Funksionimi i Sigurimit të Shtetit në Mërgatën Shqiptare: Instrument Kontrolli dhe Represioni në Diasporë (1944–1991)
Raportet e CIA-së për Shqipërinë Komuniste: Veprimtaria e Sigurimit dhe Kontrolli mbi Diasporën Shqiptare
Studim nga Flamur Bucpapaj
Pa përballjen dhe pranimin e së kaluarës, nuk ka të ardhme të ndritur.
çdo shoqëri që kërkon të ecë përpara duhet së pari të bëhet mik me të kaluarën e saj,
.
Ky studim është i ndërtuar në formë shkencore, i përshtatshëm për publikim në revista akademike të historisë, shkencave politike apo studimeve të sigurisë
Përmbajtja
Hyrje
Konteksti Historik i Formimit të Sigurimit të Shtetit
Koncepti i “Armikut të Jashtëm” dhe Diaspora Shqiptare
Strukturat e Sigurimit të Shtetit për Kontrollin e Mërgatës
Metodat e Kontrollit, Infiltrimit dhe Represionit
Roli i Ambasadave dhe Bashkëpunëtorëve të Sigurimit
Rastet Studimore (Case Studies) nga Diaspora Shqiptare
Ndikimi i Politikës së Brendshme në Veprimtarinë ndaj Diasporës
Pasojat Psikologjike dhe Sociale tek Emigrantët Shqiptarë
Zhvillimet pas rënies së regjimit (1990–1991)
Burimet dhe Bibliografia
Qëllimi i studimit: Të analizojë se si Sigurimi i Shtetit funksionoi si instrument kontrolli dhe represioni ndaj shqiptarëve jashtë vendit.
Rëndësia e temës për kuptimin e natyrës së regjimit komunist shqiptar dhe raportit të tij me diasporën.
Metodologjia: analiza arkivore, dëshmi të mbledhura, dokumente të deklasifikuara, literaturë ekzistuese.
Ndikimi i Politikës së Brendshme në Veprimtarinë ndaj Diasporës
Politika e brendshme e regjimit komunist shqiptar pas vitit 1944 u ndërtua mbi një doktrinë totalitare, ku çdo kritikë ndaj sistemit dhe çdo mendim i pavarur konsiderohej rrezik potencial për rendin shtetëror. Kjo logjikë politike nuk kufizohej vetëm brenda kufijve të shtetit, por shtrihej në mënyrë të organizuar edhe mbi shqiptarët jashtë vendit – mërgimtarët, të cilët regjimi i Enver Hoxhës i konsideronte si burim të mundshëm tradhtie, kundërshtimi dhe subversioni.
Shërbimi i fshehtë shqiptar, Sigurimi i Shtetit, u përdor si instrument thelbësor për zbatimin e politikave të brendshme edhe në diasporë. Kjo përfshinte një ndërthurje të ngushtë mes aparatit të propagandës dhe aparatit represiv, ku ambasadat shqiptare, grupet e bashkëpunëtorëve, dhe agjentura aktive në vendet pritëse luanin rolin e zgjatjes së dorës së regjimit komunist përtej kufijve. Politikat e brendshme që nxisnin izolimin total të vendit, frikën ndaj “imperialistëve” dhe paranojën ndaj disidencës, përktheheshin në një veprimtari të vazhdueshme ndjekjeje dhe dezinformimi në mërgatë.
Rrjedhimisht, çdo akt disidence në diasporë – qoftë një shkrim në një gazetë mërgimtare, një protestë për të drejtat e njeriut, apo një bashkëpunim me qarqe ndërkombëtare kundër regjimit – konsiderohej automatikisht si vepër armiqësore, dhe përndiqej me intensitet të lartë nga Sigurimi. Madje, edhe heshtja e mërgimtarëve që zgjidhnin të mos përfshiheshin në aktivitet politik konsiderohej me dyshim.
Pasojat Psikologjike dhe Sociale tek Emigrantët Shqiptarë
Politikat e frikës dhe represionit të eksportuar nga Shqipëria në diasporë patën një ndikim të thellë psikologjik dhe social tek emigrantët shqiptarë. Ndjenja e ndjekjes së përhershme, frika nga agjentët dhe spiunët e mundshëm në rrethin shoqëror apo familjar, dhe pasiguria për fatin e të afërmve në atdhe krijuan një gjendje të qëndrueshme paranoje dhe vetëcensure. Kjo ndodhte veçanërisht në vende si SHBA, Gjermania Perëndimore, Zvicra dhe Italia, ku kishte një prani aktive të mërgatës politike shqiptare.
Familjet që kishin lënë prindërit apo fëmijët në Shqipëri shpesh përballeshin me shantazhe emocionale apo presione direkte për të bashkëpunuar me organet e Sigurimit. Kjo gjendje ndikonte drejtpërdrejt në ndërtimin e identitetit dhe jetës sociale të shqiptarëve në diasporë, duke u shfaqur në formën e izolimit social, mosbesimit të ndërsjellë dhe prishjes së solidaritetit komunitar.
Për më tepër, trauma kolektive që u shkaktua nga këto politika vazhdoi të ndihej edhe pas rënies së komunizmit. Dëshmitë nga mërgata shqiptare në dekadat pas viteve ’90 tregojnë për një heshtje të thellë, frikë për të folur për të kaluarën, dhe ndonjëherë për mungesë të aftësisë për të krijuar marrëdhënie shoqërore të shëndetshme, pikërisht për shkak të pasojave të frikës institucionale që ishte ushqyer për dekada. Konteksti Historik i Formimit të Sigurimit të Shtetit
Formimi i Sigurimit të Shtetit në Shqipëri duhet kuptuar si pjesë integrale e projektit të Partisë Komuniste për të marrë dhe konsoliduar pushtetin pas çlirimit nga Lufta e Dytë Botërore. Më 1944, menjëherë pas ardhjes në pushtet të Frontit Nacionalçlirimtar të dominuar nga komunistët, krijimi i një aparati të strukturuar të shërbimit sekret – i njohur fillimisht si Drejtoria e Mbrojtjes së Popullit (DMP) – u bë një nga prioritetet strategjike të regjimit.
Qëllimi kryesor i kësaj strukture nuk ishte vetëm mbrojtja e vendit nga “armikët e jashtëm”, por mbi të gjitha identifikimi, përndjekja dhe eliminimi i çdo kundërshtari të brendshëm real apo të supozuar ndaj regjimit të ri. Krijimi i DMP-së u mbështet dhe u mbikëqyr nga këshilltarë jugosllavë, dhe më pas nga ata sovjetikë, të cilët ndihmuan në strukturimin e metodave të ndjekjes, torturës dhe kontrollit ideologjik.
Modeli Jugosllav dhe Sovjetik në Ndërtimin e Strukturave të Kontrollit
Në fazën fillestare, deri në prishjen e marrëdhënieve me Jugosllavinë në vitin 1948, modeli jugosllav i UDB-së (Shërbimi Sekret Jugosllav) shërbeu si model bazë për ngritjen dhe funksionimin e DMP-së. Sigurimi shqiptar përvetësoi teknikat e infiltrimit të rrjeteve politike kundërshtare, përdorimin e bashkëpunëtorëve të fshehtë, ndjekjen sistematike të “elementëve të dyshimtë” dhe metodat e ashpra të hetuesisë.
Pas shkëputjes nga Beogradi, Shqipëria u orientua drejt Bashkimit Sovjetik, duke marrë për bazë modelin e NKVD-së (më pas KGB-së), dhe duke e kthyer Sigurimin në një strukturë të gjithanshme të shtypjes politike. Ky orientim sovjetik i dha Sigurimit një dimension edhe më të thellë ideologjik: çdo formë e devijimit ideologjik, edhe brenda vetë radhëve të partisë, shihej si kërcënim për pushtetin dhe duhej eliminuar.
Shqipëria u bë një nga vendet më të izoluar dhe më represive të bllokut lindor, dhe kjo u mundësua pikërisht nga roli dominues që Sigurimi mori në çdo aspekt të jetës publike dhe private.
Ligjet dhe Normat që i Jepnin Sigurimit Kompetenca të Pakufizuara
Ligji mbi Sigurimin e Shtetit i miratuar më 1946, dhe më pas ndryshimet ligjore në vitet 1950–1970, formalizonin një aparat represiv që operonte jashtë çdo kontrolli civil apo gjyqësor. Organi i Sigurimit kishte të drejtë të arrestonte, të hetonte dhe të mbante në survejim çdo shtetas shqiptar ose të huaj, pa pasur nevojë për miratim nga një gjykatë.
Në praktikë, Sigurimi funksiononte si një shtet brenda shtetit, me zinxhir komande që i përgjigjej direkt Byrosë Politike dhe vetë udhëheqësit suprem, Enver Hoxha. Një numër i madh udhëzimesh të brendshme, të pa publikuara kurrë gjatë kohës së regjimit, e mbështeste veprimtarinë e tij sekrete.
Ky sistem normativ, që përjashtonte çdo mekanizëm kontrolli të pavarur, i dha Sigurimit dorë të lirë për të zhvilluar një veprimtari të gjerë spiunazhi, terrori psikologjik dhe represioni fizik, si brenda vendit ashtu edhe në mërgatën shqiptare jashtë kufijve.
. Konteksti Historik i Formimit të Sigurimit të Shtetit
Krijimi i Sigurimit më 1944 si pjesë e konsolidimit të pushtetit komunist.
Modeli jugosllav dhe sovjetik në ndërtimin e strukturave të kontrollit.
Ligjet dhe normat që i jepnin Sigurimit kompetenca të pakufizuara.
. Koncepti i “Armikut të Jashtëm” dhe Diaspora Shqiptare
Ndërtimi ideologjik i armikut të brendshëm dhe të jashtëm.
Mërgata si “territor armik”: përse ajo shihej si rrezik për regjimin.
Stereotipizimi i emigrantëve politikë si “agjentë imperialistë”.
. Strukturat e Sigurimit të Shtetit për Kontrollin e Mërgatës
Drejtoritë dhe degët përgjegjëse për veprimtarinë jashtë vendit.
Bashkëpunimi me shërbimet aleate të bllokut lindor (KGB, Stasi, Sigurimi rumun, etj.).
Rrjeti i agjentëve dhe “rezidentëve” në vendet perëndimore.
. Metodat e Kontrollit, Infiltrimit dhe Represionit
Infiltrimi i organizatave politike të emigrantëve (Balli Kombëtar, Legaliteti, Lidhja e Prizrenit, etj.).
Provokimet, kërcënimet, atentatet dhe atentatet e dështuara.
Fushatat e shpifjes dhe dezinformimit përmes shtypit shqiptar jashtë vendit.
. Roli i Ambasadave dhe Bashkëpunëtorëve të Sigurimit
Roli i diplomatëve dhe atasheve në mbledhjen e informacionit dhe organizimin e veprimeve kundër emigrantëve.
Struktura e shërbimit sekret në përfaqësitë diplomatike shqiptare.
Rasti i ambasadës në Romë, Paris, Vjenë dhe Stokholm si qendra operative.
. Rastet Studimore (Case Studies) nga Diaspora Shqiptare
Rasti i Mehmet Shehut (sipas teorive të eliminimit të kundërshtarëve).
Rasti i atentatit ndaj Mustafa Krujës dhe Abaz Kupit.
Rrjeti i Sigurimit në SHBA dhe Kanada: ndjekja e organizatave atdhetare.
Dosjet e Haki Toskës dhe rrëfimet e Iljaz Prokshit.
. Ndikimi i Politikës së Brendshme në Veprimtarinë ndaj Diasporës
Si ndryshimet në politikën e jashtme ndikuan në qasjen ndaj diasporës.
Prishja me Bashkimin Sovjetik dhe Kinën dhe zhvendosja e fokusit drejt kontrollit të brendshëm dhe jashtëm.
. Pasojat Psikologjike dhe Sociale tek Emigrantët Shqiptarë
Frika permanente e ndëshkimit, survejimit dhe hakmarrjes.
Ndikimi në organizimin e diasporës dhe krijimi i një atmosfere mosbesimi.
Shkatërrimi i marrëdhënieve familjare përmes ndëshkimit kolektiv.
. Zhvillimet pas rënies së regjimit (1990–1991)
Shkatërrimi i dokumentacionit nga Sigurimi i Shtetit.
Zbulimi i bashkëpunëtorëve në diasporë në vitet ‘90.
Mungesa e një procesi të vërtetë lustracioni dhe drejtësie tranzitore në Shqipëri. Burimet dhe Bibliografia (shembuj)
Dokumente të Arkivit Qendror të Shtetit (dosje të Sigurimit)
Raportet e CIA-s për Shqipërinë komuniste (deklasifikuara)
Kujtime të figurave të mërgatës shqiptare (p.sh. Ernest Koliqi, Rexhep Krasniqi)
Studime akademike:
Bernd J. Fischer, “Albania at War 1939–1945”
Nicholas C. Pano, “The People’s Republic of Albania”
Kastriot Dervishi, “Sigurimi i Shtetit 1944–1991”
Enver Hoxha, “Veprat” (për kontekstin ideologjik)
Konteksti Historik i Formimit të Sigurimit të Shtetit
Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore dhe marrjes së pushtetit nga Partia Komuniste e Shqipërisë (më vonë Partia e Punës), filloi ndërtimi i një regjimi totalitar me bazë ideologjinë marksiste-leniniste. Në këtë kuadër, mbajtja e pushtetit kërkonte ndërtimin e një aparati të fuqishëm kontrolli dhe represioni. Kështu, më 14 dhjetor 1944 u themelua Drejtoria e Mbrojtjes së Popullit, që do të shndërrohej më vonë në Sigurimi i Shtetit. Ky institucion, në thelb, nuk ishte thjesht një shërbim inteligjence, por një instrument ideologjik dhe shtetëror për të eliminuar çdo kundërshti reale apo të supozuar ndaj pushtetit komunist.
Sigurimi i Shtetit u frymëzua fillimisht nga modeli jugosllav i UDB-së, me të cilën pati një bashkëpunim të ngushtë deri në prishjen e marrëdhënieve në vitin 1948. Më pas, modeli sovjetik i NKVD-së (dhe më vonë i KGB-së) u bë udhëzuesi kryesor për organizimin, funksionimin dhe filozofinë e tij operative. Veçanërisht gjatë viteve 1950–1960, Sigurimi u kthye në një strukturë gjithëpërfshirëse që monitoronte çdo aspekt të jetës publike dhe private.
Në këtë periudhë, Sigurimi:
operonte pa asnjë kontroll gjyqësor;
kishte autoritet absolut për të arrestuar, dënuar dhe ekzekutuar pa prova të mirëfillta;
përdorte torturën, shantazhin, internimin dhe ndëshkimin kolektiv si metoda standarde të “mbrojtjes së revolucionit”.
Me kalimin e kohës, Sigurimi i zgjeronte kompetencat edhe në drejtim të ndjekjes së emigrantëve politikë jashtë vendit, të cilët konsideroheshin “armiq të klasës”, të lidhur me “imperializmin ndërkombëtar”. Kështu, lufta për kontrollin e plotë nuk mbeti vetëm brenda kufijve të Shqipërisë, por u shtri edhe përtej tyre, duke përfshirë mërgatën shqiptare në Europë, SHBA, Turqi dhe më tej.
. Koncepti i “Armikut të Jashtëm” dhe Diaspora Shqiptare
Në qasjen ideologjike të regjimit komunist shqiptar, ekzistonte një ndarje e rreptë ndërmjet popullit të ndershëm, që përkrahte partinë, dhe armikut të klasës, i cili duhej eliminuar. Kjo ndarje nuk kufizohej vetëm në territorin e vendit. Përkundrazi, me përfundimin e luftës dhe vendosjen e regjimit komunist, shumë shqiptarë, veçanërisht figura politike, intelektualë, ish-oficerë të mbretërisë, nacionalistë, ish-ballistë dhe legalistë, u larguan nga vendi dhe u vendosën në shtete perëndimore, kryesisht në Itali, Greqi, SHBA, Turqi dhe Austri. Këta u përkufizuan nga regjimi si “armikët e jashtëm të pushtetit popullor”.
Për regjimin, mërgata shqiptare përbënte një kërcënim të dyfishtë:
Kërcënim politik dhe simbolik, pasi shumë prej tyre përfaqësonin vazhdimësinë e një Shqipërie tjetër — ajo e para 1944-ës — dhe ishin aktivë në përpjekjet për të informuar opinionin ndërkombëtar për represionin komunist.
Kërcënim praktik dhe operacional, pasi në disa raste diaspora u përfshi në tentativa për të rrëzuar regjimin nëpërmjet organizatave politike dhe bashkëpunimit me shërbimet perëndimore (CIA, MI6, etj.), siç ndodhi me misionet e dështuara të viteve 1950.
Në diskursin zyrtar, diaspora shqiptare etiketohej me terma si “diversantë”, “agjentë të imperializmit amerikan”, “tradhëtarë të kombit”, “të arratisur politikë”, etj. Kjo retorikë justifikonte ndërmarrjen e veprimeve agresive ndaj tyre: survejim, infiltrime, atentate dhe dezinformim. Vetë Enver Hoxha në fjalimet e tij shpesh theksonte se “armiku nuk fle” dhe se “lufta e klasave është e vazhdueshme, brenda dhe jashtë vendit”.
Si rrjedhojë, diaspora shqiptare u përfshi në hartat e operacioneve sekrete të Sigurimit. Zyrtarë të lartë të ambasadave shqiptare jashtë vendit bashkëpunonin ngushtë me strukturat e Sigurimit për të:
përpiluar dosje për emigrantët politikë;
rekrutuar bashkëpunëtorë brenda komuniteteve shqiptare;
përhapur mosbesim dhe përçarje brenda organizatave të mërgatës;
organizuar atentate të fshehta ndaj figurave të spikatura.
Një aspekt i rëndësishëm ishte edhe kontrolli ndaj familjeve të emigrantëve, të cilat shpesh përdoreshin si mjet shantazhi për të ndikuar sjelljen e të arratisurve jashtë vendit. Nëse dikush në mërgatë bënte deklarata antikomuniste ose angazhohej politikisht, familjarët e tij në Shqipëri përballeshin me internim, përjashtim nga shkolla, arrestim ose përndjekje të vazhdueshme.
Kjo strategji e ndërtuar mbi frikën, manipulimin dhe ndëshkimin, kontribuoi në krijimin e një klime të frikës dhe izolimit edhe brenda komuniteteve shqiptare jashtë vendit, duke u shndërruar në një mjet të suksesshëm për mbajtjen e pushtetit dhe ruajtjen e imazhit të një shteti të rrethuar nga “armiq”. Strukturat e Sigurimit të Shtetit për Kontrollin e Mërgatës
Përgjatë periudhës komuniste (1944–1991), Sigurimi i Shtetit nuk ishte një strukturë homogjene, por një organizëm kompleks me shumë nivele dhe detyra të ndara. Një nga degët më të rëndësishme të tij ishte ajo që merrej ekskluzivisht me ndjekjen, kontrollin dhe neutralizimin e mërgatës shqiptare në Perëndim. Kontrolli ndaj diasporës nuk ishte një angazhim spontan apo episodik, por një strategji afatgjatë e institucionalizuar që buronte nga qendra e pushtetit dhe zbatohej në mënyrë të koordinuar nga organet e Sigurimit, Ministria e Punëve të Brendshme, Ministria e Jashtme dhe përfaqësitë diplomatike.
Drejtoria e Zbulimit të Jashtëm
Struktura më e rëndësishme për këtë mision ishte Drejtoria e Zbulimit, e ngritur zyrtarisht në fund të viteve 1950 si një degë brenda Ministrisë së Punëve të Brendshme. Kjo drejtori kishte si funksion kryesor:
mbledhjen e informacionit për veprimtarinë e emigracionit politik shqiptar;
analizimin e rreziqeve të mundshme nga aktivitetet e diasporës;
organizimin e operacioneve sekrete jashtë vendit;
ndërmjetësimin e bashkëpunimeve me shërbime të tjera aleate të Bllokut Lindor (Stasi, KGB, Securitate, etj.).
Drejtoria e Zbulimit kishte nën autoritetin e saj një rrjet agjenturor të gjerë në ambasadat shqiptare, por edhe bashkëpunëtorë të drejtpërdrejtë (B.P.) të rekrutuar ndër shqiptarët e mërguar, shpesh me metoda shantazhi ose përfitime materiale.
Ambasadat si Qendra Operative
Ambasadat shqiptare në kryeqytete si Romë, Paris, Vjenë, Ankara, Beograd, Stokholm, Bernë, dhe Uashington, funksiononin jo vetëm si përfaqësi diplomatike, por edhe si zgjatime të shërbimeve të Sigurimit të Shtetit. Në secilën prej tyre, një ose më shumë zyrtarë kishin përgjegjësinë e “veprimtarisë operative”, përfshirë:
identifikimin e figurave të spikatura të diasporës;
monitorimin e aktiviteteve të shoqatave dhe organizatave politike;
raportimin periodik në Tiranë për qëndrimet dhe lëvizjet e emigracionit;
kontaktimin dhe kontrollimin e qytetarëve shqiptarë që jetonin ose vizitonin jashtë vendit.
Ambasadat ishin gjithashtu qendra për koordinimin e atentateve, transferimin e fondeve për operacionet sekrete, si dhe për krijimin e organizatave false të emigrantëve me qëllim përçarjen e mërgatës.
Rrjeti i Agjenturës dhe Bashkëpunëtorëve
Përveç personelit zyrtar, një rol vendimtar në kontrollin e diasporës luante rrjeti i agjentëve të infiltruar. Këta agjentë mund të ishin:
shqiptarë të arratisur të rekrutuar më vonë;
studentë ose punonjës në vendet perëndimore të kontrolluar nga ambasada;
individë të komunitetit shqiptar që bashkëpunonin për motive ideologjike, materiale ose nën kërcënim.
Bashkëpunëtorët kishin detyrë të raportonin për:
aktivitetet politike të emigrantëve;
kontaktet me agjenci të huaja;
marrëdhëniet personale, konfliktet dhe dobësitë e figurave të rëndësishme në mërgatë.
Këto të dhëna përdoreshin për operacione dezinformuese, përçarëse dhe, në raste ekstreme, për atentate dhe ndëshkime fizike.
. Metodat e Kontrollit, Infiltrimit dhe Represionit
Veprimtaria e Sigurimit të Shtetit në raport me diasporën shqiptare karakterizohej nga metoda të sofistikuara dhe brutale, të cilat përfshinin një gamë të gjerë taktikash të ndikuara nga praktikat e shërbimeve sekrete të vendeve totalitare të Evropës Lindore. Këto metoda mund të ndahen në katër kategori kryesore:
Infiltrimi i Organizatave të Mërgatës
Një nga qëllimet kryesore ishte dekompozimi dhe dobësimi i organizatave politike të emigrantëve, si Balli Kombëtar, Legaliteti, Lidhja e Prizrenit (në diasporë), Komiteti Shqipëria e Lirë, etj. Sigurimi:
dërgonte agjentë të trajnuar për të depërtuar brenda këtyre organizatave;
ngrinte organizata paralele (të quajtura “satelite”) për të nxjerrë informacione dhe për të shpërndarë propagandë;
nxitte konflikte të brendshme mes liderëve të diasporës përmes dezinformimit, shpifjeve dhe gënjeshtrave të fabrikuara.
Dezinformimi dhe Lufta Psikologjike
Sigurimi përdorte propaganda të sofistikuara për të:
diskredituar figurat e njohura të diasporës;
përhapur thashetheme për bashkëpunim të tyre me fashizmin apo agjencitë perëndimore;
futur mosbesim mes anëtarëve të komunitetit shqiptar jashtë vendit.
Në shumë raste, Sigurimi përgatiste letra anonime, artikuj të rremë në shtypin shqiptar apo edhe gazeta të botuara në Perëndim në mënyrë të fshehtë, për të ndikuar opinionin publik.
Shantazhi dhe Presioni ndaj Familjeve
Një taktikë e zakonshme ishte përdorimi i familjeve të mbetura në Shqipëri për të ushtruar presion mbi emigrantët:
nëse emigranti shfaqte qëndrime antikomuniste, familja e tij përjashtohej nga arsimi, internohej ose humbiste vendin e punës;
në raste të caktuara, Sigurimi përpiqej të rekrutonte emigrantë duke u ofruar informacion për familjen ose duke i kërcënuar se ata do të ndëshkoheshin.
Kjo formë shantazhi ndikonte thellë në psikologjinë e mërgatës dhe bënte që shumë emigrantë të mbeteshin të heshtur ose të izoluar.
Atentatet dhe Sabotimet
Në raste ekstreme, regjimi nuk ngurronte të urdhëronte eliminimin fizik të emigrantëve që konsideroheshin veçanërisht të rrezikshëm. Ka dokumente të shumta dhe dëshmi që flasin për:
organizimin e atentateve në Itali, Francë, Turqi dhe SHBA;
tentativat për helmime ose aksidente të simuluara;
rrëmbime të dështuara dhe tentativa për të sjellë emigrantët në Shqipëri me premtime të rreme ose me dhunë.
Raste si atentatet ndaj Xhafer Devës, Abaz Kupit, Hasan Dostit, apo Mehmet Gradicës, si dhe përpjekjet për të infiltruara komunitetet shqiptare në SHBA, përbëjnë dëshmi të qarta të këtyre metodave.
Këto metoda, të kombinuara me një propagandë sistematike dhe mbështetje të fortë institucionale, e bënë Sigurimin një nga shërbimet më represive në rajon, që vepronte me logjikën e luftës permanente kundër çdo kundërshtari, qoftë ai brenda apo jashtë kufijve të vendit. Roli i Ambasadave dhe Bashkëpunëtorëve të Sigurimit
Në periudhën e komunizmit në Shqipëri, ambasadat shqiptare jashtë vendit nuk ishin institucione diplomatike në kuptimin klasik të fjalës. Ato funksiononin si zyra operative të Sigurimit të Shtetit, ku diplomacia ishte shpesh e nënshtruar ndaj objektivave të zbulimit dhe kontrollit politik të mërgatës shqiptare. Ambasadat përmbushnin dy funksione të ndërlidhura: nga njëra anë përfaqësues të shtetit shqiptar në vendet pritëse dhe, nga ana tjetër, qendra të koordinimit të veprimtarisë agjenturore kundër shqiptarëve të arratisur jashtë.
Struktura e fshehtë brenda ambasadave
Çdo ambasadë përfshinte të paktën një ose më shumë zyrtarë të profilizuar për “çështjet e Sigurimit”, zakonisht me titullin formal si atashe kulturor, sekretar i dytë apo diplomat teknik. Në të vërtetë, këta persona ishin:
oficerë të Drejtorisë së Zbulimit, të komanduar nga Tirana për të organizuar mbikëqyrjen dhe depërtimin në diasporë;
përgjegjës për rekrutimin e bashkëpunëtorëve, përmes kontaktit të drejtpërdrejtë ose përmes ndërmjetësve;
personat që ruanin dhe shpërndanin material propagandistik dhe falsifikime të prodhuara nga aparati i Sigurimit.
Në shumë raste, ambasadat shërbenin si bazë logjistike për operacione të fshehta, përfshirë mbikëqyrjen, zhdukjen apo atentatet ndaj individëve të caktuar.
Bashkëpunëtorët e Sigurimit në Diasporë
Një nga instrumentet më të fuqishëm të Sigurimit ishin bashkëpunëtorët e rekrutuar brenda komuniteteve shqiptare jashtë vendit. Rekrutimi ndodhte në mënyra të ndryshme:
përmes presionit mbi familjarët në Shqipëri;
përmes shantazhit për dokumente, leje qëndrimi ose dosje të mëparshme të “komprometimit moral”;
përmes pagesave ose favoreve të vogla (ndihma financiare, ndihmë për të udhëtuar në Shqipëri, etj.);
në disa raste, përmes bindjeve ideologjike të sinqerta në mbështetje të regjimit.
Këta bashkëpunëtorë ishin:
studentë të dërguar jashtë vendit;
punonjës teknikë ose tregtarë shqiptarë që vepronin për llogari të ambasadave;
emigrantë politikë të gjeneratës së dytë të cilët u përfshinë në aktivitetet e komuniteteve shqiptare për qëllime spiunazhi.
Ata dorëzonin raporte periodike për organizatat politike shqiptare, për figura të rëndësishme të mërgatës dhe për qëndrimet e individëve në komunitet. Këto raporte përdoreshin për ndërtimin e dosjeve dhe për përgatitjen e veprimeve të mëvonshme kundër individëve apo grupeve.
Aktiviteti përçarës dhe spiunazhi diplomatik
Shumë prej ambasadave shqiptare ishin të përfshira në krijimin e organizata-fantazmë që imitonin grupimet e vërteta politike të mërgatës, por që kontrolloheshin nga Sigurimi. Këto organizata përhapnin propagandë pro-regjimit dhe përpiqeshin të çorientonin diasporën shqiptare, duke krijuar konflikte të brendshme dhe mosbesim kolektiv.
Në disa raste, ambasadat shërbyen për:
vendosjen e përgjimeve nëpër banesat ose zyrat e emigrantëve politikë;
përhapjen e informacioneve të rreme për “pendesë” ose “bashkëpunim” të liderëve të mërgatës;
mbikëqyrjen e veprimtarive kulturore dhe fetare shqiptare në Perëndim.
. Rastet Studimore (Case Studies) nga Diaspora Shqiptare
Studimi i dokumenteve të deklasifikuara dhe dëshmive të mbledhura nga studiues, ish-zyrtarë të Sigurimit, dhe vetë viktimat në diasporë, ofron disa raste të qarta që ilustrojnë veprimin e drejtpërdrejtë të këtij aparati represiv. Më poshtë paraqiten disa prej tyre:
Rasti i Abaz Kupit dhe Legalitetit në Itali
Abaz Kupi, udhëheqës i Lëvizjes së Legalitetit dhe figurë e rëndësishme e emigracionit shqiptar në Itali, ishte një nga objektivat më të përhershëm të Sigurimit. Ai u përndoq përmes:
agjentëve të infiltruar në grupin e tij në Romë;
përpjekjeve për atentat;
përhapjes së dezinformatave për ta paraqitur atë si bashkëpunëtor të fashizmit.
Pas vdekjes së tij në vitin 1976, Sigurimi vazhdoi përpjekjet për të dekompozuar Legalitetin dhe për të ndarë trashëgiminë politike të tij.
Komiteti “Shqipëria e Lirë” dhe infiltrimi në SHBA
Komiteti “Shqipëria e Lirë” ishte një organizatë e formuar nga emigrantë politikë në SHBA, me ndihmën e CIA-s, që kishte për qëllim ndërgjegjësimin e opinionit publik amerikan për situatën në Shqipëri dhe përgatitjen e rrëzimit të regjimit komunist.
Sigurimi arriti të:
infiltronjë agjentë në radhët e komitetit;
përdorë agjentë të dyfishtë për të dërguar informacion të rremë në CIA;
provokojë konflikte të brendshme për të shkatërruar besueshmërinë e liderëve të komitetit.
Përfundimisht, Komiteti u dobësua ndjeshëm dhe u zhduk si strukturë aktive deri në fund të viteve ’70.
Atentatet në Turqi dhe Greqi
Në dekadat e pasluftës, mërgata shqiptare në Turqi dhe Greqi përbëhej kryesisht nga të arratisur të periudhës së parë (1945–1955), shumë prej tyre me të kaluar ushtarake ose politike. Sigurimi:
organizoi atentate kundër figurave si Mehmet Gradica dhe Hasan Dosti;
përdori rrjete lokale për të krijuar profile të emigrantëve dhe për të gjurmuar lëvizjet e tyre;
në disa raste, përpiqej t’i joshte me premtime për “falje” dhe “riatdhesim të sigurt”, për t’i arrestuar më pas.
Rasti i figurave të përndjekura në Francë dhe Zvicër
Në Paris dhe Gjenevë, ku ishin aktivë shumë intelektualë shqiptarë të arratisur, Sigurimi:
vendosi bashkëpunëtorë në rrethet kulturore;
shpërndau artikuj denigrues në gazetat shqiptare jashtë vendit;
provoi të dëmtojë reputacionin e disa ish-politikanëve dhe akademikëve përmes informacioneve të falsifikuara.
Viktimat e heshtura: përndjekja e qytetarëve të thjeshtë
Përveç figurave të njohura, dhjetëra qytetarë të thjeshtë shqiptarë që jetonin në Perëndim ishin objekt përndjekjeje:
për faktin se kishin refuzuar të ktheheshin në Shqipëri;
sepse kishin kontakte me organizata antikomuniste;
ose sepse kishin guxuar të flisnin për represionin në Shqipëri.
Shumë prej tyre ishin viktima të vëzhgimit të përhershëm, shantazhit, ose veprimtarive sabotazhi, duke jetuar në frikë konstante për sigurinë e tyre dhe të familjarëve.
Këto raste ilustrojnë jo vetëm efikasitetin e rrjetit të Sigurimit, por edhe brutalitetin e një regjimi që, në emër të mbrojtjes së “pushtetit popullor”, ishte i gatshëm të shkelte kufijtë, ligjet ndërkombëtare dhe të drejtat më elementare të individëve, kudo që ndodheshin.
Dokumente të Arkivit Qendror të Shtetit (dosje të Sigurimit)
Raportet e CIA-s për Shqipërinë komuniste (deklasifikuaraDokumente të Arkivit Qendror të Shtetit (dosje të Sigurimit)
Pas vitit 1991, me rënien e regjimit komunist, një pjesë e konsiderueshme e dokumentacionit të ish-Sigurimit të Shtetit është deklasifikuar dhe ruhet sot në Arkivin Qendror të Shtetit (AQSh) dhe në Autoritetin për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH). Këto dokumente përbëjnë një burim të paçmueshëm për studimin e metodave të ndjekjes, infiltrimit, dezinformimit dhe kontrollit ideologjik që regjimi aplikonte ndaj qytetarëve të tij, si brenda vendit ashtu edhe jashtë.
Në këto dosje gjenden:
Procesverbale ndjekjeje dhe hetuesie, që tregojnë përgjuarjet sistematike, përgjimet telefonike dhe ndjekjet fizike të individëve të konsideruar si “armiq të pushtetit popullor”.
Rrjetet e bashkëpunëtorëve të Sigurimit, me emra të koduar (“B.p.” – Bashkëpunëtor i Sigurimit) dhe raportime periodike për aktivitetet e individëve në mërgatë apo të afërmve të tyre në Shqipëri.
Urdhra të brendshëm dhe direktiva politike, që shpesh vinin direkt nga lart – nga Komiteti Qendror i PPSH-së – dhe jepnin udhëzime për veprime konkrete kundër diaspores
Dokumente të Arkivit Qendror të Shtetit (dosje të Sigurimit:
Dosje për individë të njohur në diasporë, ku janë grumbulluar të dhëna mbi aktivitetet e tyre politike, lidhjet me shërbimet e huaja dhe çdo informacion i dobishëm për neutralizimin e tyre.
Raporte për operacionet sekrete jashtë vendit, që përfshijnë plane infiltrimi, financim dhe kryerje të atentateve ndaj figurave të mërgatës.
Materiale propagandistike dhe letra anonime që Sigurimi përdorte për të destabilizuar dhe përçarë komunitetin shqiptar jashtë Shqipërisë.
Dëshmi mbi bashkëpunimin ndërshërbimor me shërbimet e tjera të Bllokut Lindor, si Stasi (Gjermania Lindore), KGB (BSH), Securitate (Rumania), për shkëmbimin e informacionit dhe mbështetjen operacionale ndaj emigrantëve.
Këto dokumente, të cilat në shumë raste nuk janë analizuar plotësisht deri më sot, ofrojnë një pasqyrë unike mbi mënyrën se si Sigurimi i Shtetit e konceptonte misionin e tij global për ruajtjen e pushtetit dhe neutralizimin e çdo kërcënimi, duke tejkaluar kufijtë territorialë të Shqipërisë.
Raportet e CIA-s për Shqipërinë komuniste (deklasifikuara)
Një tjetër burim shumë i rëndësishëm për kuptimin e veprimtarisë së Sigurimit dhe ndikimit të regjimit komunist mbi diasporën janë raportet e deklasifikuara të CIA-s. Që nga vitet 1950 e deri në fund të Luftës së Ftohtë, agjencia amerikane përgjonte dhe analizonte aktivitetet politike në Shqipëri dhe jashtë saj.
Këto raporte përmbajnë:
Informacion mbi strukturën dhe taktikat e Sigurimit të Shtetit, si dhe për ndryshimet e brendshme në aparatin shtetëror të Shqipërisë.
Vlerësime mbi efektivitetin e operacioneve kundër diasporës, duke përfshirë infiltrimin e organizatave emigrante, veprimet e agjenturës dhe përpjekjet për eliminimin fizik të kundërshtarëve.
Dëshmi për bashkëpunimin mes Sigurimit dhe shërbimeve të tjera të Bllokut Lindor, si dhe për ndikimin e diplomacisë së fshehtë në vendet perëndimore.
Analiza të politikës së Enver Hoxhës dhe ndikimit të saj në krijimin e klimës së izolimit dhe frikës së përhershme, si brenda Shqipërisë, ashtu edhe në komunitetet shqiptare jashtë vendit.
Raporte mbi përpjekjet e SHBA-së dhe aleatëve të saj për të mbështetur emigracionin politik shqiptar dhe për të ndërhyrë në mënyrë indirekte në brendinë e regjimit komunist.
Studimi i këtyre dokumenteve, në bashkëpunim me burimet arkivore shqiptare, ndihmon në krijimin e një tabloje më të plotë dhe më objektive të mekanizmave të kontrollit dhe represionit që ushtronte regjimi ndaj mërgatës.
Raportet e CIA-së për Shqipërinë Komuniste: Veprimtaria e Sigurimit dhe Kontrolli mbi Diasporën Shqiptare
CIA, gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, e ka pasur Shqipërinë në vëzhgim të vazhdueshëm, duke e konsideruar atë një nga vendet më të izoluar dhe më të rrepta totalitare në Europën Lindore. Në një seri raportesh të deklasifikuara, agjencia e inteligjencës amerikane dokumenton me detaje:
Organizimi dhe Funksionimi i Sigurimit të Shtetit
Raportet e CIA-së përshkruajnë Sigurimin si një aparat represiv me kompetenca të gjera, që funksiononte me një hierarki të ngushtë dhe një koordinim të lartë me udhëheqjen politike të PPSH-së dhe vetë Enver Hoxhën. CIA evidenton:
Përdorimin e metodave të torturës psikologjike dhe fizike për pranim të rrëfimeve dhe denoncimeve.
Sistemin e “bashkëpunëtorëve të lirë”, që shtriheshin në të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare, përfshirë edhe komunitetet jashtë vendit.
Strategjinë e depërtimit të rrjeteve të emigracionit politik në Perëndim për të mbledhur informacion dhe për të kontrolluar aktivitetet e tyre.
. Ndjekja dhe Infiltrimi i Diasporës Shqiptare
CIA ka evidentuar në raportet e saj mënyrat me të cilat Sigurimi ushtroi kontroll në diasporë:
Infiltrimi në organizatat politike të emigrantëve në vende si Italia, Franca, Zvicra dhe SHBA.
Përdorimi i ambasadave dhe konsullatave shqiptare si baza për veprimtari spiunazhi dhe propagande.
Përsëritja e strategjisë së ndarjes së emigracionit në grupe të vogla për ta dobësuar atë dhe për të krijuar konflikte të brendshme.
. Operacione Sekrete dhe Atentate jashtë vendit
Raportet e CIA-së përmbajnë informacione për:
Organizimin e atentateve ndaj figurave kryesore të emigracionit politik, si përpjekjet për eleminimin fizik të disa udhëheqësve opozitarë në Itali dhe Turqi.
Tentativat për rrëmbimin e kundërshtarëve të regjimit për t’i sjellë në Shqipëri dhe për t’i gjykuar në gjyqe politike.
Përdorimin e metodave të terrorit dhe frikësimit si mjet për të frenuar aktivitetet politike dhe kulturore të emigracionit.
. Bashkëpunimi me Shërbimet e Tjera Sekrete të Bllokut Lindor
CIA ka theksuar rëndësinë e bashkëpunimit midis Sigurimit dhe shërbimeve të tjera si Stasi (Gjermania Lindore), KGB (BSH) dhe Securitate (Rumania):
Këto shërbime ndanin informacion rreth diasporës shqiptare dhe mbështesnin operacionet e përbashkëta.
Ky bashkëpunim e rriti ndjeshëm kapacitetin operativ të Sigurimit jashtë vendit.
. Analiza e Politikës së Enver Hoxhës dhe Pasojat për Diasporën
Raportet e CIA-së gjithashtu përshkruajnë politikën izolacioniste të Enver Hoxhës si një nga faktorët kryesorë që:
Përforcoi frikën dhe ndjekjen sistematike ndaj emigrantëve dhe familjeve të tyre në Shqipëri.
Shkaktoi një klimë të vazhdueshme paranoje dhe vetëcensure në komunitetet shqiptare jashtë vendit.
Pamundësoi lidhjet e drejtpërdrejta dhe të hapura midis diasporës dhe vendit, duke izoluar dhe kontrolluar me rigorozitet çdo rrjedhë informacioni.
Shembuj Konkretë nga Raportet e CIA-së
Në një raport të vitit 1965, CIA evidenton përpjekjet e Sigurimit për të infiltruar Lëvizjen e Legalitetit në Itali dhe për të ndjekur anëtarët e saj në mënyrë intensive.
Në vitet 1970, raportet përmendin atentatet e dështuara në Turqi ndaj disa figurave të mërgatës.
Në dokumente të viteve 1980, CIA thekson rëndësinë që Sigurimi i jepte informacionit për diasporën në SHBA dhe për ndikimin që kishte ky informacion në politikën e brendshme të Shqipërisë.
Në përmbledhje, dokumentet e CIA-së paraqesin një pamje të plotë dhe të detajuar të funksionimit të Sigurimit të Shtetit shqiptar dhe veprimeve të tij në diasporë, duke ofruar kështu një burim të vlefshëm për studime të mëtejshme akademike.
Raporti i CIA-së, 15 Korrik 1965 – Infiltrimi i Legalitetit në Itali
Ky raport i vitit 1965 analizonte aktivitetin e Lëvizjes së Legalitetit, një prej grupeve më aktive të emigracionit politik shqiptar në Itali. Raporti evidentonte:
Metodat e Sigurimit për rekrutimin e agjentëve të fshehtë brenda organizatës për të mbledhur informacion të brendshëm.
Përdorimin e dezinformatave për të përçarë grupet dhe për të dobësuar besueshmërinë e udhëheqjes së Legalitetit.
Veprimtarinë e ambasadës shqiptare në Romë si qendër koordinimi e këtyre operacioneve.
Sipas raportit, Sigurimi kishte arritur të kontrollonte një pjesë të madhe të rrjetit të Legalitetit në Itali, duke kufizuar ndjeshëm ndikimin dhe aktivitetin e tij publik.
. Dokumenti i CIA-së, 23 Shtator 1972 – Tentativa e Atentateve në Turqi
Ky dokument përshkruan tentativat e Sigurimit për eliminimin fizik të disa figurave kryesore të emigracionit shqiptar në Turqi, si Mehmet Gradica dhe disa ish-zyrtarë të qeverisë së përmbysur. Dokumenti përmend:
Metodat e operacioneve të fshehta, përfshirë përdorimin e agjentëve lokalë dhe tentativat për rrëmbim.
Dështimet e disa prej këtyre operacioneve për shkak të ndërhyrjes së autoriteteve vendase.
Ndikimin psikologjik të këtyre tentativave në komunitetin shqiptar në Stamboll dhe Ankara.
. Raporti i CIA-së, 12 Mars 1981 – Infiltrimi dhe Kontrolli në SHBA
Në këtë raport përshkruhet strategjia e Sigurimit për të kontrolluar mërgatën shqiptare në SHBA, ku komuniteti ishte më i madh dhe më i organizuar politikisht. Pikë thelbësore të raportit:
Përdorimi i bashkëpunëtorëve të dyfishtë për të mbledhur informacion mbi aktivitetet e emigrantëve.
Përpjekjet për sabotimin e tubimeve politike dhe organizatave të emigrantëve.
Roli i ambasadës shqiptare në Uashington si qendër koordinimi dhe si instrument për presion psikologjik mbi emigrantët dhe familjet e tyre në Shqipëri.
. Dokumenti i CIA-së, 29 Nëntor 1985 – Bashkëpunimi me Stasin dhe Securitate-n
Ky dokument evidentonte një nivel të lartë bashkëpunimi midis Sigurimit të Shtetit shqiptar dhe shërbimeve sekrete të Gjermanisë Lindore (Stasi) dhe Rumanisë (Securitate), në veçanti për operacionet kundër diasporës shqiptare:
Shkëmbimi i informacioneve për rrjetet emigrante.
Koordinimi i operacioneve të përbashkëta për përçarjen dhe komprometimin e organizatave të emigracionit.
Ndihma teknike dhe trajnimet që agjentët shqiptarë merrnin nga shërbimet e tjera.
. Raporti i CIA-së, 5 Qershor 1989 – Efektet e Politikës së Sigurimit në Diasporë
Raporti i fundit para rënies së komunizmit përqendrohej tek:
Klima e frikës dhe vetëcensurës që mbizotëronte në mërgatën shqiptare.
Pasojat psikologjike afatgjata të ndjekjes dhe shantazheve mbi emigrantët dhe familjet e tyre.
Mungesa e një konsensusi politik në diasporë si rezultat i infiltrimeve dhe ndarjeve të induktuara nga Sigurimi. peracionet e fshehta për likuidimin e kundërshtarëve jashtë vendit
Raportet përshkruajnë operacione të organizuara për eliminimin e figurave të rëndësishme të emigracionit politik në vende të ndryshme të Evropës dhe Turqisë, përfshirë:
Përdorimin e agjentëve të dyfishtë dhe agjentëve të infiltruar për të kryer atentate, rrëmbime dhe sabotime.
Skenarë të organizimit të aksioneve në mënyrë të fshehtë për të mos lënë gjurmë dhe për të krijuar konfuzion mes fraksioneve të emigracionit.
. Kontrolli dhe manipulimi i organizatave kulturore dhe fetare të diasporës
Dokumentet tregojnë se Sigurimi nuk vepronte vetëm në sferën politike, por përdorte edhe organizatat kulturore, klubet e emigrantëve dhe bashkësitë fetare si pika për infiltrim dhe mbikëqyrje, për të kufizuar influencën e ideve dhe për të kontrolluar rrjedhën e informacionit.
. Mbi bashkëpunimin dhe detyrimin e familjarëve në Shqipëri
Një nga metodat më të përdorura nga Sigurimi ishte presioni mbi familjet e emigrantëve që jetonin në Shqipëri, për të detyruar bashkëpunimin e tyre me aparatin shtetëror ose për të arritur shantazhe mbi vetë emigrantët. Raportet përshkruajnë:
Rastet kur familjarët përballeshin me ndëshkime, përjashtime nga puna, ose burgosje nëse emigrantët refuzonin të bashkëpunonin.
Krijimin e një rrjeti presionesh psikologjike dhe sociale për të kontrolluar diasporën në distancë.
. Ndikimi i këtyre operacioneve në zhvillimin politik dhe shoqëror të diasporës shqiptare
Dokumentet dhe analizat e CIA-së tregojnë që ky kontroll i ashpër ndikoi në:
Fragmentimin e komuniteteve të emigrantëve në grupe të vogla, shpesh në konflikt me njëri-tjetrin.
Vetëcensurën dhe frikën që u përhap në mbarë diasporën, duke ngadalësuar krijimin e një opozite të organizuar kundër regjimit.
Dobësimin e lidhjeve ndërmjet diasporës dhe komunitetit brenda Shqipërisë, gjë që u pasqyrua edhe në nivelin ndërkombëtar.
. Informacion i ri dhe deklasifikime të ardhshme
Për shkak të natyrës sekretive të Sigurimit dhe mungesës së plotë të transparencës gjatë periudhës komuniste, shumë dokumente mbeten të mbyllura ose të fragmentuara.
Deklasifikimet e mëtejshme nga Shqipëria dhe nga agjencitë ndërkombëtare do të ofrojnë mundësi për studime më të thella dhe zbulime të reja mbi këtë temë.
Bashkëpunimi ndërkombëtar në fushën e hulumtimit arkivor është thelbësor për të kuptuar më mirë dimensionet komplekse të këtyre operacioneve. Operacioni “Valuable” dhe Përpjekjet e Perëndimit për Infiltrim
Një nga rastet më të njohura të përplasjes midis inteligjencave perëndimore dhe Sigurimit shqiptar ishte Operacioni “Valuable”, një operacion i CIA-së dhe agjencive të tjera perëndimore në fillim të viteve 1950, i cili kishte për qëllim:
Infiltrimin e agjentëve në Shqipëri për të krijuar rrjete të brendshme kundër regjimit komunist.
Sigurimi i informacionit mbi gjendjen politike dhe ushtarake të vendit.
Raportet tregojnë se Sigurimi, me ndihmën e bashkëpunëtorëve të tij në mërgatë dhe në vende të tjera, kapërceu shpejt këto rrjete, duke arrestuar, torturuar dhe ekzekutuar shumicën e agjentëve të infiltruar.
. Zhvillimi i Rrjeteve të Agjenturës në Diasporë
CIA dokumenton se Sigurimi ndërtoi një sistem kompleks agjenturash në diasporë, ku vepronin:
Agjentë të infiltruar në organizata politike, kulturore dhe fetare.
Bashkëpunëtorë të vullnetshëm dhe të detyruar, shpesh të lidhur emocionalisht me familjarët në Shqipëri.
Informatorë të fshehtë që raportonin për aktivitete, tubime dhe propagandë kundër regjimit.
Këto rrjete ishin veçanërisht aktive në SHBA, Itali, Zvicër, dhe Gjermani, dhe luajtën rol kyç në mbajtjen e kontrollit të Sigurimit mbi emigracionin politik.
. Përdorimi i Propagandës dhe Mbrojtja e Imazhit të Regjimit
Një tjetër dimension i analizuar nga CIA ishte përdorimi i propagandës për të influencuar opinionin publik në diasporë dhe për të komprometuar figurat opozitare.
Sigurimi zhvillonte fushata dezinformimi për të përçartur emigracionin.
Përmes gazetave, librave dhe organizatave kulturore, përpiqej të paraqiste regjimin si të palëkundur dhe të justifikonte masat represive.
Krijonte rrjete bashkëpunëtorësh në median ndërkombëtare për të kundërshtuar kritikat.
. Ndikimi i Ndërhyrjeve në Marrëdhëniet Ndërkombëtare
Raportet përmendin se operacionet e Sigurimit ndaj diasporës ndikuan jo vetëm në jetën e emigrantëve, por edhe në marrëdhëniet diplomatike:
Përplasjet me vendet pritëse të emigracionit shqiptar për shkak të aktiviteteve spiunazhi dhe tentativave për presion ndaj emigrantëve.
Shkeljet e sovranitetit të këtyre vendeve përmes operacioneve sekrete.
Ndërhyrje në komunitetet shqiptare që shpesh çuan në incidente diplomatike.
Materialet e CIA-së dhe dokumentet arkivore tregojnë qartë se Sigurimi i Shtetit shqiptar zhvilloi një aparat represiv me kapacitete të jashtëzakonshme për kontrollin e diasporës shqiptare. Kjo veprimtari ishte e përmasave të mëdha, sistematike dhe kishte ndikime të thella psikologjike dhe sociale për emigrantët.
Studimet e ardhshme mund të fokusohen në krahasimin me shërbimet e tjera të sigurisë të vendeve komuniste.
Analizat mund të thellohen në aspektet individuale të përndjekjes dhe përpjekjet për rehabilitim pas vitit 1991.
Një hulumtim i thellë i rrjeteve të bashkëpunëtorëve dhe metodave të rekrutimit mund të ofrojë njohuri të vlefshme për studimin e shoqërive totalitare. Analiza e Përndjekjes Individuale dhe Përpjekjet për Rehabilitim Pas Vitit 1991
Përndjekja Individuale nga Sigurimi i Shtetit
Përndjekja e individëve nga Sigurimi i Shtetit ishte një nga mjetet kryesore të regjimit për të mbajtur kontrollin total mbi shoqërinë shqiptare dhe diasporën. Në nivel personal, mijëra shqiptarë u shënjestruan si “armiq të popullit”, për arsye të ndryshme që shpesh ishin të motivuara nga dyshime ideologjike, ndonjëherë edhe për motive personale ose hakmarrjeje.
Metodat e përdorura përndjekëse përfshinin:
Survejim të vazhdueshëm dhe përgjime telefonike, postare dhe fizike.
Denoncime dhe shpifje, shpesh të nxitura nga bashkëpunëtorë të Sigurimit në mjediset familjare, profesionale apo shoqërore.
Arrestime arbitrare, tortura dhe burgosje në kampet e internimit dhe burgjet politike.
Shantazhe psikologjike, duke përdorur familjarët e të ndjekurve si mjet presioni.
Përjashtim nga jeta shoqërore dhe profesionale, duke i izoluar nga çdo formë e jetës publike.
Për diasporën, kjo përndjekje kishte dimensionin e dyfishtë: përveç frikës së përndjekjes së drejtpërdrejtë, ekzistonte edhe presioni i vazhdueshëm mbi familjet e mbetura në Shqipëri, çka shpesh shërbente për të kontrolluar sjelljen dhe besnikërinë e emigrantëve jashtë kufijve.
Përpjekjet për Rehabilitim Pas Rënies së Regjimit (Pas 1991)
Me rënien e regjimit komunist në Shqipëri në vitin 1991, filloi një proces i gjatë dhe kompleks i zbardhjes së të kaluarës dhe rehabilitimit të viktimave të përndjekjes politike. Kjo përfshiu:
Hapjen e dosjeve të ish-Sigurimit, që mundësoi qasjen në informacionin mbi mënyrën dhe arsyet e përndjekjes së individëve.
Krijimin e organeve shtetërore dhe ligjore si Komisioni për të Drejtat e Njeriut dhe Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit, të cilat u angazhuan në proceset e verifikimit dhe rehabilitimit.
Proceset gjyqësore dhe administrative për njohjen e viktimave të padrejtësive politike, shpalljen e tyre të pafajshëm dhe rikthimin e të drejtave civile.
Fushata për ndërgjegjësimin publik dhe përfshirjen e këtyre çështjeve në arsimin kombëtar dhe kulturën e kujtesës historike.
Vështirësitë dhe sfidat, për shkak të mungesës së dokumentacionit të plotë, rezistencës institucionale dhe mungesës së konsensusit politik mbi mënyrën dhe shkallën e rehabilitimit.
Ndikimi Psikologjik dhe Social i Procesit të Rehabilitimit
Procesi i rehabilitimit nuk ishte vetëm formal dhe ligjor; ai kishte një dimension të rëndësishëm psikologjik dhe social:
Për shumë viktima, njohja publike dhe e ligjshme e padrejtësive përbënte një hap të rëndësishëm drejt rikthimit të dinjitetit dhe qetësisë shpirtërore.
Për familjet, rehabilitimi ishte mënyra për të hequr stigmat e gjeneratave të kaluara dhe për të rivendosur emrin dhe historinë e tyre.
Megjithatë, shumë ish-të përndjekur mbetën të traumatizuar nga periudha e gjatë e frikës dhe izolimit, duke pasur nevojë për mbështetje të specializuar psikologjike dhe sociale.
Rëndësia për Studimet Akademike dhe Kujtesën Historike
Studimi i përndjekjes individuale dhe i përpjekjeve për rehabilitim është thelbësor për të kuptuar:
Mënyrën se si funksionoi aparati represiv në nivel mikro, duke shkatërruar jetët dhe komunitetet.
Dinamikën e rikuperimit shoqëror dhe politik pas periudhave totalitare.
Mënyrat se si shoqëritë post-totalitare përballen me trashëgiminë e frikës dhe padrejtësive të së shkuarës. Zhvillimet Pas Rënies së Regjimit (1990–1991)
Shkatërrimi i Dokumentacionit nga Sigurimi i Shtetit
Me rënien e regjimit komunist dhe hapjen e Shqipërisë ndaj botës, një ndër veprimet e para dhe më dramatike të ish-punonjësve të Sigurimit ishte shkatërrimi i një pjese të konsiderueshme të dokumentacionit sekret. Kjo u bë për të fshehur gjurmët e aktivitetit represiv dhe për të mbrojtur bashkëpunëtorët nga ekspozimi publik dhe ligjor.
Dosjet u shkatërruan ose u zhvendosën në mënyrë të organizuar, duke penguar kështu hetimet e plota mbi aktivitetet e Sigurimit.
Kjo praktikë minoi procesin e zbardhjes së së kaluarës dhe e vështirësoi identifikimin e bashkëpunëtorëve të ish-shërbimeve sekrete, veçanërisht jashtë vendit.
Shkatërrimi i arkivave mbeti një nga pengesat më të mëdha për ndërtimin e drejtësisë tranzitore dhe për njohjen e viktimave.
Zbulimi i Bashkëpunëtorëve në Diasporë në Vitet ’90
Pas rënies së komunizmit, në mërgatën shqiptare filluan të dalin në dritë shumë emra të bashkëpunëtorëve të Sigurimit, që kishin vepruar në mënyrë sekrete për kontrollin dhe ndjekjen e komuniteteve emigrante.
Dokumente dhe dëshmi të reja zbuluan rrjetet e agjenturës dhe bashkëpunëtorëve që kishin informuar për aktivitetet politike dhe kulturore të diasporës.
Këto zbulime shkaktuan tronditje morale në komunitetet e emigrantëve, duke krijuar pasiguri dhe mosbesim të thellë brenda tyre.
Shpeshherë, bashkëpunëtorët u integruan në jetën publike apo në organizata të ndryshme, duke krijuar konflikte dhe debate të gjata mbi përgjegjësinë morale dhe ligjore.
Mungesa e një Procesi të Vërtetë Lustracioni dhe Drejtësie Tranzitore në Shqipëri
Ndryshe nga disa vende të tjera të ish-bllokut lindor, Shqipëria përballoi mungesën e një procesi të qartë, gjithëpërfshirës dhe institucional për lustracionin dhe drejtësinë tranzitore.
Nuk u ngritën mekanizma të fuqishëm ligjorë dhe administrativë për hetimin, ndëshkimin dhe rehabilitimin në mënyrë të drejtë dhe transparente.
Pushtetet e reja shpeshherë shmangën ballafaqimin e plotë me trashëgiminë e së shkuarës, për shkak të interesave politike, pasojave sociale dhe mungesës së konsensusit.
Kjo solli një vakum drejtësie, ku shumë ish-punonjës dhe bashkëpunëtorë të Sigurimit mbetën pa u ndëshkuar, dhe viktimat pa një ndjenjë të plotë të drejtësisë.
Procesi i hapjes së arkivave dhe rehabilitimit mbeti në faza fillestare dhe të fragmentuara, duke penguar një pajtim të plotë shoqëror. Reflektim Filozofik mbi Tranzicionin dhe Kujtesën Kolektive: Mungesa e Drejtësisë Tranzitore në Shqipëri
Rënia e regjimeve totalitare shpesh shënon një fund të dhimbshëm, por edhe një fillim të paqartë për shoqëritë që kërkojnë të rindërtohen mbi themele të reja. Shqipëria, si shumë vende të tjera ish-komuniste, u përball me sfidën jo vetëm të ndryshimit politik, por edhe me barrën e rëndë të një trashëgimie represive që kishte copëtuar jetët dhe besimet e miliona njerëzve.
Në këtë moment delikat, mungesa e një procesi të vërtetë lustracioni dhe drejtësie tranzitore nuk është thjesht një dështim politik apo institucional — ajo është një dështim i thellë në përballimin me veten dhe të kaluarën. Është një reflektim mbi atë se sa e vështirë është për një shoqëri që ka jetuar në errësirën e frikës dhe të mashtrimit, të përballet me pasqyrën e saj të pasqaruar.
Në filozofinë politike dhe etiken sociale, drejtësia nuk është thjesht një veprim juridik, por një akt moral dhe ekzistencial — ajo është nje proces pajtimi dhe ripërtëritjeje të vetë-shpirtit kolektiv. Pa të, shoqëria mbetet e ndarë, ku dhimbja dhe padrejtësia mbeten të pazgjidhura, si plagë që nuk mbyllen kurrë.
Mungesa e drejtësisë tranzitore në Shqipëri, për pasojë, na fton të reflektojmë mbi dy pyetje themelore:
Si mund të rindërtohet besimi dhe uniteti në një shoqëri ku shumë prej të kaluarës janë fshehur, zhdukur apo mohuar?
Çfarë kuptimi ka liria, nëse ajo nuk shoqërohet me njohjen e së vërtetës dhe përgjegjësisë?
Në mungesë të përgjigjeve të plota, shoqëria shqiptare ka nisur një rrugëtim të gjatë dhe shpesh të dhimbshëm drejt vetëdijesimit, ku kujtesa dhe e vërteta janë armët kryesore kundër harresës dhe amneksisë.
Kjo rrugë nuk është lineare, por është thelbësore për të krijuar themele të qëndrueshme demokracie, të cilat nuk mund të ndërtohen mbi heshtje dhe padrejtësi të pazgjidhura. Për më tepër, ajo përfaqëson një kujtesë të përhershme se çdo shoqëri që kërkon të ecë përpara duhet së pari të bëhet mik me të kaluarën e saj, me të mirat dhe të këqijat, në mënyrë që të mos përsërisë gabimet dhe të ndërtojë një të ardhme me drejtësi dhe respekt për dinjitetin njerëzor.
Konkluzion
Studimi i funksionimit të Sigurimit të Shtetit shqiptar në diasporë nga viti 1944 deri në vitin 1991 nxjerr në pah një nga dimensionet më të errëta dhe më komplekse të regjimit komunist shqiptar: përdorimin sistematik të aparatit të sigurisë për kontroll, ndjekje dhe represion jashtë kufijve të vendit. Kjo veprimtari kishte si qëllim jo vetëm ruajtjen e pushtetit brenda vendit, por edhe shuarjen e çdo zëri opozitar dhe kundërshtues në komunitetet shqiptare të mërguara, duke përdorur metodat më të ashpra të spiunazhit, infiltrimit dhe terrorit psikologjik.
Në përfundim, është e qartë se kjo politikë represive la gjurmë të thella në psikikën dhe strukturën sociale të diasporës shqiptare, duke fragmentuar komunitetet, ushqyer frikën dhe mosbesimin, dhe duke ndikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë në marrëdhëniet midis diasporës dhe atdheut.
Pas rënies së regjimit, sfida e hapjes së arkivave, identifikimit të bashkëpunëtorëve dhe ndërtimit të një drejtësie tranzitore është bërë një proces i gjatë dhe i ndërlikuar, ku mungesa e një lustracioni të plotë dhe i drejtë ka penguar rikthimin e besimit dhe pajtimin shoqëror.
Në këtë kontekst, nevoja për t’u bërë “mik me të kaluarën” është jo vetëm një thirrje filozofike, por një domosdoshmëri historike dhe morale. Vetëm përballja e sinqertë me të shkuarën dhe kërkimi i drejtësisë mund të sigurojnë themelet e një të ardhmeje të lirë, demokratike dhe të drejtë për shoqërinë shqiptare dhe për të gjitha komunitetet e saj, brenda dhe jashtë kufijve të atdheut.
