Lëvizja e Dhjetorit: Harresa Historike dhe E Vërteta e Mohuar e Studentëve që Sfiduam Diktaturën
Nga Flamur Buçpapaj
Në fund të vitit 1990, Shqipëria përjetoi një nga çastet më vendimtare të historisë së saj moderne: shpërthimin e Lëvizjes Studentore të Dhjetorit. Ishte momenti kur të rinjtë u ngritën përballë një regjimi të hekurt, duke sfiduar frikën, varfërinë, kontrollin e Sigurimit dhe mekanizmat e një shteti totalitar që nuk kishte lejuar asnjë zë kundër për pesë dekada.
Por sot, pas më shumë se 35 vitesh, historia e Dhjetorit paraqitet e cunguar, e deformuar dhe e reduktuar në disa emra të përsëritur vazhdimisht. Në qendër të këtij deformimi qëndron një pyetje e drejtë:
Pse përmenden vetëm disa figura, ndërsa qindra studentë të tjerë — prijës, organizatorë, aktivistë — janë lënë në hije ose nuk përmenden fare?
Miti i një lideri të vetëm: Si u ndërtua narrativa e rreme
Figura e Azem Hajdarit është ngritur në qendër të historisë zyrtare. Ai ka qenë padyshim i guximshëm dhe energjik, por Dhjetori nuk ishte vepër e një njeriu. Ishte një lëvizje e madhe, e shtrirë në disa qytete, me qindra liderë lokalë dhe prijës studentorë të cilët, në fakt, e mbajtën të gjallë rezistencën shumë më herët se shpërthimi i protestës së 8 Dhjetorit në Qytetin Studenti.
Në Tiranë, krahas Azem Hajdarit, figura si:
Tefalin Malshyti
Arben Lika
Myftar Gjana
Bardhyl Ukcama
Osman Stafa
ishin organizatorë të orëve të para, njerëzit që hapën dyer, thirrën studentët, përballuan presionin e Sigurimit dhe ngritën kërkesat politike. Por këta emra u zhdukën nga narrativi zyrtar, jo për mungesë merite, por për mungesë influence politike pas vitit 1991.
Shkodra: zemra e rezistencës dhe harresa e padrejtë
Shkodra ka qenë gjithmonë qyteti që i ka dalë përballë çdo diktature. Edhe në Dhjetor ’90, studentët dhe intelektualët shkodranë ishin ndër të parët që kërkuan:
shfuqizimin e komunizmit,
pluralizmin politik,
transformimin e Institutit Pedagogjik në Universitet të Shkodrës.
Figura si:
Flamur Buçpapaj
Nazmi Peka
Arben Celiku
dhe organizatorë të tjerë të protestave lokale
kanë qenë pjesë e zinxhirit që ndezi revoltën në veri. Por në librat zyrtarë të historisë, rrallë gjendet një rresht për ta, edhe pse kontributi ka qenë real, i dokumentuar dhe i rrezikshëm për jetën.
Pse kjo harresë?
Sepse Shkodra nuk ishte e kontrollueshme politikisht pas ’90-ës. Sepse figurat shkodrane nuk u futën në strukturat që kontrolluan narrativën e Dhjetorit. Sepse historia shpesh shkruhet nga ata që mbajnë pushtetin, jo nga ata që meritojnë respektin.
Shkaqet e deformimit të historisë së Dhjetorit
Politizimi ekstrem i asaj periudhe.
Elitat e reja politike e përdorën Dhjetorin si kapital personal, duke promovuar njerëzit pranë tyre.
Mungesa e institucioneve që dokumentojnë të vërtetën.
Shqipëria nuk ndërtoi kurrë një arkiv serioz të Lëvizjes Studentore.
. Media e dobët dhe e varur politikisht.
Për 30 vite, media ka ripërsëritur të njëjtët emra, të njëjtat histori, duke krijuar mite, j histori.
. Harresa e qëllimshme.
Qindra studentë që u përballën me Sigurimin, u arrestuan, u kërcënuan, u lanë jashtë çdo dokumenti.
Pasojat e kësaj harrese sistematike
Historia e Shqipërisë është e cunguar.
Brezat e rinj nuk e dinë të vërtetën e plotë.
Demokracia ndërtohet mbi mite, jo mbi fakte.
Një shoqëri që nuk njeh të vërtetën, nuk mund të ndërtojë institucione të shëndetshme.
Studentët e Dhjetorit mbeten të painstitucionalizuar.
Shumë prej tyre nuk u vlerësuan kurrë, nuk u dekoruan, as nuk u falënderuan publikisht.
Polarizimi politik deformoi kujtesën kolektive.
Secila palë pranoi vetëm versionin që i shërbente interesave të veta.
Pse duhet rishkruar historia e Dhjetorit?
Për hir të së vërtetës.
Për hir të brezit që sakrifikoi rininë e tij në një moment kritik për vendin.
Për hir të brezave që vijnë dhe që duhet të mësojnë se demokracinë e solli populli, studentët, njerëzit e thjeshtë — jo establishmenti politik.
Rishkrimi i historisë nuk është një akt politik; është një akt drejtësie morale dhe kombëtare.
Nevojitet:
një Muze Kombëtar i Dhjetorit,
një regjistër zyrtar me të gjithë studentët pjesëmarrës,
botimi i dëshmive autentike,
dhe ngritja e një komisioni akademik të pavarur.
Vetëm kështu historia do të jetë e ndershme, e plotë, e pacenuar.
Përfundim: Dhjetori i përket të gjithëve, jo vetëm disa emrave
Rruga e demokracisë shqiptare ka nisur nga guximi i studentëve që dolën përballë një regjimi brutal. Është koha që Shqipëria t’i kthejë vendin secilit prej tyre — jo sipas interesave të politikës, por sipas meritës historike.
Lëvizja e Dhjetorit ishte një det me mijëra zëra.
Sot nuk mund ta përfaqësojë vetëm një pikë e vetme.
