Në fillim të këtij muaji, një diplomat palestinez i quajtur Husam Zomlot u ftua në një diskutim në qendrën e mendimit Chatham House në Londër.
Belgjika sapo ishte bashkuar me Britaninë, Francën dhe vende të tjera në premtimin për të njohur një shtet palestinez në Kombet e Bashkuara në Nju Jork. Dr. Zomlot tha qartë se ky ishte një moment i rëndësishëm.
“Ajo që do të shihni në Nju Jork mund të jetë përpjekja e fundit për të zbatuar zgjidhjen me dy shtete,” paralajmëroi ai. “Le të mos dështojë edhe kjo.”
Javë më vonë, kjo tashmë ka ndodhur. Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja dhe Australia, të cilat janë të gjitha tradicionalisht aleate të forta të Izraelit, më në fund e kanë ndërmarrë këtë hap. Sir Keir Starmer njoftoi vendimin e Mbretërisë së Bashkuar në një video të postuar në mediat sociale.
“Përballë tmerrit në rritje në Lindjen e Mesme, ne po veprojmë për të mbajtur gjallë mundësinë e paqes dhe të një zgjidhjeje me dy shtete. Kjo do të thotë një Izrael i sigurt dhe i mbrojtur së bashku me një shtet të qëndrueshëm palestinez, por për momentin nuk kemi asnjërën” – tha ai.
Më shumë se 150 vende e kanë njohur më parë një shtet palestinez, por shtimi i Mbretërisë së Bashkuar dhe vendeve të tjera shihet nga shumë si një moment i rëndësishëm.
“Palestina nuk ka qenë kurrë më e fuqishme në mbarë botën sesa është tani” – thotë Xavier Abu Eid, një ish-zyrtar palestinez duke shtuar: “Bota është mobilizuar për Palestinën.”
Por ka disa pyetje të ndërlikuara që kërkojnë përgjigje.
4 kritere janë renditur në Konventën e Montevideos të vitit 1933 për fitimin e shtetësisë. Palestina mund të pretendojë me të drejtë dy: një popullsi të përhershme (megjithëse lufta në Gaza e ka vënë këtë në rrezik të madh) dhe aftësinë për të hyrë në marrëdhënie ndërkombëtare. Dr. Zomlot është provë e kësaj të fundit.
Por ajo ende nuk i plotëson kërkesat e një “territori të përcaktuar”. Pa marrëveshje për kufijtë përfundimtarë (dhe pa asnjë proces paqeje të vërtetë), është e vështirë të dish me siguri se çfarë nënkuptohet me Palestinë. Për vetë palestinezët, shteti i tyre i dëshiruar përbëhet nga tre pjesë: Jerusalemi Lindor, Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës. Të gjitha u pushtuan nga Izraeli gjatë Luftës 6-ditore të vitit 1967.
Edhe një vështrim i shpejtë në hartë tregon se ku fillojnë problemet. Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës janë ndarë gjeografikisht nga Izraeli për 3/4 e një shekulli, që nga pavarësia e Izraelit në vitin 1948.
Në Bregun Perëndimor, prania e ushtrisë izraelite dhe kolonëve hebrenj do të thotë që Autoriteti Palestinez, i themeluar pas marrëveshjeve të paqes të Marrëveshjeve të Oslos të viteve 1990, administron vetëm rreth 40% të territorit. Që nga viti 1967, zgjerimi i vendbanimeve ka shkatërruar Bregun Perëndimor, duke e ndarë atë në një entitet politik dhe ekonomik gjithnjë e më të fragmentuar.
Ndërkohë, Jerusalemi Lindor, të cilin palestinezët e konsiderojnë si kryeqytetin e tyre, është rrethuar me vendbanime hebraike, duke e shkëputur gradualisht qytetin nga Bregu Perëndimor.
Fati i Gazës, sigurisht, ka qenë shumë më keq. Pas pothuajse 2 vitesh lufte, të shkaktuar nga sulmet e Hamasit në tetor 2023, pjesa më e madhe e territorit është zhdukur.
Por sikur të mos mjaftonte e gjithë kjo për të rregulluar situatën, ekziston një kriter i katërt i përcaktuar në konventën e Montevideos që është i nevojshëm për të njohur shtetësinë: “një qeveri funksionale”. Dhe kjo shënon një sfidë të madhe për palestinezët.
“Na duhet një udhëheqje e re”
Në vitin 1994, një marrëveshje midis Izraelit dhe Organizatës për Çlirimin e Palestinës (PLO) çoi në krijimin e Autoritetit Kombëtar Palestinez (i njohur thjesht si Autoriteti Palestinez ose AP), i cili ushtroi kontroll të pjesshëm civil mbi palestinezët në Gaza dhe Bregun Perëndimor.
Por që nga një konflikt i përgjakshëm në vitin 2007 midis Hamasit dhe Fatahut, fraksionit kryesor të OÇP-së, palestinezët në Gaza dhe Bregun Perëndimor janë sunduar nga dy qeveri rivale: Hamasi në Gaza dhe Autoriteti Palestinez i njohur ndërkombëtarisht në Bregun Perëndimor, presidenti i të cilit është Mahmoud Abbas.
Kjo është 77 vjet ndarje gjeografike dhe 18 vjet ndarje politike: një kohë e gjatë që Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës të ndahen.
Politika palestineze është ngurtësuar ndërkohë, duke i lënë shumicën e palestinezëve në mëshirë të fatit për udhëheqjen e tyre dhe pesimistë në lidhje me shanset e një pajtimi të brendshëm, e lëre më të përparojnë drejt shtetësisë.
Zgjedhjet e fundit presidenciale dhe parlamentare ishin në vitin 2006, që do të thotë se asnjë palestinez nën moshën 36 vjeç nuk ka votuar ndonjëherë në Bregun Perëndimor ose në Gaza.
“Fakti që nuk kemi pasur zgjedhje gjatë gjithë kësaj kohe thjesht të çudit”, thotë avokatja palestineze Diana Buttu, duke shtuar: “Na duhet një udhëheqje e re.”
Pas luftës që shpërtheu në Gaza në tetor 2023, çështja është bërë edhe më akute. Përballë vdekjes së dhjetëra mijëra qytetarëve të saj, Autoriteti Palestinez i Abbasit, duke parë nga selia e tij në Bregun Perëndimor është reduktuar kryesisht në rolin e një kalimtari të pafuqishëm.
Vite mosmarrëveshjesh të brendshme
Tensionet brenda radhëve të udhëheqjes palestineze datojnë vite më parë. Kur kryetari i OÇP-së, Yasser Arafat, u kthye nga vite në mërgim për të udhëhequr Autoritetin Palestinez, politikanët vendas palestinezë e gjetën veten të lënë mënjanë. “Njerëzit e brendshëm” filluan të zemëroheshin nga stili dominues i “të jashtmëve” të Arafatit. Thashethemet për korrupsion në rrethin e Arafatit bëri pak për të rritur reputacionin e AP-së.
Më e rëndësishmja, Autoriteti Palestinez i sapoformuar dukej i paaftë për të ndaluar kolonizimin gradual të Bregut Perëndimor nga Izraeli ose për të përmbushur premtimin e pavarësisë dhe sovranitetit të ngritur në mënyrë kaq joshëse nga shtrëngimi historik i duarve të Arafatit me ish-kryeministrin izraelit, Yizhak Rabin, në lëndinën e Shtëpisë së Bardhë në shtator 1993.
Vitet pasuese nuk ishin të favorshme për një evolucion të qetë politik, të dominuara siç ishin nga iniciativat e dështuara të paqes, zgjerimi i vazhdueshëm i vendbanimeve hebraike, dhuna nga ekstremistët në të dyja anët, rrëshqitja politike e Izraelit në të djathtë dhe ajo përçarja e dhunshme në vitin 2007 midis Hamasit dhe Fatahut.
“Në rrjedhën normale të ngjarjeve, figura të reja, breza të rinj do të kishin dalë”, thotë historiani palestinez Yezid Sayigh. “Por kjo ka qenë e pamundur… Palestinezët në territoret e pushtuara janë jashtëzakonisht të fragmentuar në hapësira të vogla të ndara dhe kjo e ka bërë pothuajse të pamundur që figura të reja të dalin dhe të bashkohen.”
Megjithatë, një figurë doli: Marwan Barghouti.
I lindur dhe i rritur në Bregun Perëndimor, në moshën 15-vjeçare ai u bë aktiv në Fatah, fraksionin e OÇP-së të udhëhequr nga Arafati. Barghouti u shfaq si një udhëheqës popullor gjatë kryengritjes së dytë palestineze, përpara se të arrestohej dhe të akuzohej për planifikimin e sulmeve vdekjeprurëse në të cilat u vranë 5 izraelitë. Ai gjithmonë i ka mohuar akuzat, por ka qenë në një burg izraelit që nga viti 2002.
E megjithatë, kur palestinezët flasin për udhëheqës të mundshëm të ardhshëm, ata përfundojnë duke folur për një njeri që ka qenë i burgosur për gati një çerek shekulli. Një sondazh i kohëve të fundit nga Qendra Palestineze për Kërkime Politike dhe Sondazhesh me bazë në Bregun Perëndimor zbuloi se 50% e palestinezëve do të zgjidhnin Barghoutin si president, shumë përpara Abbasit, i cili e ka mbajtur këtë pozicion që nga viti 2005.
Pavarësisht se është një anëtar i lartë i Fatahut, i cili ka qenë prej kohësh në konflikt me Hamasin, emri i tij mendohet se është i spikatur në listën e të burgosurve politikë që Hamasi dëshiron të lirojë në këmbim të pengjeve izraelite të mbajtura në Gaza. Por Izraeli nuk ka dhënë asnjë shenjë të gatishmërisë për ta liruar atë.
Në mesin e gushtit, u shfaq një video, që tregonte 66-vjeçarin Barghouti të dobët dhe të brishtë duke u tallur nga ministri i sigurisë i Izraelit, Itamar Ben-Gvir. Ishte hera e parë që Barghouti ishte parë publikisht prej vitesh.
Netanyahu dhe shteti palestinez
Edhe para luftës në Gaza, kundërshtimi i Benjamin Netanyahut ndaj shtetësisë palestineze ishte i qartë. Në shkurt të vitit 2024, ai tha se, “Të gjithë e dinë se unë jam ai që për dekada bllokoi krijimin e një shteti palestinez që do të rrezikonte ekzistencën tonë”.
Pavarësisht thirrjeve ndërkombëtare që Autoriteti Palestinez të rimarrë kontrollin mbi Gazën, Netanyahu këmbëngul se nuk do të ketë rol për Autoritetin Palestinez në qeverisjen e ardhshme të Gazës, duke argumentuar se Abbasi nuk i ka dënuar sulmet e Hamasit të 7 tetorit.
Në gusht, Izraeli dha miratimin përfundimtar për një projekt vendbanimi që në fakt do ta shkëpuste Jerusalemin Lindor nga Bregu Perëndimor. Planet për 3400 shtëpi u miratuan, me ministrin e financave të Izraelit, Bezalel Smotrich, i cili tha se plani do ta varroste idenë e një shteti palestinez “sepse nuk ka asgjë për të njohur dhe askush për të njohur”.
Kjo, argumenton Sayigh, vështirë se është një gjendje e re. “Mund ta zbrisni Kryeengjëllin Mikael në tokë dhe ta vini në krye të Autoritetit Palestinez, por kjo nuk do të bënte asnjë ndryshim. Sepse duhet të punoni në kushte që e bëjnë çdo lloj suksesi krejtësisht të pamundur. Dhe kjo ka qenë e vërtetë për një kohë të gjatë.”
Një gjë është e sigurt: nëse lind një shtet palestinez, Hamasi nuk do ta drejtojë atë. Një deklaratë e hartuar në korrik, në fund të një konference 3-ditore të sponsorizuar nga Franca dhe Arabia Saudite deklaroi se “Hamasi duhet t’i japë fund sundimit të tij në Gaza dhe t’ia dorëzojë armët autoritetit palestinez.”
“Deklarata e Nju Jorkut” u miratua nga të gjitha shtetet arabe dhe më pas u miratua nga 142 anëtarë të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së. Nga ana e tij, Hamasi thotë se është gati t’ia dorëzojë autoritetin në Gaza një administrate të pavarur teknokratësh.
A është simbolika e njohjes e mjaftueshme?
Me Barghoutin në burg, Abbasin që po i afrohet moshës 90 vjeç, Hamasin e shkatërruar dhe Bregun Perëndimor në copa, është e qartë se Palestinës i mungon lidershipi dhe koherenca. Por kjo nuk do të thotë se njohja ndërkombëtare është e pakuptimtë.
“Në fakt mund të jetë shumë e vlefshme”, – thotë Diana Buttu, megjithëse paralajmëron: “Varet pse këto vende po e bëjnë këtë dhe cili është qëllimi i tyre”. Një zyrtar i qeverisë britanike, duke folur në kushte anonimiteti, më tha se simbolika e thjeshtë e njohjes nuk ishte e mjaftueshme.
“Pyetja është nëse mund të bëjmë përparim drejt diçkaje në mënyrë që Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara të mos bëhet thjesht një palë njohjeje”. Deklarata e Nju Jorkut i angazhoi nënshkruesit, përfshirë Britaninë, të ndërmarrin “hapa të prekshëm, të kufizuar në kohë dhe të pakthyeshëm për zgjidhjen paqësore të çështjes së Palestinës”.
Zyrtarët në Londër u drejtohen referencave të deklaratës për bashkimin e Gazës dhe Bregut Perëndimor, mbështetjen për zgjedhjet e AP-së dhe palestinezëve (si dhe një plan rindërtimi arab për Gazën) si llojet e hapave që duhet të pasojnë njohjen. Por ata e dinë se pengesat janë të mëdha.
Izraeli mbetet kundërshtues i paepur dhe ka kërcënuar të hakmerret përmes aneksimit formal të pjesëve ose të të gjithë Bregut Perëndimor. Ndërkohë, presidenti amerikan Donald Trump e ka bërë të qartë pakënaqësinë e tij në lidhje me këtë temë, duke thënë: “Kam një mosmarrëveshje me kryeministrin për këtë çështje.”
Në gusht, SHBA-të ndërmorën gjithashtu hapin e pazakontë të revokimit ose mohimit të vizave për dhjetëra zyrtarë palestinezë, në një shkelje të mundshme të rregullave të vetë OKB-së. SHBA-të vënë veton në OKB për çdo njohje të një shteti palestinez dhe Trump ende duket i lidhur me një version të të ashtuquajturit “Plani i Rivierës” në të cilin SHBA-të do të merrnin “një pozicion pronësie afatgjatë” mbi Gazën.
Çështja kryesore është se plani nuk thotë asgjë për Autoritetin Palestinez, duke iu referuar vetëm “vetëqeverisjes së reformuar palestineze” ose ndonjë lidhjeje të ardhshme midis Gazës dhe Bregut Perëndimor. E ardhmja afatgjatë për Gazën mund të qëndrojë diku, midis Deklaratës së Nju Jorkut, planit të Trump dhe planit të rindërtimit arab.
Të gjitha planet, në mënyrat e tyre shumë të ndryshme, shpresojnë të shpëtojnë diçka nga fatkeqësia që ka rënë mbi Gazën gjatë 2 viteve të fundit. Dhe çfarëdo që të dalë, do të duhet t’i përgjigjet pyetjes se “si duket Palestina dhe udhëheqja e saj”.
Por për palestinezët si Diana Buttu, ekziston një çështje shumë më urgjente. Ajo që do të preferonte vërtet thotë se është që këto vende të parandalojnë vrasjet. “Të bëjnë diçka për ta ndaluar atë, në vend që të përqendrohen në çështjen e shtetësisë.” ©BBC, Përgatiti LAPSI.al
