Çairi i Shkupit: Izolimi, Shkaqet dhe Moszhvillimi në Krahasim me Pjesën Ortodokse të Qytetit
Studim nga Flamur Bucpapaj
Një popull që mbetet i ndarë në tokën e tij, humbet vetëdijen për rrënjët dhe të ardhmen; por vetëm në bashkim dhe njohje të drejtave të tij mund të ndërtojë një fat të ndritur.”
Kufiri etnik i padeklaruar
Pas Luftës së Dytë Botërore, lumi Vardar në Shkup mori një funksion shumë më tepër simbolik sesa gjeografik: u shndërrua në një kufi të pashkruar mes “Shkupit maqedonas” dhe “Shkupit shqiptar”. Ky ndarje nuk u formalizua kurrë në dokumente zyrtare, por u bë e dukshme në jetën e përditshme — nga përqendrimi i popullsisë dhe shpërndarja e shërbimeve, deri te mënyra se si investimet publike orientoheshin drejt njërës anë të lumit.
Pjesa perëndimore dhe veriore e qytetit, ku ndodhet Çairi, mbeti kryesisht me popullsi shqiptare, ndërsa pjesa jugore dhe lindore u dominua nga maqedonasit ortodoksë. Ky kufi i heshtur ndikoi në mënyrën si qyteti zhvillohej: ndërsa ana maqedonase përfitonte nga investimet në infrastrukturë, arsim dhe industri, ana shqiptare shpesh lihej jashtë planeve zhvillimore afatgjata.
Kjo ndarje hapësinore kishte pasoja të dukshme sociale e kulturore. Lëvizja e qytetarëve, bashkëpunimi ekonomik dhe shkëmbimi kulturor u kufizuan, duke forcuar stereotipe dhe duke ruajtur një distancë të qëndrueshme midis dy komuniteteve. Për shumë dekada, lumi Vardar nuk ishte thjesht një element natyror i peizazhit të Shkupit — ai u bë një vijë e padukshme që ndante dy realitete urbane brenda të njëjtit qyte
Shkupi gjatë Perandorisë Osmane – Pasqyrë Historike dhe Demografike
Hyrja në sundimin osman dhe transformimi urban
Çairi në periudhën osmane
Në periudhën osmane, Shkupi ishte një nga qendrat më të rëndësishme administrative, tregtare dhe ushtarake të Ballkanit Qendror. I vendosur në një pikë strategjike, në kryqëzimin e rrugëve që lidhnin Anadollin me Europën Qendrore dhe Adriatikun me Thrakën, qyteti shërbente si nyje komunikimi dhe si pikë kontrolli për Perandorinë Osmane.
Kjo pozitë e favorshme gjeografike ndikoi drejtpërdrejt në strukturën etnike dhe kulturore të Shkupit, duke krijuar një mjedis tipik multietnik dhe multikulturor.
Struktura urbane dhe roli i Çairit
Çairi përbënte zemrën e Shkupit të vjetër. Ai shtrihej në anën verilindore të lumit Vardar, duke përfshirë pazarin e madh (Çarshinë e Madhe), xhamitë monumentale, hamamet, karvanserajet dhe ndërtesat tregtare që formonin infrastrukturën kryesore të ekonomisë urbane.
Ndryshe nga pjesët e reja të qytetit që do të ndërtoheshin më vonë në anën tjetër të lumit, Çairi ishte projektuar dhe zhvilluar sipas tipologjisë osmane të organizimit urban: rrugica të ngushta e të dredhura, lagje të ndara sipas bashkësive fetare dhe etnike (mahalle), tregje të mbuluara dhe hapësira publike të integruara me jetën tregtare.
Kompozicioni etnik dhe demografik
Në shekujt XVII–XIX, Çairi dhe rrethinat e tij ishin të banuara kryesisht nga shqiptarë myslimanë, turq dhe boshnjakë. Shqiptarët zotëronin një pjesë të madhe të pronave tregtare dhe tokave përreth, ndërsa turqit shpesh kishin pozita administrative dhe ushtarake në qytet.
Prania boshnjake lidhej me migrimet e shekujve të mëparshëm pas luftërave austro-osmane, ndërsa komunitetet hebraike dhe rome kishin gjithashtu hapësirën e tyre të veçantë brenda strukturës urbane. Kjo përzierje etnike e bënte Çairin një mozaik kulturor unik, ku gjuha shqipe, turqishtja osmane, boshnjakishtja dhe hebraishtja përdorëshin paralelisht në treg dhe në jetën publike.
Ekonomia dhe tregtia
Çairi ishte qendra ekonomike e Shkupit. Pazarit të madh, me mbi 30 rrugica të specializuara për kategori të ndryshme mallrash (argjendarë, kazanxhinj, tekstile, lëkurë, ushqime, vegla pune), i atribuohej një rol i pazëvendësueshëm në furnizimin jo vetëm të qytetit, por edhe të rajoneve përreth.
Tregtarët shqiptarë zotëronin rrjete tregtare që shtriheshin nga Selaniku në Raguzë (Dubrovnik), nga Stambolli në Sarajevë, duke bërë të mundur qarkullimin e mallrave orientale dhe europiane. Karvanserajet, si “Kurshumli Han” apo “Kapan Han”, ishin pika të detyrueshme për tregtarët e huaj dhe për udhëtarët që kalonin nëpër Shkup.
Arkitektura dhe jeta urbane
Arkitektura e Çairit ishte në harmoni të plotë me stilin urban osman:
Xhamitë monumentale si Xhamia e Mustafë Pashës (1492) dhe Xhamia e Jahja Pashës përfaqësonin jo vetëm qendra të jetës fetare, por edhe institucione arsimore dhe sociale.
Hamamet (banjot publike) si Hamami i Dvojit dhe Hamami i Murat Pashës kishin funksion higjienik dhe shërbenin si vende takimesh shoqërore.
Shkollat dhe medresetë përgatisnin breza intelektualësh e klerikësh.
Rrugicat e ngushta me kalldrëm krijonin një hapësirë të mbrojtur nga dielli veror dhe e bënin lagjen të lehtë për t’u mbrojtur nga rreziqet e kohës.
Sistemi i jetës dhe marrëdhëniet shoqërore
Jeta në Çair ishte e strukturuar mbi parimin e komunitetit (mahalle): çdo lagje kishte xhaminë e vet, kroin e ujit, dyqanet e lagjes dhe një strukturë të fortë solidariteti mes banorëve. Marrëdhëniet mes komuniteteve etnike ishin kryesisht tregtare dhe reciprokisht të nevojshme, megjithëse kufijtë kulturorë dhe fetarë mbeteshin të qartë.
Pozita strategjike dhe ndikimi politik
Si nyje e rëndësishme e rrugëve tregtare, Çairi dhe tregtarët e tij kishin ndikim të konsiderueshëm në vendimmarrjet lokale. Shqiptarët e Çairit shpesh ishin ndër kontribuuesit kryesorë të taksave dhe ushqimit për garnizonet osmane në Shkup. Kjo pozitë e fuqishme ekonomike do të zbehej vetëm pas fillimit të procesit të shpërbërjes së Perandorisë
Sundimi osman në Shkup nisi në vitin 1392, duke u shndërruar në një nyje strategjike administrative dhe ushtarake në Rumelia. Pozita e qytetit pranë daljes së lumit Serava drejt Vardarit e përforcoi këtë rol
.
Në këtë periudhë, u ndërtoi Ura e Gurit (midis 1451–1469), dhe ndërtesa ikonike si “çifte hamamët”, bezisteni, dhe medresetë, kryesisht nën patronatin e figurave si Isa Beg dhe Daut Pasha
.
Kompozicioni etnik dhe mangësitë demografike
Popullsia e Shkupit u ndërlua nga përzierja e komuniteteve: pas pushtimit fillestar, një pjesë e madhe e popullsisë krishtere u tërhoq në male, ndërsa qyteti u ripopullua me muslimanë nga Azia e Vogël dhe elementë vendas të islamizuar
.
Në regjistrimin përgjithësues të vitit 1881/82–1893, në Sanxhakun e Shkupit ishin regjistruar rreth 70,170 banorë: përbërja etnike përfshinte 40,256 myslimanë, 22,497 bullgarë (kristianë), 6,655 grekë, 724 hebrenj dhe 38 latinë
Wikipedia
.
Çairi – thelbi i Çarshisë së Vjetër
Çairi, pjesë e Çarshisë së Vjetër të Shkupit, përfaqësonte bërthamën urbane administrative dhe tregtare. Ai strehoi pazarin e madh, hamelet (banjot publike), karvansarajet si Kurshumli Han dhe Kapan Han, si dhe struktura si bezisteni dhe medresetë — hartëzimet tregojnë qartazi këtë koncentrim strukturor
.
Diversiteti etnokulturor brenda Çairit
Ndonëse nuk kemi regjistra të veçantë për Çairin, dokumentet osmane të hershme tregojnë se në lagjet përreth qytetit figuronin emra dhe elementë shqiptarë, slavicë dhe aromunë. Për shembull, në regjistrin kadastral të vitit 1451–52 përmendet një lagje “Gjin-ko (Gjinaj)”, me emra shqiptarë e slavicë, si dhe një mahallë “Todor Vlaja-Vlha” me personalitete me emra mixt (shqipto-rumunë e sllavë)
. Kjo dëshmon diversitetin etnik dhe integrimin kulturor që karakterizonte Çairin.
Sferat ekonomike dhe luhatje demografike
Gjatë shekujve, Çairi u rrit si qendër prosperuese tregtare — vendtregime të specializuara (tekstil, lëkurë, argjendi, ushqime) dhe rrjete tregtare ndërkombëtare lidhnin qytetin me Selanikun, Dubrovnikun dhe më tej
.
Popullsia e përgjithshme e qytetit varionte sipas periudhave: midis 30,000–60,000 banorë në shekullin XV, rënie e theksuar pas shkatërrimit të viteve 1689–1712 (ndotur nga plagë dhe djegie), më pas rimëkëmbje në fund të shekullit XIX, duke u rritur sërish në rreth 30,000 banorë përpara Luftës së Parë Ballkanike
Izolimi urban dhe politik i Çairit: Një analizë krahasuese
Faktorët politikë të izolimit
. Politika diskriminuese urbane
Që nga periudha e Jugosllavisë socialiste e deri te shteti i pavarur i Maqedonisë së Veriut, Çairi është trajtuar shpesh si një hapësirë “jo-prioritare” për investime publike. Arsyetimi zyrtar ka qenë ruajtja e “karakterit oriental”, një kod i heshtur që nënkuptonte mosintegrimin e plotë të zonës në imazhin modernist e europianist të Shkupit. Ky lloj përjashtimi nuk ishte vetëm estetik, por edhe ekonomik e infrastrukturor: rrugë të amortizuara, mungesë e hapësirave publike cilësore dhe projekte zhvillimi të anashkaluara.
Krahasuar me pjesët ortodokse të qytetit, sidomos qendrën moderne të Shkupit, Çairi ka mbetur jashtë strategjive të zhvillimit urban që favorizonin arkitekturën monumentaliste dhe rrjetet rrugore të tipit perëndimor.
. Mungesa e përfaqësimit politik real
Deri në fund të viteve ’90, shqiptarët në Shkup kishin përfaqësim të kufizuar në institucionet vendimmarrëse lokale. Këshillat bashkiakë dhe administratat urbane ishin të dominuara nga elita politike maqedonase, e cila shpesh e shihte Çairin si problem social më shumë sesa si potencial zhvillimi.
Kjo mungesë ndikimi politik rezultoi në injorimin e prioriteteve të komunitetit shqiptar: mungesë të investimeve në arsim, infrastrukturë dhe projekte ekonomike të qëndrueshme. Vetëm pas Marrëveshjes së Ohrit (2001) nisi një proces i ngadaltë integrimi institucional, por dëmet e dekadave të izolimit tashmë kishin lënë gjurmë të thella.
. Politika e ndarjes etnike
Një element i nënkuptuar, por i pranishëm, ishte ruajtja e një kufiri të padukshëm mes “Shkupit të ri” dhe “Çairit të vjetër”. Ndërhyrjet urbanistike shpesh e përforconin këtë ndarje, duke e bërë Çairin një “ishull etnik” brenda qytetit. Rrjedhimisht, zhvillimi nuk synonte integrimin, por segmentimin hapësinor, një strategji e njohur edhe në qytete të tjera të ish-Jugosllavisë ku bashkëjetesa etnike shihej si rrezik politik.
Krahasim me hapësira të ngjashme në rajon
Fenomeni nuk është unik për Shkupin.
Sarajeva: Lagjja e vjetër “Baščaršija” u ruajt si një zonë orientale turistike, por nuk u integrua në planifikimin modern të qytetit deri pas viteve 2000, duke mbetur për dekada me investime minimale publike.
Prishtina: Lagjja e vjetër pranë Çarshisë së Vjetër u zhduk pjesërisht nga ndërhyrjet urbane, duke e zëvendësuar me projekte të shpejta betoni, por pa ruajtur funksionin social-ekonomik të zonës.
Tetova: Edhe pse shumicë shqiptare, qendra historike u zhvillua kryesisht nga investime private, për shkak të mungesës së strategjive shtetërore për zhvillim të integruar.
Në të gjitha këto raste, një element i përbashkët është kombinimi i përjashtimit politik me narrativën kulturore të “ekzotikës”, që shërben si justifikim për mosbërjen e investimeve publike. Faktorët Ekonomikë të Izolimit të Çairit
Ekonomia e Çairit, për dekada me radhë, ka qenë e kufizuar nga një sërë faktorësh strukturorë dhe politikash diskriminuese që kanë penguar zhvillimin e saj të qëndrueshëm.
. Dominimi i tregtisë së vogël
Tradita ekonomike e lagjes është ndërtuar mbi pazarin historik dhe shërbimet e vogla familjare. Ky model, megjithëse ka ruajtur identitetin kulturor dhe ekonomik të komunitetit, nuk ka arritur të sigurojë rritje të qëndrueshme, punësim masiv apo përfshirje në sektorë me vlerë të shtuar të lartë.
. Përjashtimi nga zonat industriale dhe qendrat e reja ekonomike
Pas Luftës së Dytë Botërore, politikat urbane dhe industriale të administratave të kohës orientuan ndërtimin e ndërmarrjeve të mëdha dhe zonave industriale kryesisht në pjesët e tjera të Shkupit. Çairi u la jashtë këtyre planeve zhvillimore, duke humbur mundësinë për të përfituar nga investimet shtetërore në infrastrukturë dhe vende pune.
Mungesa e qasjes në kapital dhe investime
Kredia bankare, subvencionet shtetërore dhe investimet private rrallëherë janë orientuar drejt Çairit. Pengesat burokratike, paragjykimet etnike dhe mungesa e përfaqësimit në strukturat ekonomike kanë bërë që bizneset lokale të mbështeten kryesisht në kapital vetjak, duke kufizuar zgjerimin dhe modernizimin e tyre.
Këta faktorë të kombinuar kanë prodhuar një cikël izolimi ekonomik, ku mungesa e investimeve çon në zhvillim të ngadalshëm, ndërsa zhvillimi i ngadalshëm përdoret si justifikim për mungesën e investimeve. Faktorët social-kulturorë
Stigmatizimi etnik dhe kulturor
Në dekadat e fundit, Çairi është përballur me një proces të vazhdueshëm stigmatizimi nga pjesë të politikës dhe medias maqedonase, i cili shpesh është ndërtuar mbi stereotipe të trashëguara nga periudha e pasluftës dhe tranzicionit post-jugosllav. Kjo paraqitje e njëanshme e zonës si “e prapambetur”, “jo moderne” apo e lidhur me prapambetje shoqërore ka krijuar një hendek të dukshëm midis perceptimit publik dhe realitetit jetësor të banorëve të saj.
Ky lloj diskursi mediatik dhe politik jo vetëm që ka ndikuar në vetëbesimin e komunitetit, por ka pasur edhe efekte të prekshme mbi mundësitë ekonomike dhe sociale të banorëve. Stigmatizimi ka kontribuar në izolimin e zonës nga proceset e integrimit urban dhe zhvillimit të barabartë, duke ndikuar negativisht në qasjen e Çairit në projekte investimi, infrastrukturë moderne dhe aktivitete kulturore të përbashkëta në nivel qyteti.
Në të njëjtën kohë, ky narrativ negativ ka thelluar ndarjet etnike në Shkup, duke e pozicionuar Çairin si një “hapësirë tjetër” brenda qytetit — një vend që për shumë banorë të pjesëve të tjera të Shkupit perceptohet si i huaj, edhe pse është pjesë organike e historisë dhe identitetit të tij. Kjo ndarje simbolike ka bërë që Çairi të zhvillojë një kulturë rezistence, duke ruajtur gjallë gjuhën, zakonet dhe trashëgiminë e tij historike, shpesh në kontrast me tendencat e uniformizimit kulturor.
Ky proces ka pasur një efekt të dyfishtë: nga njëra anë ka forcuar identitetin kolektiv të komunitetit shqiptar dhe të komuniteteve të tjera që e banojnë Çairin; nga ana tjetër, ka penguar krijimin e urave të bashkëpunimit ndërmjet lagjes dhe pjesës tjetër të qytetit, duke ruajtur tensionet e trashëguara dhe mosbesimin reciprok.
Politikat urbane dhe infrastruktura
Planifikimi selektiv urban – Planet e zhvillimit urban të Shkupit pas tërmetit të vitit 1963 orientuan ndërtimet moderne, institucionet shtetërore dhe investimet infrastrukturore drejt anës perëndimore dhe jugore të qytetit, ku popullsia maqedonase ortodokse ishte shumicë. Ndërkohë, Çairi mbeti i kufizuar në hapësirë, me rrugë të ngushta, infrastrukturë të amortizuar dhe mungesë hapësirash të gjelbra.
Shërbimet publike të pabarabarta – Shkollat, qendrat shëndetësore dhe institucionet kulturore në Çair shpesh ishin më të pakfinancuara, gjë që ndikonte në cilësinë e arsimit dhe shërbimeve shëndetësore për banorët shqiptarë.
Mungesa e integrimit në rrjetin modern të transportit – Lidhjet e transportit publik me pjesët kryesore ekonomike të Shkupit shpesh ishin të kufizuara ose të neglizhuara, duke e bërë më të vështirë qasjen e banorëve të Çairit në tregun e punës dhe shërbimet e qytetit.
Krahasime rajonale
Fenomeni i ndarjes etnike-urbane nuk është unik për Shkupin. Në qytete të tjera të ish-Jugosllavisë dhe Ballkanit, si Mitrovica në Kosovë, Mostari në Bosnje dhe Tetova në Maqedoninë e Veriut, kufijtë e pashkruar etnikë u materializuan në ndarje urbane të dukshme. Në të gjitha këto raste, grupet etnike jo-dominante shpesh përballeshin me izolim urban, përjashtim nga investimet madhore dhe stigmatizim shoqëror.
Pasojat e izolimit të Çairit: Një pasqyrë multidimensionale
Izolimi afatgjatë urban, politik dhe ekonomik i lagjes së Çairit në Shkup ka shkaktuar një sërë pasojash që prekin çdo aspekt të jetës së banorëve dhe zhvillimin e qytetit në përgjithësi. Këto pasoja janë jo vetëm materiale, por edhe sociale dhe kulturore, duke krijuar një realitet të ndarë brenda një qyteti që historikisht ka qenë një mozaik bashkëjetese multietnike.
. Infrastruktura e amortizuar dhe mungesa e hapësirave publike
Një nga efektet më të prekshme të izolimit është gjendja e rënduar e infrastrukturës urbane në Çair. Rrugët janë shpesh të amortizuara, me mungesë të mirëmbajtjes dhe investimeve në rrjetin e ujësjellësit, kanalizimeve, ndriçimit dhe hapësirave rekreative.
Ndërkohë, hapësirat publike janë të pakta dhe shpesh të pakualifikuara, duke pamundësuar zhvillimin e aktiviteteve kulturore, sportive dhe sociale në lagje. Kjo gjendje e reduktuar infrastrukturale jo vetëm që zvogëlon cilësinë e jetës, por ndikon edhe në perceptimin e jashtëm për zonën dhe aftësinë për të tërhequr investime private.
. Diferenca të dukshme në cilësinë e jetës
Kur krahasohet me pjesën perëndimore dhe jugore të Shkupit, Çairi paraqet një pabarazi të theksuar në aksesin në shërbime themelore si arsim, shëndetësi, transport publik dhe mundësi punësimi. Shkollat janë shpesh të mbingarkuara dhe me mungesa në infrastrukturë, ndërsa qendrat shëndetësore nuk përmbushin standardet moderne.
Kjo përkeqëson shanset për zhvillim personal dhe profesional të banorëve, sidomos të rinjve, duke kontribuar në fenomenin e migrimit të brendshëm dhe humbjen e kapitalit njerëzor në lagje.
Ruajtja dhe thellimi i polarizimit etnik dhe kulturor
Isolimi dhe neglizhenca institucionale kanë pasur ndikim edhe në aspektin social dhe kulturor. Mungesa e projekteve të integrimit urban dhe social ka forcuar ndarjet etnike dhe kulturore midis komuniteteve të Shkupit.
Çairi mbetet simbol i identitetit shqiptar dhe musliman, ndërsa pjesa tjetër e qytetit ruan karakteristikat maqedonase dhe ortodokse. Kjo ndarje ndikon në marrëdhëniet ndërpersonale, bashkëpunimin institucional dhe krijimin e një qytetarie të përbashkët.
Për më tepër, stigmatizimi i vazhdueshëm mediatik dhe politik ndaj Çairit forcon ndarjet dhe vështirëson ndërveprimin ndërkulturor dhe ndërtimin e besimit reciprok.
Pasojat në perspektivë afatgjatë
Nëse nuk ndërmerren masa të menjëhershme dhe strategji të qëndrueshme integrimi, pasojat e izolimit mund të thellohen më tej, duke rrezikuar jo vetëm mirëqenien e banorëve të Çairit, por edhe stabilitetin social të gjithë Shkupit. Integrimi urban, zhvillimi ekonomik dhe dialogu ndërkulturor janë elemente thelbësore për tejkalimin e këtyre sfidave dhe ndërtimin e një qyteti gjithëpërfshirës dhe funksional.
Zgjidhja: Shkëputje apo Ndryshim Politikash?
Në përballje me problemet komplekse të izolimit të Çairit, dy qasje thelbësore duken në skenë:
. Shkëputja territoriale apo politike
Në këtë qasje, Çairi mund të konsiderohej si një entitet i veçantë, me autonomi më të madhe administrative, ose si pjesë e një njësie lokale më të pavarur brenda ose jashtë Shkupit. Kjo do të sillte avantazhin e vendimmarrjes më të drejtpërdrejtë nga komuniteti lokal dhe fokusin e drejtpërdrejtë në zgjidhjen e problemeve specifike.
Megjithatë, shkëputja ka rreziqet e veta: mund të thellojë ndarjet etnike, të pengojë integrimin qytetar dhe të fragmentojë qytetin në enklava me interesa dhe standarde të ndryshme zhvillimi. Ajo mund të çojë në izolim edhe më të madh ekonomik dhe social, duke thelluar hendekun me pjesët tjera të Shkupit dhe duke krijuar modele të tjera të ndarjes.
. Ndryshimi i politikave urbane dhe sociale
Alternativa më e qëndrueshme dhe e rekomanduar nga ekspertët është ndryshimi i politikave institucionale për të ndërtuar një model integrues zhvillimi. Kjo do të përfshinte:
Përfaqësim politik më të fortë për komunitetin e Çairit në nivelet vendimmarrëse, duke u garantuar pjesëmarrje në planifikimin dhe investimet publike.
Investime të synuara dhe të drejtëpërdrejta në infrastrukturë, arsim, shëndetësi dhe hapësira kulturore, që do ta barazonin cilësinë e jetës me pjesën tjetër të qytetit.
Promovimin e dialogut ndërkulturor dhe projekteve që ndihmojnë në thyerjen e stereotipeve dhe ndarjeve etnike.
Plani urban gjithëpërfshirës, i cili do të eliminonte ndarjet hapësinore dhe do të favorizonte zhvillimin e një qytetarie të përbashkët.
Izolimi i Çairit nuk është thjesht një rezultat rastësor i mungesës së investimeve apo vullnetit politik, por produkt i një vargu faktorësh të ndërthurur politikë, ekonomikë dhe social-kulturorë, që kanë krijuar një hendek të thellë midis kësaj lagjeje dhe pjesës tjetër të Shkupit.
Zgjidhja e këtij problemi kompleks kërkon një angazhim të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës përmes ndryshimit të politikave institucionale dhe urbanistike që promovojnë përfaqësimin e barabartë, investimet e synuara dhe dialogun ndërkulturor.
Shkëputja territoriale apo ndarja administrative do të thellonte ndarjet dhe do të krijonte përçarje të reja, ndërsa ndryshimi i politikave përmes integrimit dhe zhvillimit gjithëpërfshirës është rruga më e sigurt drejt një qyteti më të drejtë, të bashkuar dhe me perspektivë të qëndrueshme.
Vetëm përmes një politike gjithëpërfshirëse dhe të balancuar mund të thyhet izolimi historik i Çairit dhe të ndërtohet një e ardhme ku gjithë qytetarët e Shkupit ndihen pjesë e një komuniteti të përbashkët, me mundësi dhe mirëqenie të barabartë.
