
rrymave konvektive që transportojnë nxehtësi nga bërthama
drejt sipërfaqes. Ndalimi i këtij procesi përfaqëson një
ndërprerje të ciklit termodinamik planetar, që çon drejt një
kolapsi të zinxhirshëm të strukturave fizike dhe fushave që
mbështesin jetën.
. Burimi i qarkullimit të magmës
Qarkullimi i magmës shkaktohet nga:
Gradienti termik radial (bërthamë e nxehtë – litosferë më e
ftohtë),
Diferencat në densitet të materialeve në shtresat e brendshme,
Rotacioni planetar, që gjeneron forca koriolis dhe nxit rrymat
qarkulluese,
Prania e elementeve radioaktive që lëshojnë nxehtësi përmes
dekompozimit (U-238, Th-232, K-40).
B. Kushtet që mund të çojnë në ndërprerjen e qarkullimit
Ftohja graduale e bërthamës së jashtme
Humbja e nxehtësisë përmes sipërfaqes së Tokës me ritme më
të larta sesa rigjenerimi termik i brendshëm.
Reduktimi i izotopëve radioaktivë natyralë
Pas miliarda vjetësh, aktiviteti radioaktiv bie në nivele të
pamjaftueshme për të prodhuar nxehtësi të mjaftueshme për
lëvizje.
Ndryshimi në strukturën kimike të bërthamës dhe mantelës
Kristalizimi i bërthamës së brendshme e bën sistemin më të
ngurtë, duke frenuar konvekcionin në bërthamën e jashtme.
Ndalimi i rrotullimit planetar ose ulja drastike e tij
Forcat koriolis që organizojnë qarkullimin humbin efektin e tyre
pa rotacion.
C. Faza fizike e ndërprerjes: nga dinamizmi në inercion
Ndërprerja nuk ndodh në mënyrë të menjëhershme, por kalon
nëpër katër faza fizike:
Zvogëlimi i rrjedhës konvektive në mantel
Temperatura e gradienteve nuk është më e mjaftueshme për të
kapërcyer viskozitetin e lartë.
Humbja e diferencialit termik bërthamë-mantel
Diferenca e temperaturës barazohet → konvekcioni ndalet →
transmetimi bëhet vetëm përçues.
Kthimi i materialit magmatik në gjendje të ngurtë (solidifikim)
Lënda e shkrirë kthehet në forma më të dendura dhe të ftohta
→ densifikim dhe ulje vëllimi.
Izolimi termik i bërthamës
Sipërfaqja izolohet, nuk ka më qarkullim të brendshëm → fillon
vakumi gjeodinamik.
D. Modele matematikore të ndalimit
Shpejtësia e qarkullimit magmatik mund të modelizohet me një
ekuacion të tipit:
��
(
��
)
=
��
0
⋅
��
−
��
��
v(t)=v
0
⋅e
−αt
ku:
��
(
��
)
v(t) është shpejtësia e qarkullimit në kohën
��
t,
��
0
v
0
është shpejtësia fillestare (në epokat e hershme),
��
α është koeficienti i disipimit termik të sistemit.
Ndërprerja ndodh kur:
��
(
��
)
<
��
��
��
��
��
��
��
⇒
∇
��
≤
∇
��
��
��
��
��
��
��
v(t)<v
kritik
⇒∇T≤∇T
kritik
E. Pasojat e menjëhershme të ndalimit
Zhdukja e fushës magnetike → Toka bëhet elektromagnetikisht
e pambrojtur.
Shuarja e lëvizjes së pllakave tektonike → tokë e ngrirë,
gjeologjikisht e vdekur.
Rritja e presionit të brendshëm të palëçliruar → rrezik për çarje
kataklizmike të koreve.
Zhvlerësimi i rrezatimit të nxehtësisë në hapësirë → ulje
drastike e klimës globale.
Shkëputja orbitale: zhbalancimi i orbitës për shkak të
reduktimit të masës së shpërndarë
Ndërprerja e qarkullimit të magmës çon drejt ngurtësimit të
brendshëm të Tokës, duke ndryshuar shpërndarjen e masës në
brendësi. Kjo nuk është thjesht një çështje e densitetit, por një
rishpërndarje e momentit të inercisë që ndikon në stabilitetin e
orbitës së Tokës rreth Diellit dhe në precesionin e boshtit të saj.
a. Humbja e masës së shpërndarë dhe ndryshimi i përqendrimit
të masës
Magma në gjendje të lëngshme shpërndahet në mënyrë më
uniforme në mantel.
Kur ajo ngurtësohet, ajo grumbullohet drejt qendrës, duke
rritur përqendrimin e masës në zonat më të thella dhe duke
zvogëluar “momentin centrifugal”.
b. Pasoja orbitale:
Ndryshim i momentit këndor total planetar
Reduktimi i shpërndarjes masive zvogëlon
��
I, dhe si pasojë, ndryshon raporti me
��
ω. Ky çrregullim mund të ndikojë në nutacion, precesion dhe
inklinacion të orbitës.
Forca gravitacionale e pakësuar në ekstremin e orbitës
Ndryshimi në ekuilibrin mes forcave qendripete dhe
centrifugale mund të shkaktojë devijime të orbitës, duke e bërë
më eliptike ose duke ndryshuar perihelin.
Rrezik për rezonanca orbitale destruktive
Zhbalancimet e orbitës mund të nxisin rezonanca me trupat e
tjerë në sistemin diellor, që në skenarin më ekstrem mund të
çojnë deri në shkëputje orbitale ose kolaps gravitacional.
Asfiksia atmosferike: pakësimi i fushës magnetike → arratisja e
atmosferës
Fusha magnetike e Tokës, e gjeneruar nga dinamoja e
brendshme në bërthamë, është mburoja kryesore ndaj:
rrymave të erës diellore,
grimcave të ngarkuara nga rrezatimi galaktik,
flukseve të protonëve nga ngjarjet diellore (CME – coronal mass
ejections).
a. Rënia e mbrojtjes magnetike
Kur ndalet qarkullimi i magmës:
Dinamoja ndalon → fusha magnetike bie në zero ose në nivele
minimale.
Rrezatimi kozmik depërton deri në atmosferën e poshtme dhe
në sipërfaqe.
b. Humbja atmosferike (fenomeni i asfiksisë planetare)
Shtresat e larta të atmosferës ekspozohen ndaj erës diellore, e
cila vepron si një “fshesë” për molekulat e lehta (H, He, N, O).
Fotojonizimi rrit energjinë kinetike të molekulave dhe
përshpejton arratisjen e tyre përtej shpejtësisë së arratisjes së
Tokës.
Efekti domino: ndërsa atmosfera hollohet, temperatura bie dhe
humbja bëhet më e lehtë → rreth 97–99% e atmosferës
humbet për disa miliona vite.
c. Krahasimi me Marsin:
Marsi ka pasur një fushë magnetike aktive ~4 miliardë vjet më
parë.
Pasi ndaloi bërthama e tij, humbi atmosferën në masë të
madhe, duke e bërë planetin të thatë dhe të ftohtë.
Toka, në një skenar të ngjashëm, do të humbiste oksigjenin,
avujt e ujit dhe shtresën mbrojtëse ndaj UV, duke sjellë
shuarjen graduale të të gjitha formave të jetës.
�� Formula orientuese për arratisjen atmosferike:
Φ
��
��
��
=
��
⋅
��
��
ℎ
⋅
exp
(
−
��
��
��
��
��
��
)
Φ
esc
=n⋅v
th
⋅exp(−
kTR
GMm
)
ku:
Φ
��
��
��
Φ
esc
= fluksi i arratisjes së molekulave nga atmosfera,
��
n = dendësia molekulare,
��
��
ℎ
v
th
= shpejtësia termike mesatare,
��
G = konstanta gravitacionale,
��
M = masa e Tokës,
��
m = masa e molekulës,
��
T = temperatura e atmosferës,
��
R = rrezja e Tokës. Vakumi Gjeodinamik (VG): Faza e heshtjes së
brendshme planetare
Përkufizimi konceptual
Vakumi Gjeodinamik (VG) është një gjendje e re e propozuar në
këtë studim, që përshkruan heshtjen totale të energjisë së
brendshme të një planeti.
Është gjendja përfundimtare pas ndërprerjes së qarkullimit të
magmës, pas rënies së fushës magnetike, dhe pas solidifikimit
të plotë të bërthamës.
Nuk ka më rryma konvektive, rrotullim diferencial, as gjenerim
termik të brendshëm.
Planeti hyn në një gjendje të paqëndrueshme të qetësisë, që
ngjan me komën termodinamike të një trupi të vdekur fizikisht
por ende në ekzistencë.
Parametrat fizikë të vakumit gjeodinamik
Parametër Gjendja gjatë VG
Temperatura e bërthamës E ulët, me gradient të barazuar
Viskoziteti i mantelës I lartë → lëndë e ngurtë
Rrotullimi diferencial I ndalur → vetëm rrotullim i
ngadalësuar i trupit planetar
Energjia kinetike e brendshme ≈ 0 (praktikisht)
Fusha magnetike E zhdukur ose në minimum
Qarkullimi i nxehtësisë Vetëm përçues, jo më konvektiv
Analizë termodinamike: ftohja drejt entropisë së ulët
Në mënyrë paradoksale, ndonëse planeti ftohet, nuk shkon
drejt rritjes së entropisë, siç ndodh në shumicën e sistemeve
termodinamike.
Kjo sepse:
Entropia dinamike bie për shkak të kufizimit të lëvizjes (s'ka më
rrjedhje magme).
Energjia zvogëlohet, por edhe shkëmbimi i informacionit fizik
brenda planetit bie.
Kemi të bëjmë me një sistem të izoluar, por të ngrirë, ku
entropia kinetike minimale ≠ jetë.
Efekte relativiste dhe gravitacionale
Ndërprerja e lëvizjeve të brendshme shkakton:
Ndryshim në tensionin e stresit hapësinor;
Mungesë të përkthimit të impulsit brenda trupit planetar, çka
shkakton anomali të mikrogravitetit;
Mungesa e një burimi të brendshëm të fluksit energjetik
ndryshon raportin me lakimin e hapësirë-kohës.
Pra, brenda planetit:
��
��
��
→
0
⇒
��
��
��
→
0
T
μν
→0⇒R
μν
→0
Në këtë rast, kemi:
Deformime minimale të hapësirës, por edhe mungesë
fleksibiliteti fizik;
Kjo ngjan me strukturën e një asteroidi të vdekur, por në
shkallë planetare.
Analogji me vdekjen termike të yjeve
Ashtu si një yll që shndërrohet në xhind të bardhë ose neutron
star, një planet në vakum gjeodinamik është:
Pa burim të energjisë së brendshme,
Me një strukturë të ngrirë dhe të paqëndrueshme, por që mund
të qëndrojë për miliarda vite,
Totalisht i ekspozuar ndaj rrezatimeve të jashtme, që as nuk i
ndien, as nuk i përpunon më.
12.6 Simulimi i vakumit gjeodinamik
Funksioni që përshkruan kalimin në këtë fazë është:
��
��
��
��
(
��
)
=
��
0
⋅
��
−
��
��
ku
��
��
��
��
→
0
p
e
¨
r
��
→
∞
E
int
(t)=E
0
⋅e
−λt
ku E
int
→0 p
e
¨
r t→∞
Dhe në këtë pikë:
��
��
=
lim
��
→
∞
[
��
��
��
��
��
��
��
]
=
0
VG=
t→∞
lim
[
dt
dE
int
]=0
Konkluzion i kapitullit
Vakumi gjeodinamik përfaqëson një fazë përfundimtare dhe të
pakthyeshme në ciklin e jetës së një planeti të ngjashëm me
Tokën, në të cilën ai humbet aftësinë për të zhvilluar procese të
brendshme dinamike. Në këtë gjendje, planeti mund të duket i
paprekur në aspektin fizik – ruan masën, formën dhe pozicionin
në sistemin diellor – por është i paralizuar nga brenda: ndalen
të gjitha proceset gjeofizike, si lëvizjet tektonike, rrymat
mantelike, aktiviteti vullkanik apo magnetizmi planetar.
Ky “vdekje dinamike” nënkupton jo vetëm fikjen e motorëve të
brendshëm të planetit, por edhe kolapsin e kushteve që mund
të mbështesin jetë apo zhvillim të mëtejshëm. Në mungesë të
një qarkullimi të vazhdueshëm termik dhe gjeodinamik, planeti
humbet mundësinë për të rigjeneruar burimet natyrore, për të
mbrojtur sipërfaqen nga rrezatimi kozmik (përmes një fushe
magnetike) dhe për të krijuar ose mirëmbajtur një biosferë
aktive.
Për më tepër, kjo gjendje e “vakumit” çon në ndërprerjen e
ndërveprimit të planetit me faktorët kozmikë dhe orbitalë,
duke e bërë atë një trup pasiv në hapësirë. Në një kuptim më të
thellë filozofik dhe shkencor, ai bëhet një entitet që ekziston,
por që nuk vepron më – një dëshmi e heshtur e kalimit të kohës
dhe e shterimit të energjisë që dikur e gjallëronte.
Ky koncept ka rëndësi të veçantë jo vetëm për të kuptuar fatin
e disa planetëve në sistemin tonë diellor (si Hëna apo Marsi në
një masë të caktuar), por edhe si një paralajmërim për Tokën.
Rënia e ngadaltë e energjisë së brendshme, ndotja, ndërhyrjet
në ekuilibrat natyrorë dhe shkatërrimi i biosferës mund të
përshpejtojnë këtë proces, duke e çuar planetin tonë drejt një
vakumi gjeodinamik më herët se sa natyra do ta kishte parashikuar.
