Hapja e Kishës së Zojës së Shkodrës dhe Loja me Demokracinë
Dom Simon Jubani si pararendës i lëvizjes për liri
Flamur Bucpapaj
Më 4 nëntor 1990, në Shkodër, u hap Kisha e Zojës së Shkodrës nga Dom Simon Jubani. Unë isha i pranishëm atë ditë historike, mes mijëra besimtarëve dhe qytetarëve që u mblodhën për të dëshmuar se shpresa e shqiptarëve nuk ishte shuar. Ajo ditë shënoi një nga aktet e para të hapura të sfidimit të komunizmit në Shqipëri, kur feja dhe liria e besimit, të ndaluara për dekada, u ringritën përballë një regjimi që ende nuk kishte rënë.
Dom Simon Jubani nuk ishte thjesht një prift, por një simbol i guximit dhe i qëndresës. Ai e njihte mirë lojën e pushtetit dhe nuk pranoi kurrë të bëhej pjesë e kompromiseve të tij. Ai fliste hapur për dhunën e regjimit dhe për nevojën që shqiptarët të ngriheshin mbi frikën.
Në atë kohë, unë isha në krye të lëvizjes studentore në Shkodër, duke marrë pjesë në organizimin e protestave dhe më vonë si kryetar i grevës së urisë me studentët shkodranë. Për ne studentët, demokracia nuk ishte një fjalë e huaj, por një ëndërr konkrete, një kërkesë për liri dhe drejtësi që donim ta bënim realitet.
Por, siç e tregoi koha, Sigurimi i Shtetit dhe strukturat e vjetra komuniste nuk u dorëzuan kaq lehtë. Ata futën njerëz mes nesh, që silleshin sikur ishin kundërshtarë të regjimit, por në të vërtetë luanin lojën e pushtetit. Shumë pedagogë komunistë, që dikur ishin pjesë e aparatit ideologjik, në pak kohë u transformuan në deputetë të Partisë Demokratike, duke treguar se tranzicioni shqiptar ishte më shumë një riciklim sesa një ndryshim.
Studentët e dhjetorit, si dhe ne që u ngritëm në Shkodër, u përdorëm në një lojë të madhe, ndoshta mashtrimin më të madh politik në historinë e kombit shqiptar. Demokracia nuk erdhi si një akt i pastër i vullnetit popullor, por si një skenar i përgatitur ku rolin kryesor e kishin ish-komunistët që ndërruan maskën, por jo mentalitetin.
e madhe që u bë me ne, me studentët, me qytetarët, me besimin dhe me shpresën, është një plagë që ende e mban peng Shqipërinë.
Historia duhet të shkruhet ashtu siç ishte: me guximin e njerëzve si Dom Simon Jubani dhe me sakrificën e studentëve, por edhe me tradhtinë dhe manipulimin e atyre që e kthyen demokracinë në një farsë. Vetëm kështu mund të kuptojmë pse liria që ëndërruam nuk u bë kurrë realiteti i plotë që meritonim.
Dom Simon Jubani – prifti i lirë në një vend të robëruar
. Burgjet e diktaturës dhe prova e shpirtit
Dom Simon Jubani, si shumë klerikë të tjerë katolikë, përjetoi në kurriz dhunën e pamëshirshme të regjimit komunist. Ai kaloi vite të gjata në burgjet famëkeqe të diktaturës, ku torturat dhe izolimi kishin për qëllim thyerjen e shpirtit njerëzor. Por Jubani nuk u thye. Përkundrazi, aty u farkëtua si figurë e një qëndrese morale, që nuk e pranoi as kompromisin, as heshtjen.
Në një kohë kur shumë intelektualë u përkulën për të mbijetuar, Jubani u bë shembulli se liria e ndërgjegjes është më e fortë se çdo zinxhir.
Kisha Katolike – armiku i përjetshëm i pushtetit
Në Shkodër dhe në veri, feja katolike kishte rrënjë të thella në kulturë dhe identitet. Për regjimin ateist, kjo ishte një rrezik i hapur. Një popull që beson në Zot është një popull që nuk i bindet verbërisht partisë. Kjo e bënte Kishën Katolike një institucion të pamposhtur, ndaj persekutimi ishte total:
Priftërinj u pushkatuan pa gjyq.
Të tjerë u dënuan me dekada burg.
Kishat u mbyllën, u shkatërruan ose u kthyen në depo.
Librat e fesë u dogjën, predikimi u ndalua.
Por feja nuk u shua. Ajo jetoi fshehtas, në shtëpi, në zemrat e njerëzve, në kujtimet e brezave. Kisha Katolike, e gjakosur, u bë mbështetja e heshtur e një populli që nuk e dorëzoi shpirtin.
. Dom Simon Jubani – mishërimi i lirisë
Figura e Jubanit shndërrohet kështu në një simbol unik: një prift që i mbijetoi diktaturës jo vetëm fizikisht, por edhe shpirtërisht. Ai ishte prifti i lirë në një vend të robëruar, një zë i pavarur që guxoi të thotë të vërtetën kur frika kishte heshtur shumicën.
Kur regjimi mendonte se e kishte shuar çdo shpresë, Jubani tregoi se shpirti i lirë është i pathyeshëm.
4. Nëntori 1990 – akti që tronditi diktaturën
ishte sfidë e hapur ndaj regjimit,
ishte akt politik dhe kombëtar,
ishte mesazh për popullin dhe botën se Shqipëria kishte ende zëra të lirë.
Në atë ditë, kisha u mbush nga besimtarë që nuk kishin pushuar kurrë së besuari. Lotët, këngët dhe lutjet nuk ishin vetëm shenjë besimi, por edhe shenjë çlirimi. Ishte prova se diktatura nuk kishte mundur të zhdukte shpirtin shqiptar.
. Dom Simon Jubani si pararendës i lëvizjes për liri
Jubani nuk ishte thjesht një prift që hapi një kishë. Ai ishte pararendës i një epoke të re, dëshmitar i gjallë se ndryshimi fillon kur dikush guxon të thotë: “Mjaft më!” Dom Simon Jubani – prifti i lirë në një vend të robëruar
Konteksti: kur feja u shpall “krim”
Pas vitit 1967, Shqipëria u vetëshpall “shteti i parë ateist”, me ndalim total të fesë. Kleri katolik, veçanërisht në Shkodër, u godit si “armiku i brendshëm”: tempuj të mbyllur, pasuri të sekuestruara, mësim fetar i penalizuar, dhe një aparat sigurie që survejonte çdo shenjë të jetës shpirtërore. Në këtë klimë frike, besimi u shpërngul në brendinë e ndërgjegjes dhe në rituale të kujtesës familjare. Pikërisht këtu u farkëtua figura e Dom Simon Jubanit.
Burgjet si provë e ndërgjegjes
Jubani kaloi vite të gjata në burgjet e diktaturës — jo për krime, por për besimin. Qëllimi i sistemit nuk ishte thjesht izolimi fizik, por thyerja e ndërgjegjes: heqja dorë nga misioni, nënshkrimi i pendesave, heshtja publike. Ai nuk pranoi. Burgimi e ktheu në dëshmitar të lirisë së brendshme: një njeri që nuk negocion me të vërtetën edhe kur trupi ndëshkohet.
Pse katolicizmi shihej si kërcënim strukturor
Në Shkodër, katolicizmi ishte më shumë se besim: ishte kulturë, traditë qytetare, kujtesë evropiane. Për një regjim që kërkonte kontroll total, prania e një autoriteti moral jashtë shtetit (Kisha) ishte e papranueshme. Kjo është arsyeja pse persekutimi ishte i ashpër: priftërinj të pushkatuar, të burgosur, libra dhe arkiva të sekuestruara, rrjete laike të shpërbëra. Megjithatë, shpirti komunitar mbijetoi.
) Jubani si simbol i “teologjisë së lirisë”
Dom Simon Jubani mishëroi një etikë të ndërgjegjes: bindja se liria fetare është themel i dinjitetit njerëzor. Ai nuk e konceptoi fenë si hapësirë private të sterilizuar nga politika; përkundrazi, besimi — si afirmim i së vërtetës — ka impakt publik. Kjo e shndërroi në figurë me rezonancë edhe për jo-besimtarët: zëri i lirë në një vend të robëruar.
Kur Dom Simon Jubani kremtoi meshën publike në Kishën e Zojës së Shkodrës, ngjarja funksionoi në disa nivele njëherësh:
Juridik-politik: u shkel “tabuja” e ndalimit, duke i imponuar shtetit faktin e kryer.
Shqisor-simbolik: kambanat, kënga, lutja e përbashkët — sinjale të dukshme se frika kishte marrë krisje.
Sociologjik: prania masive e qytetarëve krijoi “kaskadë informacioni” (modeli i Kuran): secili pa se nuk ishte i vetëm.
Moral: rikthimi i sakrës në hapësirën publike i riktheu shoqërisë gjuhën e dinjitetit.
Nuk ishte thjesht liturgji; ishte akt themelues i lirisë publike. Në atë çast, Kisha rifitoi rolin e saj si hapësirë e sigurt e komunitetit dhe si matricë e shpresës.
Semiotika e “Zojës së Shkodrës”
Zoja e Shkodrës nuk është vetëm një ndërtesë kulti; është arkiv i kujtesës së qytetit. Hapja e saj më 1990 sinjalizoi kalimin nga ilegaliteti shpirtëror në legalitet publik. Në terminologji kulturore, u “riaktivizua” një simbol qendror i identitetit shkodran, i aftë të bashkojë breza e shtresa, përtej bindjeve politike.
Reagimi i aparatit: kontroll pa përplasje frontale
Aparati shtetëror reagoi me monitorim, presion dhe taktikë shmangieje. Në vend të një goditjeje të hapur (që do të prodhonte martir dhe do të ndezte revoltën), u zgjodh menaxhimi i imazhit: lejim i kufizuar, ndjekje e individëve kyç, përpjekje për ta paraqitur ngjarjen si “incident lokal”. Por fakti i kryer ishte konsumuar publikisht.
Efekti shumëzues mbi shoqërinë dhe studentët
Mesha e 4 Nëntorit krijoi efekt koordinues: familje, të moshuar, të rinj panë njëri-tjetrin pa frikë. Kjo ul pragu i pjesëmarrjes në protesta, gjë që ushqeu energjinë e dhjetorit studentor. Në termat e mobilizimit civil, Jubani shërbeu si frame-alignment: dha një kuptim të përbashkët (“liria është e mundur”) dhe një vend të përbashkët (kisha) ku ky kuptim të përjetohej.
Autoriteti pas 1990: moral, jo klientelist
Ndryshe nga figurat që u shfaqën papritur si “opozitarë” të sistemit, autoriteti i Jubanit vinte nga sakrifica, jo nga pazaret. Kjo e bëri referencë morale transpartiake: njeri që i flet ndërgjegjes, jo interesit. Në një tranzicion ku shumë role u ricikluan, ky dallim është thelbësor për të kuptuar pse figura e tij mbetet e besueshme.
Trashëgimia: nga liturgjia te qytetaria
Mësimi i Dom Simon Jubanit është i dyfishtë:
Fetar: liria e besimit nuk negociohet; ajo është themel i njeriut.
Qytetar: liria publikohet, jo fshihet. Rituali i 4 Nëntorit iu dha qytetarëve një mënyrë të re të të qenit së bashku në publik, pa leje nga frika.
) Lidhja organike me thirrjen për pastrim demokratik
Kjo trashëgimi përkthehet sot në një imperativ civil: të përdoret vota e lirë për të larguar nga politika çdo figurë që përfaqëson trashëgiminë e Sigurimit dhe lojërat e infiltrimit. Nëse 4 Nëntori hapi derën e lirisë, urna e votimit e mbyll derën e së shkuarës së errët. Ky është vazhdimi logjik i aktit të Jubanit: nga altari i ndërgjegjes te paktet e reja qytetare. Burgjet si provë e ndërgjegjes
Jubani kaloi vite të gjata në burgjet e diktaturës — jo për krime, por për besimin. Qëllimi i sistemit nuk ishte thjesht izolimi fizik, por thyerja e ndërgjegjes: heqja dorë nga misioni, nënshkrimi i pendesave, heshtja publike. Ai nuk pranoi. Burgimi e ktheu në dëshmitar të lirisë së brendshme: një njeri që nuk negocion me të vërtetën edhe kur trupi ndëshkohet.
Pse katolicizmi shihej si kërcënim strukturor
Në Shkodër, katolicizmi ishte më shumë se besim: ishte kulturë, traditë qytetare, kujtesë evropiane. Për një regjim që kërkonte kontroll total, prania e një autoriteti moral jashtë shtetit (Kisha) ishte e papranueshme. Kjo është arsyeja pse persekutimi ishte i ashpër: priftërinj të pushkatuar, të burgosur, libra dhe arkiva të sekuestruara, rrjete laike të shpërbëra. Megjithatë, shpirti komunitar mbijetoi.
Jubani si simbol i “teologjisë së lirisë”
Dom Simon Jubani mishëroi një etikë të ndërgjegjes: bindja se liria fetare është themel i dinjitetit njerëzor. Ai nuk e konceptoi fenë si hapësirë private të sterilizuar nga politika; përkundrazi, besimi — si afirmim i së vërtetës — ka impakt publik. Kjo e shndërroi në figurë me rezonancë edhe për jo-besimtarët: zëri i lirë në një vend të robëruar.
:
Semiotika e “Zojës së Shkodrës”
Zoja e Shkodrës nuk është vetëm një ndërtesë kulti; është arkiv i kujtesës së qytetit. Hapja e saj më 1990 sinjalizoi kalimin nga ilegaliteti shpirtëror në legalitet publik. Në terminologji kulturore, u “riaktivizua” një simbol qendror i identitetit shkodran, i aftë të bashkojë breza e shtresa, përtej bindjeve politike.
Reagimi i aparatit: kontroll pa përplasje frontale
Aparati shtetëror reagoi me monitorim, presion dhe taktikë shmangieje. Në vend të një goditjeje të hapur (që do të prodhonte martir dhe do të ndezte revoltën), u zgjodh menaxhimi i imazhit: lejim i kufizuar, ndjekje e individëve kyç, përpjekje për ta paraqitur ngjarjen si “incident lokal”. Por fakti i kryer ishte konsumuar publikisht.
Autoriteti pas 1990: moral, jo klientelist
Ndryshe nga figurat që u shfaqën papritur si “opozitarë” të sistemit, autoriteti i Jubanit vinte nga sakrifica, jo nga pazaret. Kjo e bëri referencë morale transpartiake: njeri që i flet ndërgjegjes, jo interesit. Në një tranzicion ku shumë role u ricikluan, ky dallim është thelbësor për të kuptuar pse figura e tij mbetet e besueshme.
) Trashëgimia: nga liturgjia te qytetaria
Mësimi i Dom Simon Jubanit është i dyfishtë:
Fetar: liria e besimit nuk negociohet; ajo është themel i njeriut.
Qytetar: liria publikohet, jo fshihet. Rituali i 4 Nëntorit iu dha qytetarëve një mënyrë të re të të qenit së bashku në publik, pa leje nga frika.
Lojërat e Sigurimit – infiltrimi, manipulimi dhe riciklimi i elitave
Strategjia e mbijetesës së Sigurimit
Sigurimi i Shtetit e kuptoi më herët se komunizmi po shembej. Për të mbijetuar, ai përdori një strategji klasike: infiltrim në lëvizjet e reja. Në vend që të luftonte hapur studentët, Sigurimi vendosi të fusë mes tyre njerëz që:
mbanin kontakte të fshehta me strukturat e vjetra,
raportonin çdo lëvizje,
dhe krijonin përçarje të brendshme.
“Opozitarët e rastit”
si “elitë e re Shumë pedagogë dhe individë që deri dje kishin qenë mbështetës të bindur të sistemit, papritmas u shfaqën si “përkrahës të rinisë”. Disa prej tyre arritën më vonë të bëhen deputetë, drejtues partie, madje dhe liderë lokalë. Ky riciklim ishte një nga mashtrimet më të mëdha të tranzicionit: ata që kishin qenë instrument i shtypjes, u shfaqën si “simbol i ndryshimit”.
Izolimi i figurave të pa-kompromis
Ndërkohë, ata studentë që kishin vërtet sakrifikuar, që kishin qenë të përndjekur ose që kishin marrë mbi vete grevat dhe rrezikun, u izoluan, u harruan, madje u goditën. Për disa u shpikën akuza si “bashkëpunëtorë” për t’i njollosur. Në realitet, ata ishin të vetmit që nuk kishin lidhje me Sigurimin.
Loja e “ndarjes së meritave”
Pas 1990-ës, aparati i Sigurimit dhe strukturat e vjetra manipuluan narrativën:
Ata që kishin qenë spiunë, u paraqitën si “liderë studentorë”.
Ata që kishin sakrifikuar, u shpërfillën.
Shkodra, që kishte qenë vatër e parë, u la në hije përballë “studentëve të dhjetorit” në Tiranë, ku lojërat e infiltrimit ishin edhe më të forta.
Pasoja afatgjata: tranzicioni i deformuar
Ky riciklim krijoi një klasë politike hibride: ish-pedagogë komunistë të bërë deputetë demokratë; ish-sigurimsa të bërë biznesmenë apo drejtues. Ky është shkaku pse tranzicioni shqiptar nuk prodhoi pastrim moral dhe pse shoqëria u ndje gjithmonë e tradhtuar.
Thirrja e pashmangshme
Kjo histori na çon në një përfundim të qartë:
Demokracia nuk mund të ndërtohet mbi koka të ricikluara nga diktatura.
Populli duhet të përdorë votën si mjet pastrimi.
Ndryshe, tranzicioni mbetet lojë e Sigurimit, ku viktimat harrohen dhe persekutorët rikthehen”.si elite e re
