Çerçiz Topulli dhe Ali Pashë Tepelena – Dy shtylla të shqiptarisë nga jugu
Nga Flamur Bucpapaj
Shqiptaria nuk njeh kufij krahinorë
Dhe përgjithmonë: Shqipëria është atdheu ynë kudo ku flitet gjuha shqipe.
Kombi nuk është vetëm gjeografi. Është kujtesë. Është gjuhë. Është nderim i përbashkët. Dhe sa herë kujtojmë Çerçiz Topullin dhe Ali Pashën, ne nuk e bëjmë këtë për të kaluarën, por për të ardhmen që duhet ta meritojmë.
T’i mësojmë brezave se çfarë është burrëria, vetësakrifikimi, dashuria për vendin. Dhe këta dy burra të mëdhenj janë faqet më të ndritura të këtij mësimi të madh kombëtar.
Çerçiz Topulli nuk është thjesht një figurë e historisë kombëtare, por një projekt moral i përhershëm: ai mishëron njeriun që ekziston jo për të jetuar, por për të kuptuar kuptimin e sakrificës në emër të tjetrit. Në qenien e tij bashkëjetojnë forca e veprimit dhe thellësia e ndërgjegjes — aty ku pushka s’është armë, por zgjatim i ndërgjegjes që nuk pranon robëri. Në një botë ku individi kërkon shpëtim personal, Çerçizi zgjedh zhdukjen fizike për të shpëtuar një ideal kolektiv. Ky është akti më i lartë i lirisë: vetëflijimi për një të ardhme që ti vetë nuk do ta jetosh.”
Shpesh më ka lindur dëshira të shkruaj për dy figura të mëdha të historisë sonë kombëtare: për rilindasin dhe heroin Çerçiz Topulli dhe për burrështetasin e shquar, Ali Pashë Tepelena. Ata janë dy emra që, ndonëse të ndarë në kohë dhe rrethana, përfaqësojnë një ideal të përbashkët: Shqipërinë e pathyeshme, të nderuar, të lirë.
Kohë më parë, kam vizituar varrin e Ali Pashës në Janinë. I kam bërë homazhe me përulje dhe nderim, sepse e ndjej se çdo shqiptar, pa dallim krahine apo feje, duhet të njohë e të nderojë burrat e mëdhenj të kombit. Ata që nuk u përkulën as para perandorive, as para ndarjes dhe nënçmimit. Ata që përfaqësojnë identitetin tonë më të thellë.
Por mbi të gjitha, më prek thellë figura e Çerçiz Topullit – një njeri që për mua është heroi më trim që kam lexuar dhe studiuar deri më sot. Para 110 vitesh, më 15 korrik 1915, në qytetin e Shkodrës, ai ra dëshmor, i vrarë nga forcat malazeze. Ai nuk ishte nga Shkodra, por nga Gjirokastra. Nuk ishte në shtëpinë e tij, por ishte në vendin e tij. Dhe këtë e tha vetë, me një përgjigje që duhet të mësohet në çdo shkollë shqiptare:
“Ne nuk kemi luftuar për shtëpinë tonë, por për vendin tonë, dhe vendi jonë është gjithkund ku flitet gjuha shqipe e jetojnë shqiptarë në trojet e veta. Edhe kjo është tokë shqiptare.”
Çfarë trimi! Çfarë zemre! Çfarë vetëdijeje kombëtare e qytetare! Ai nuk ishte vetëm një luftëtar i pushkës, por edhe një mendimtar i thellë i kombit. Ai e kuptonte Shqipërinë si një të tërë, përtej kufijve të provincës, krahinës, besimit apo interesave personale. Për Çerçizin, shqiptaria ishte një ideal për të cilin ia vlente të jetoje dhe të vdisje.
Figura të tilla si ai dhe Ali Pasha janë drita që ndriçojnë rrugën tonë në ditët e turbullta të historisë. Të dy ishin nga jugu, por vepruan për gjithë vendin. Të dy lanë pas një trashëgimi të madhe që duhet të ruhet me përkushtim dhe dinjitet.
Sot, më shumë se kurrë, ne kemi nevojë të rikthejmë në vëmendje këta burra të kombit. Ata nuk janë thjesht emra rrugësh apo monumentesh – ata janë simbolet tona të qëndresës, mençurisë dhe vetëdijes kombëtare.
Çerçiz Topulli mbetet hero i të gjithë shqiptarëve. Ashtu siç edhe Ali Pasha mbetet një shembull i shkëlqyer i diplomacisë, qëndresës dhe lavdisë shqiptare në një kohë të vështirë.
Rilindasit shqiptarë si Çerçiz Topulli nuk ishin vetëm luftëtarë me armë në dorë, por mbi të gjitha ishin luftëtarë me shpirt të madh e me mendje të ndritur. Ata e kuptonin se liria nuk është thjesht mungesë e pushtuesit, por është frymë që ngjizet në gjuhë, në kulturë, në dashurinë për tokën dhe kombin. Çerçizi, me vëllain e tij Bajo Topulli, me Mihal Gramenon, me Hilë Mosin e shumë të tjerë, themeluan çetat e para atdhetare që luftuan kundër pushtuesve osmanë me idealin e një Shqipërie të bashkuar dhe të lirë.
Në një kohë kur popuj të tjerë kishin shtete, ne kishim vetëm shpresën. Dhe kjo shpresë mbështetej mbi shpatullat e burrave si Çerçiz Topulli. Ai e kuptoi se për të pasur një Shqipëri, duhej të ekzistonte më parë një shqiptar i vetëdijshëm për misionin e tij. Prandaj lëvizjet e tilla nuk ishin thjesht kryengritje lokale, por rrënjë e thellë e ndërgjegjes kombëtare moderne shqiptare.
Nga ana tjetër, Ali Pashë Tepelena ishte pararendës i kësaj vetëdijeje. Ai ndërtoi një shtet të vërtetë brenda perandorisë osmane – një shtet me diplomaci, me ushtri të organizuar, me ligje, me aleanca ndërkombëtare. Ai kuptoi rëndësinë e kontrollit mbi territorin, të unitetit nëpërmjet kulturës dhe forcës. Dhe, megjithëse shpesh është përshkruar si i ashpër, si njeri i interesave, duhet të pranojmë se Ali Pasha e ruajti identitetin e trojeve shqiptare në kohët më të vështira. Ai i dha Epirit dhe Shqipërisë së Jugut një pavarësi reale de facto, një përvojë politike që më vonë do t’u shërbente brezave të Rilindjes.
Vizita që bëra te varri i tij në Janinë nuk ishte thjesht një homazh ndaj një prijësi të së kaluarës. Ishte një përkulje përpara forcës shpirtërore dhe mendjes shtetformuese që rrallëherë i është njohur sa duhet nga historia jonë e shkruar. Po të ishim më të drejtë me veten, do ta kishim vendosur Ali Pashën në vendin që i takon – jo vetëm si sundimtar, por si pararendës i pavarësisë.
Shqiptaria nuk njeh kufij krahinorë
Kur Çerçizi u pyet para pushkatimit se ç’punë kishte një jugor në veri, ai u përgjigj me madhështi:
“Vendi ynë është gjithkund ku flitet shqip.”
Kjo është fjalia më e fuqishme që mund të mësojë një brez i ri shqiptar në një kohë kur shpesh jemi ndarë nga fjalë boshe, nga përçarje të panevojshme, nga harresa e rrënjëve. Çerçizi nuk ishte thjesht nga Gjirokastra, ai ishte nga çdo cep i Shqipërisë. Si ai edhe Ali Pasha, që e pa Janinën, Tepelenën, Prevezën, Delvinën, Beratin, si pjesë të një bashkësie të madhe shqiptare.
Ata i përkasin jugut, por mbeten heronj të gjithë kombit.
Në këto kohë, kur historia shpesh rishkruhet për interesa të ngushta, kur harresa kërcënon kujtesën tonë kolektive, është detyrë qytetare dhe kombëtare të rikujtojmë këta emra jo si statuja të heshtura, por si frymëzim të gjallë për të ndërtuar një të ardhme më të denjë.
Çerçiz Topulli (1880–1915) zë një vend të veçantë në panteonin e figurave të Rilindjes Kombëtare shqiptare. I lindur në Gjirokastër, në një kohë kur Perandoria Osmane po shfaqte shenja të qarta shpërbërjeje dhe ndikimi ballkanik ishte në ngritje, Topulli doli në skenë si një përfaqësues i brezit që vendosi armët dhe fjalën në shërbim të çlirimit kombëtar. Ndryshe nga figurat politike që kërkuan kompromis me perandorinë, Çerçizi përfaqëson aksionin e drejtpërdrejtë, çetën si njësi kombëtare dhe shqiptarizmin si ideal të përbashkët.
Konteksti historik dhe formimi i ideologjisë së Çerçiz Topullit
Pas Lidhjes së Prizrenit dhe Lidhjes së Pejës, shqiptarët ishin në kërkim të një formule të re të organizimit kombëtar. Fillimi i shekullit XX u karakterizua nga ngritja e vetëdijes kombëtare dhe nga përpjekjet për të përkthyer këtë vetëdije në veprim të armatosur. Pikërisht në këtë sfond del figura e Çerçiz Topullit, i cili së bashku me vëllain e tij Bajo Topullin dhe Mihal Gramenon, organizuan çetat e para të armatosura për çlirimin kombëtar dhe përhapjen e gjuhës shqipe.
Në aspektin ideologjik, Topulli u frymëzua nga idetë e iluminizmit evropian, por gjithashtu dhe nga tradita e qëndresës popullore shqiptare. Qëllimi i tij nuk ishte pushteti personal, por vetëdijësimi i popullit dhe mobilizimi i tij për liri.
Rëndësia simbolike e veprimit të tij në Shkodër (1915)
Vrasja e Çerçiz Topullit në Shkodër më 15 korrik 1915 nga forcat malazeze mbart një domethënie të thellë simbolike. Para se të pushkatohej, ai u pyet nga malazezët:
“Ç’kërkon një jugor në veri?”
Dhe përgjigjja e tij mbeti e përjetshme:
“Ne nuk kemi luftuar për shtëpinë tonë, por për vendin tonë, dhe vendi ynë është gjithkund ku flitet gjuha shqipe e jetojnë shqiptarë në trojet e veta.”
Kjo deklaratë është një akt i vetëdijes historike që tejkalon konceptin krahinor të atdheut dhe e ngre luftën në një nivel filozofik dhe kombëtar. Për Çerçizin, shqiptaria ishte universale, përtej kufijve të jugut apo veriut, përtej besimit apo krahinës. Në këtë sens, ai ishte pararendës i konceptit të shtetit-komb.
- Çeta si formë organizative dhe mesazh kombëtar
Në studimet mbi formacionet para-shtetërore, çeta është shpesh parë si një formë primitive e organizimit politik. Megjithatë, në rastin e Çerçiz Topullit, çeta përfaqësonte më shumë se një njësi ushtarake. Ajo ishte një shoqëri në miniaturë, me rregull, me disiplinë, me ndarje detyrash dhe mbi të gjitha me vetëdije për misionin kombëtar.
Çetat e tij promovuan shkollat shqipe, shpërndanë abetare, mbronin të pambrojturit dhe ndëshkonin bashkëpunëtorët e perandorisë. Ato ishin institucionet e para të vetëqeverisjes shqiptare në mungesë të një shteti të centralizuar. Kjo i jep veprimtarisë së tij një dimension të thellë sociopolitik.
. Trashëgimia dhe ndikimi në identitetin kombëtar
Çerçiz Topulli mbetet sot simbol i unitetit kombëtar dhe i vetësakrifikimit. Figura e tij është ruajtur në kujtesën kolektive përmes letërsisë, këngëve popullore, filmave dhe emrave të institucioneve. Ai nuk është thjesht një hero historik, por një arketip i shqiptarit të ndërgjegjshëm, të guximshëm dhe të përkushtuar.
Në një kohë kur përçarjet krahinore dhe ndarjet ideologjike kërcënojnë integritetin shoqëror, figura e Çerçiz Topullit ofron një model uniteti dhe dashurie për kombin që duhet të ringjallet në edukimin bashkëkohor. Çerçiz Topulli si figurë antropologjike dhe kulturore
Figura e Çerçiz Topullit nuk mund të analizohet vetëm në dimensionin e luftës dhe strategjisë ushtarake. Ai është gjithashtu një konstruksion kulturor që mishëron vlerat arketipale të shqiptarit tradicional: burrërinë, besën, sakrificën, krenarinë dhe dashurinë për tokën. Në etnologjinë shqiptare, këto janë themelet e sistemit të vlerave që përshkojnë të gjitha krahinat – nga veriu në jug – dhe pikërisht ky është dimensioni që e bëri Çerçizin figurë mbarëkombëtare.
Përmes sjelljes së tij, mënyrës së të veshurit, fjalimeve dhe jetës në mal, ai ndërtoi një arketip kulturor që përputhej me figurën tradicionale të “kapedanit” – një udhëheqës popullor, që nuk sundon nga lart, por udhëheq nga afër, nga shembulli dhe sakrifica personale. Ai nuk kishte pasuri, nuk kishte prona, nuk kërkonte favore – por la një trashëgimi shpirtërore të paçmueshme.
edagogjia e shembullit: Çerçiz Topulli në arsim dhe edukim
Një nga çështjet themelore në procesin e edukimit kombëtar është ofrimi i modeleve që frymëzojnë. Çerçiz Topulli përfaqëson një model ideal për formimin qytetar dhe atdhetar të brezave të rinj. Për fat të keq, figurat e tilla janë ende të përfaqësuara në mënyrë fragmentare në tekstet shkollore, shpesh të kufizuara vetëm në disa fjali kronologjike pa analizë të thelluar.
Rekomandohet që figura e tij:
Të përfshihet në kurrikulat e arsimit parauniversitar jo vetëm në lëndën e historisë, por edhe në lëndë ndërdisiplinore si “Qytetaria”, “Etika” apo “Kultura kombëtare”;
Të trajtohet në mënyrë krahasimore me figurat e tjera ballkanike e evropiane që kanë luajtur rol të ngjashëm në formimin e identitetit kombëtar të popujve të tyre (si Garibaldi, Skënderbeu, Karagjorgjeviçi etj.);
Të shërbejë si bazë për projekte artistike, teatrore dhe filmike, që i afrojnë fëmijët dhe të rinjtë me heroizmin si vlerë morale, dhe jo vetëm si akt ushtarak.
. Çerçiz Topulli dhe qasja ndërkombëtare e historisë shqiptare
Në studimet e huaja për Ballkanin, figura e Çerçiz Topullit është ende e panjohur, ndonëse ai përfaqëson një ndër figurat më të pastra të luftës për vetëvendosje në fillim të shekullit XX. Ndryshe nga liderët politikë që shpesh komprometoheshin në marrëveshje ndërkombëtare, Çerçizi ishte figurë e terrenit, e moralit dhe e idealit.
Kjo e bën atë të përshtatshëm për t’u promovuar në:
Konferenca ndërkombëtare për studimet e nacionalizmit, antikolonializmit dhe rezistencës popullore;
Studime krahasuese mbi modelet e rezistencës kombëtare në Evropën Juglindore;
Programet e UNESCO-s për trashëgiminë kulturore të figurave jo-shtetërore që kanë ndikuar në formimin e identiteteve kolektive.
. Propozime për institucionet akademike dhe kulturore shqiptare
Bazuar në analizën e deritanishme, ky studim propozon që:
Universitetet publike dhe akademitë e shkencave të hapin linja kërkimi mbi veprimtarinë e Çerçiz Topullit dhe ndikimin e tij në zhvillimin e konceptit të shtetit-komb shqiptar;
Qendra kombëtare për studime kulturore dhe historike të organizojnë konferenca, ekspozita dhe publikime të dedikuara;
Ministria e Arsimit të përfshijë më gjerësisht figurën e tij në tekstet shkollore, me theks në rëndësinë e unitetit kombëtar dhe vlerave qytetare;
Mediat publike dhe private të prodhojnë dokumentarë cilësorë, të bazuar në burime arkivore dhe dëshmi historike, për të sjellë figurën e tij në qendër të vëmendjes publike.
Diskursi identitar dhe çështja e trashëgimisë së Çerçiz Topullit në Shqipërinë e sotme
Çështja e identitetit kombëtar shqiptar në shekullin XXI ndodhet përballë një sërë sfidash: globalizimi, emigracioni masiv, zbehja e ndjenjës kolektive dhe përçarjet politike. Brenda këtij konteksti të trazuar, figurat e historisë si Çerçiz Topulli nuk duhet të shihen vetëm si përkujtim simbolik, por si burime aktive të rimëkëmbjes së ndërgjegjes kombëtare.
Çerçizi ishte njeri i veprës, por veprat e tij ishin pasojë e një bindjeje të thellë ideologjike: se shqiptaria nuk është vetëm një përkatësi etnike, por një përgjegjësi morale dhe një mision i përbashkët. Pikërisht ky mesazh mungon sot në diskursin publik shqiptar, ku dominon individualizmi i zhveshur nga përgjegjësia dhe ku identiteti shpesh trajtohet si marketing ose folklor.
Për këtë arsye, rimarrja në diskursin aktual e figurës së tij është jo vetëm e dobishme, por urgjente, sepse:
Frymëzon një identitet aktiv dhe të vetëdijshëm, jo pasiv dhe thjesht folklorik;
Rikthen në qendër të vëmendjes konceptin e bashkimit përtej krahinave;
Ofron një model sjelljeje morale dhe qytetare, të mbështetur mbi sakrificë, përkushtim dhe ndershmëri.
- Simbolika e vdekjes së tij: një akt sakrifice për tejkufijtë
Vdekja e Çerçiz Topullit në Shkodër nuk është vetëm një rastësi gjeografike, por një kryqëzim i madh i simbolikës shqiptare. Jugori që bie për tokën e veriut është shprehja më e lartë e unitetit territorial dhe gjuhësor, dhe për këtë arsye, vdekja e tij përmban një vlerë të dyfishtë:
Si dëshmi fizike e përbashkësisë së kombit – Ai luftoi për Shkodrën si për Gjirokastrën, sepse për të, Shqipëria ishte një trup i vetëm.
Si testament moral për brezat që vijnë – Ai nuk kërkoi ndarje, por bashkim; nuk kërkoi lavdi personale, por nder për kombin.
Për këtë arsye, ai nuk duhet kujtuar vetëm në data përkujtimore, por duhet arkivuar në ndërgjegjen kolektive si udhëheqës i përhershëm moral dhe qytetar.
Vlera për brezat e rinj dhe për mërgatën shqiptare
Çerçiz Topulli mbetet një figurë me potencial të jashtëzakonshëm për të frymëzuar brezat e rinj që po rriten në një botë pa rrënjë, shpesh të shkëputur nga historia dhe identiteti i tyre. Për diasporën shqiptare, ai mund të shërbejë si pikë orientimi dhe krenarie, duke treguar se përkatësia nuk është vetëm gjuhë, por është edhe kujtesë dhe obligim moral.
Rekomandohet që:
Figura e tij të promovohet në qendrat kulturore shqiptare në diasporë;
Të përfshihet në materiale edukative në gjuhën shqipe për fëmijët e mërgatës;
Të shërbejë si figurë për bashkimin e shqiptarëve përtej kufijve shtetërorë, siç e dëshironte vetë.
Shtjellimi krahasues: Çerçiz Topulli në kontekstin ballkanik dhe evropian
Nëse e krahasojmë Çerçizin me figura të tjera evropiane që luftuan për liri dhe unitet kombëtar, ai del në pah si një ndër të paktët që:
Nuk kërkoi pushtet personal, por e la veprën si testament;
Veproi në terren, pranë popullit dhe jo në katedra burokratike;
Mbajti qëndrime etike, jo vetëm politike.
Në këtë kontekst, ai qëndron përkrah figurave si:
Giuseppe Garibaldi në Itali;
Andon Çako në Bullgari;
Sandor Petöfi në Hungari;
Karagjorgji Petroviç në Serbi.
Por ndryshe nga shumë prej tyre, Çerçizi mbeti figurë e pastër, jo e komprometuar nga interesa të mëdha politike ose pushtete të jashtme.
erçiz Topulli përballë krizës së sotme të vlerave
Në një shoqëri ku idealet shpesh zëvendësohen nga interesa të ngushta dhe ku përkatësia kombëtare trajtohet si çështje formale, figura e Çerçiz Topullit ofron një kundërpeshë të fuqishme morale. Në një botë që kërkon modele të suksesshme të udhëheqjes dhe të qytetarisë aktive, Çerçizi paraqet një model ku forca fizike bashkëjeton me urtësinë morale, ku pushka nuk shkrep për lavdi personale, por për mbrojtjen e gjuhës, dinjitetit dhe tokës.
Sot, kur shqiptaria përballet me sfida si globalizimi kulturor, asimilimi në emigracion, përçarja politike dhe mungesa e idealeve të përbashkëta, Çerçizi mund të rindërtohet si një figurë edukative për orientimin moral të shoqërisë. Ai nuk është thjesht një hero i së kaluarës, por një paradigmë e sjelljes kombëtare që ka nevojë të aktualizohet në shkolla, media, diskurs publik dhe veprimtari kulturore.
. Rekomandime për institucionalizimin e trashëgimisë së Çerçiz Topullit
Bazuar në të gjitha elementët e analizës, rekomandoj:
Themelimi i një Instituti për Studimet Rilindase, ku veprat dhe figura e Çerçiz Topullit të trajtohen në mënyrë të vazhdueshme, me projekte kërkimore dhe botime periodike;
Krijimi i një muze kombëtar të Çetave të Rilindjes, ku figura e tij të zërë vendin e merituar si lider, organizator dhe vizionar;
Vendosja e Ditës së Çerçiz Topullit si datë përkujtimore kombëtare në kalendarin zyrtar të Shqipërisë, me aktivitete edukative në shkolla dhe universitete;
Zhvillimi i dokumentarëve dhe filmave artistikë që rikrijojnë jetën e tij, jo si mit, por si model njerëzor dhe i besueshëm për të gjithë brezat.
. Konkluzion
Figura e Çerçiz Topullit përmbledh në vetvete esencën e atdhedashurisë shqiptare: një dashuri pa kushte, pa kufij, pa interesa personale. Ai nuk ishte vetëm një udhëheqës çetash, por një filozof i heshtur i shqiptarizmit. Çdo veprim i tij rrjedh nga një vetëdije që shkon përtej kohës, përtej pushtetit dhe përtej nderit personal.
Ai kuptoi se atdheu nuk është thjesht një hapësirë gjeografike, por një ndjenjë, një përgjegjësi, një mision. Dhe për këtë mision ai jetoi, luftoi dhe ra.
Nëse duam të ndërtojmë një të ardhme shqiptare me vlera, nuk kemi pse shpikim modele të reja. Mjafton të kthehemi te figurat si Çerçiz Topulli, jo për t’i mitizuar, por për t’i aktualizuar, për të nxjerrë nga jeta e tyre mësimet që na mungojnë sot: unitetin, ndershmërinë, sakrificën dhe përkushtimin për një ideal të përbashkët.
Lavdi përjetë emrit të tij.
Dhe përgjithmonë: Shqipëria është atdheu ynë kudo ku flitet gjuha shqipe.
