Aftësia e Shqipërisë për të “mbrojtur trojet” — një studim shkencor (për botim)
Flamur Buccpapaj
(Abstract)
Ky studim shqyrton në mënyrë kritike nëse një Shqipëri e dobët, me nivele të larta korrupsioni dhe kapacitete të kufizuara ushtarake dhe industriale, mund të sigurojë mbrojtjen e interesave dhe territoreve që përdoren në diskursin politik (p.sh. komunitetet etnike/zonat me shumicë shqiptare në Kosovë, Maqedoninë e Veriut etj.). Analiza kombinon vlerësimin e kapaciteteve ekzistuese, rreziqet strategjike, skenarët e konfliktit, dhe alternativat e politikave — duke privilegjuar zgjidhjet e bazuara në aleanca, dissuazhin asimetrik, dhe ndërtimin e reziliencës civile dhe institucionale. Bazuar në të dhëna të fundit dhe literaturë strategjike, konkluzioni kryesor është se pa aleanca të forta dhe reforma institucionale të thella, një politikë vetëm-nacionaliste dhe vetëm-ushtarake nuk është e qëndrueshme; alternativa më efektive kombinon diplomaci, integrim në NATO/EU, kapacitete asimetrike (drones, mbrojtje ajrore të shkallës së mesme/të afërt, hamendësi inteligjence), dhe ndërtim të një baze industriale/municionimi afatmesme.
KAPITULLI I
Konteksti gjeopolitik dhe dobësimi i shtetit shqiptar
1.1. Hyrje
Në fillim të shekullit XXI, Shqipëria gjendet përballë një realiteti kompleks politik, ekonomik dhe gjeostrategjik. Pavarësisht anëtarësimit në NATO dhe aspiratës për integrim të plotë në Bashkimin Europian, dobësia e institucioneve shtetërore, mungesa e kapaciteteve prodhuese, korrupsioni sistemik dhe ndikimi i strukturave kriminale mbi politikën dhe ekonominë përbëjnë kërcënime serioze ndaj sigurisë kombëtare dhe aftësisë së shtetit për të mbrojtur territorin dhe sovranitetin e vet.
Shteti shqiptar, në vend që të konsolidojë themelet e tij mbi një administratë profesionale, një ekonomi të qëndrueshme dhe një ushtri moderne, ka rënë në kurthin e kapjes nga oligarkia lokale dhe interesa të ngushta që burojnë kryesisht nga strukturat e mafies së fshatit — një fenomen socio-ekonomik dhe politik që shkatërron meritokracinë, ndalon zhvillimin industrial dhe minon sovranitetin shtetëror.
1.2. Dobësimi i strukturës shtetërore
Dobësimi i shtetit shqiptar nuk është vetëm institucional, por edhe konceptual. Mungesa e një strategjie kombëtare për zhvillim ekonomik, industrial dhe ushtarak e ka lënë vendin të varur nga importet për çdo nevojë bazë: ushqimore, energjetike dhe mbrojtëse. Ky varësim përbën një kërcënim të drejtpërdrejtë për sigurinë kombëtare në rast krizash ndërkombëtare ose konflikti rajonal.
Shkatërrimi i industrive të dikurshme ushtarake, si Uzina e Poliçanit, Gramshit, Mjekësit apo Laçit, që prodhonin municione, eksplozivë, superfosfate, armë të lehta dhe sisteme ndihmëse për mbrojtjen, ka çuar në zhdukjen e kapaciteteve strategjike për vetëmbrojtje. Një shtet që nuk prodhon armë, as municione, dhe nuk ka flotë detare e ajrore funksionale, është një shtet i pambrojtur në kuptimin e plotë të fjalës.
. Ndikimi i mafies dhe korrupsionit në shtetin shqiptar
Rrënjosja e mafies në nivele të ndryshme të administratës publike ka krijuar një sistem informal pushteti, ku interesat kombëtare janë zëvendësuar me interesa të ngushta lokale dhe personale. Ky fenomen ka ndikuar drejtpërdrejt në:
Mosfunksionimin e shtetit ligjor, ku drejtësia shërben si instrument presioni, jo mbrojtjeje.
Kapjen e burimeve publike, përmes tenderëve fiktivë dhe kontratave me oligarkë që kontrollojnë sektorë strategjikë.
Shkatërrimin e meritokracisë, duke e kthyer administratën në një strukturë klienteliste.
Braktisjen e politikave të sigurisë kombëtare, pasi prioritetet zhvendosen nga interesat strategjike te përfitimi i shpejtë ekonomik.
. Pasojat e ekonomisë së dobët në mbrojtjen kombëtare
Një ekonomi e dobët dhe e deformuar nga korrupsioni nuk mund të financojë një sistem të qëndrueshëm mbrojtjeje. Aktualisht, buxheti i mbrojtjes në Shqipëri është nën nivelin minimal të kërkuar nga NATO (2% e PBB-së), ndërkohë që pjesa më e madhe e këtij fondi shkon për paga minimale dhe mirëmbajtje, jo për modernizim.
Në mungesë të prodhimit vendas, çdo armë, çdo pjesë këmbimi apo mjet transporti ushtarak blihet jashtë vendit, duke e bërë Shqipërinë të varur nga furnizues të huaj edhe për situata emergjente. Kjo varësi e bën të pamundur një reagim të shpejtë në rast kërcënimi real ndaj kufijve shtetërorë.
. Konteksti rajonal: Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi
Pozita gjeografike e Shqipërisë e lidh drejtpërdrejt me sigurinë e shqiptarëve në Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi. Megjithëse koncepti i “bashkësisë kombëtare” është më shumë kulturor dhe historik se sa politik, në praktikë çdo krizë në këto trevat ndikon drejtpërdrejt në sigurinë e Shqipërisë.
Nëse Shqipëria nuk ka kapacitete ushtarake, ajrore e raketore, ajo nuk mund të garantojë as mbështetje morale e politike për mbrojtjen e shqiptarëve jashtë kufijve të saj.
Në një kohë kur shtetet fqinje po modernizojnë flotat e tyre ajrore (Serbia me dronë kinezë, avionë rusë dhe sisteme S-300; Greqia me Rafale franceze dhe F-35), Shqipëria ka mbetur në fazën e “retorikës patriotike” pa bazë reale mbrojtëse.
. Në kushtet aktuale, shteti shqiptar është më i ekspozuar se kurrë ndaj rreziqeve të jashtme dhe të brendshme. Kombinimi i korrupsionit, mungesës së industrisë, varfërisë strukturore dhe mungesës së strategjisë së sigurisë përbën një krizë të plotë të sovranitetit.
Pa rikthimin e kapaciteteve prodhuese, pa reformimin e ushtrisë mbi baza teknologjike dhe pa një ekonomi që garanton pavarësi energjetike e industriale, Shqipëria nuk mund të mbrojë as kufijtë e saj, as shqiptarët në rajon, e aq më pak të luajë një rol stabilizues në Ballkan.
KAPITULLI II
Ushtria shqiptare në krizë: mungesa e sistemit ajror, raketor dhe prodhimit vendas të armatimit
. : Ushtria si pasqyrë e shtetit
Një nga treguesit më të qartë të forcës së një shteti është gjendja e ushtrisë së tij. Një shtet që nuk zotëron një forcë të organizuar, moderne dhe të pajisur mirë për të mbrojtur territorin e vet, në fakt nuk ka sovranitet real.
Në këtë kuptim, ushtria shqiptare pas viteve ’90 është bërë pasqyra më e errët e tranzicionit të pafund politik dhe ekonomik të vendit: e dobët, e paorganizuara, e nënfinancuar dhe pa një vizion strategjik të qartë.
Kjo situatë nuk është rastësore, por rezultat i një procesi të gjatë çmontimi të kapaciteteve kombëtare të mbrojtjes, që filloi me shkatërrimin e industrisë ushtarake dhe përfundoi me varësinë e plotë nga importet dhe ndihmat e huaja.
Transformimi i Forcave të Armatosura pas 1997
Krizat politike dhe sociale të viteve 1991–1997 çuan në shkatërrimin fizik dhe institucional të strukturave të mbrojtjes. Në vitin 1997, depot e ushtrisë u plaçkitën, uzinat ushtarake u braktisën, dhe mijëra armë u shpërndanë në popull, duke krijuar një precedent të rrezikshëm që e shkatërroi besimin në ushtrinë shtetërore.
Reformat që pasuan, të ndihmuara nga NATO dhe partnerë ndërkombëtarë, u përqendruan në profesionalizimin e ushtrisë dhe reduktimin e efektivit njerëzor, por jo në ndërtimin e një sistemi kombëtar prodhimi dhe logjistike ushtarake.
Kjo reformë, në pamje të parë moderne, në fakt e ktheu ushtrinë shqiptare në një strukturë simbolike, të varur nga donacione, me aftësi minimale operative në rast lufte ose kërcënimi real territorial.
. Mungesa e sistemit ajror dhe raketor
Një nga dobësitë më të thella të ushtrisë shqiptare është mungesa e sistemit ajror dhe raketor mbrojtës. Në kohën e Luftës së Ftohtë, Shqipëria zotëronte një flotë prej më shumë se 220 avionësh luftarakë (MiG-15, MiG-17, MiG-19 dhe MiG-21), si dhe një sistem të shpërndarë të mbrojtjes ajrore në tunele malore të mbrojtura.
Sot, këto struktura janë tërësisht jashtë funksioni, avionët janë skrapuar ose ekspozuar si muze, ndërsa baza ajrore të rëndësishme si ajo e Kuçovës apo Gjadrit mbeten të përdorura pjesërisht për trajnime ose aktivitete jo luftarakë.
Në praktikë, Shqipëria nuk ka më asnjë avion luftarak aktiv, asnjë raketë tokë-ajër operative, dhe asnjë sistem radarësh të avancuar për kontrollin e hapësirës ajrore.
Në vend të një strukture kombëtare të mbrojtjes ajrore, vendi mbrohet sot nga umbrella ajrore e NATO-s, që nënkupton varësi të plotë nga vendet partnere, si Italia dhe Greqia.
Kjo varësi e zhvesh Shqipërinë nga çdo aftësi sovrane për të reaguar ndaj një kërcënimi të papritur rajonal apo për të mbrojtur objektet e veta strategjike.
Flota detare: një prani simbolike
Një tjetër pikë e dobët është flota detare, e cila në periudhën socialiste përbëhej nga një numër i konsiderueshëm anijesh luftarake, patrulluese dhe nëndetëse, të bazuara në Pashaliman, Sarandë dhe Shëngjin.
Pas viteve ’90, shumica e tyre u çmontuan ose u shitën si hekurishte. Aktualisht, Shqipëria zotëron vetëm disa anije patrulluese të dhuruara nga vendet e NATO-s, të cilat janë të përshtatshme vetëm për misione civile, si kërkim-shpëtimi apo kontrolli kufitar detar, por jo për luftë detare.
Në një rajon ku Greqia ka flotë moderne luftarake, Turqia ka një nga flotat më të mëdha të Mesdheut, dhe Serbia po zhvillon bashkëpunime detare me Rusinë përmes flotës lumore të Danubit, mungesa e një force detare shqiptare e vendos vendin në pozitë strategjikisht të pambrojtur, veçanërisht në rast të konflikteve për burime detare ose infrastrukturë energjetike (gazsjellës, kabllo nëndetare, etj.).
. Shkatërrimi i industrisë ushtarake dhe varësia nga importet
Në periudhën socialiste, Shqipëria zotëronte një rrjet kombëtar të industrisë ushtarake, që përfshinte prodhimin e municioneve, armëve të lehta, eksplozivëve dhe pajisjeve ndihmëse. Uzina si ajo e Poliçanit, Gramshit, Mjekësit dhe Laçit ishin pjesë e një sistemi të integruar që siguronte pavarësi minimale në furnizimet e luftës.
Sot, të gjitha këto uzina janë të shkatërruara, privatizuar ose kthyer në magazina të braktisura.
Në mungesë të prodhimit vendas, Shqipëria detyrohet të blejë çdo fishek, çdo armë dhe çdo pajisje ushtarake nga jashtë. Kjo jo vetëm që krijon varësi, por edhe kufizon mundësinë për rritje të rezervave strategjike në rast konflikti.
Në terma praktikë, ushtria shqiptare nuk ka më logjistikë të pavarur: nuk mund të riparojë, prodhojë, apo rinovojë pajisje pa mbështetje të huaj. Kjo është një nga shenjat më të qarta të një shteti pa aftësi mbrojtëse reale.
. Mungesa e dronëve dhe teknologjisë së lartë
Në epokën moderne të luftës inteligjente, dronët, sistemet raketore precize dhe inteligjenca artificiale ushtarake janë elementët që përcaktojnë fitoren në fushën e betejës.
Shqipëria, megjithatë, nuk zotëron asnjë program kombëtar të zhvillimit të dronëve, asnjë sistem të koordinuar zbulimi elektronik dhe asnjë qendër prodhimi teknologjik për nevoja ushtarake.
Në kontrast, Serbia, Greqia dhe Kroacia kanë zhvilluar bashkëpunime të thella me kompani ndërkombëtare për ndërtimin e dronëve, radarëve dhe sistemeve satelitore lokale.
Ky boshllëk teknologjik krijon një disbalancë të rrezikshme rajonale. Në rast konflikti, Shqipëria nuk ka mundësi të vëzhgojë, ndjekë apo neutralizojë objektiva të armikut në kohë reale, gjë që e bën të varur plotësisht nga informacioni i aleatëve.
. Ndikimi ekonomik dhe psikologjik
Dobësia e ushtrisë nuk është vetëm problem teknik, por edhe psikologjik. Popullsia që e di se shteti i saj nuk ka aftësi të mbrohet, humbet besimin në institucionet e sigurisë dhe në vetë shtetin.
Kjo sjellje përhap ndjenjën e pasigurisë kolektive dhe e nxit emigracionin masiv — një proces që dobëson më tej bazën njerëzore të mbrojtjes kombëtare.
Nga ana tjetër, mungesa e investimeve në ushtri ndikon negativisht në zhvillimin e teknologjisë civile, pasi shumë inovacione teknologjike botërore lindin pikërisht në sektorin ushtarak. Pra, mungesa e një kompleksi industrial-ushtarak në Shqipëri do të thotë edhe mungesë e zhvillimit të sektorëve të tjerë strategjikë, si elektronika, inxhinieria, apo komunikimi satelitor.
, ushtria shqiptare sot përfaqëson një strukturë simbolike, me kapacitete minimale për mbrojtje territoriale.
Mungesa e një flote ajrore, e sistemit raketor, e prodhimit vendas të armatimit, si dhe varësia nga donacionet e huaja, e kanë kthyer mbrojtjen kombëtare në një koncept më shumë diplomatik sesa real.
Për sa kohë Shqipëria nuk ndërton një strategji të re kombëtare mbrojtjeje të bazuar në prodhim vendas, teknologji inteligjente dhe bashkëpunim rajonal të barabartë, çdo diskutim për sovranitet ushtarak mbetet i zbrazët.
KAPITULLI III
Rreziqet gjeopolitike dhe skenarët e mundshëm të konfliktit në Ballkan
Ballkani Perëndimor mbetet një nga rajonet më të ndërlikuara gjeopolitikisht në Evropë, me histori të gjatë konflikti, tensione etnike dhe sfida të ndërsjella midis shteteve të vogla. Shqipëria, e vendosur në qendër të këtij rajoni dhe me popullsi shqiptare që shtrihet edhe jashtë kufijve shtetërorë, është e ekspozuar ndaj kërcënimeve të ndryshme, të cilat variojnë nga krizat humanitare e politike, deri te sulmet e mundshme ushtarake ose kërcënimet hibride moderne.
Në këtë kapitull analizohen rreziqet kryesore gjeopolitike për Shqipërinë dhe rajonin, si dhe skenarët e mundshëm të krizave, duke u fokusuar në pabarazitë e fuqisë ushtarake, dobësinë institucionale të shtetit dhe mungesën e kapaciteteve të prodhimit vendas të armatimit.
. Konteksti rajonal dhe ndikimi i historisë
Ballkani është një rajon ku kufijtë shpesh janë të diskutueshëm dhe ku çështjet etnike kanë shkaktuar konflikte të përsëritura. Shqiptarët janë të shpërndarë në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe Mal të Zi, duke krijuar një lidhje etno-kulturore që ndikon direkt në politikën e jashtme të Shqipërisë.
Historikisht, çështjet e Kosovës, çështja e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut dhe tensionet në veri të Shqipërisë janë përdorur si instrument politik nga shtetet fqinje për të ushtruar presion ndaj vendit. Në një situatë ku Shqipëria nuk ka kapacitete autonome mbrojtëse, këto konflikte rrezikojnë të destabilizojnë rajonin dhe të detyrojnë vendin të mbështetet në ndërhyrje të huaja.
. Kërcënimet moderne: nga konflikti klasik tek ato hibride
Në kontekstin e sotëm, kërcënimet ndaj sigurisë kombëtare shqiptare nuk janë vetëm ushtarake tradicionale. Ato përfshijnë:
Kërcënimet hibride: përdorimi i dezinformatave, sulmeve kibernetike, manipulimeve ekonomike dhe politike për të dobësuar vendin nga brenda. Shqipëria, e cila ka një administratë të dobët dhe varësi të lartë nga sistemi financiar dhe informativ ndërkombëtar, është një objektiv i lehtë për këto sulme.
Sulmet tradicionale: edhe pse janë më pak të mundshme në shkallë të plotë ushtarake, ato mbeten një kërcënim real për kufijtë shqiptarë, veçanërisht nëse kombinohen me paaftësinë e ushtrisë për të reaguar.
Kriza humanitare dhe migracioni: konfliktet rajonale mund të shkaktojnë flukse të mëdha migracioni që do të rëndonin sistemin social dhe ekonomik të Shqipërisë, duke shndërruar krizën humanitare në kërcënim për stabilitetin e brendshëm.
. Skenarët e mundshëm të konfliktit
Bazuar në analizat e sigurisë rajonale, mund të identifikohen disa skenarë të mundshëm:
Skenari i destabilizimit të Kosovës
Një krizë e brendshme ose ndërhyrje e jashtme në Kosovë mund të krijojë presion mbi Shqipërinë për të ndërhyrë politikisht ose humanitarisht. Pa kapacitete ushtarake autonome, vendi mbetet i varur nga NATO dhe aleatët, duke kufizuar sovranitetin dhe aftësinë për veprim të pavarur.
Skenari i tensioneve në Maqedoninë e Veriut
Konfliktet etnike ose presionet politike mund të çojnë në përplasje që shtrihen në kufirin jugor të Shqipërisë. Mungesa e dronëve, radarëve dhe sistemeve raketore kufitare e bën monitorimin e situatës të vështirë dhe rrit rrezikun e surprizave strategjike.
Skenari i presionit ekonomik dhe politik nga Mali i Zi ose Greqia
Për çështje kufitare ose akses në det, Shqipëria mund të përballet me presione diplomatike dhe ekonomike. Pa një flotë detare funksionale, çdo kërcënim detar nuk mund të neutralizohet autonomisht.
Skenari i sulmeve hibride kombinuar
Ky skenar është më i rrezikshmi: sulme kibernetike, dezinformata, destabilizim i sektorëve ekonomikë dhe manipulim politik mund të dëmtojnë vendin pa përdorim të forcës ushtarake. Për Shqipërinë e sotme, pa kapacitete për mbrojtje kibernetike dhe inteligjencë teknologjike, kërcënimi është maksimal.
. Analiza e kapaciteteve të përgjigjes
Në rast të ndonjë prej këtyre skenarëve, Shqipëria nuk mund të mbrohet në mënyrë autonome për shkak të:
Mungesës së sistemit ajror dhe raketor.
Mungesës së prodhimit vendas të armëve dhe municioneve.
Varësisë nga aleatët për informacion, armë dhe mbrojtje.
Dobësisë institucionale dhe korrupsionit që pengon vendimmarrjen e shpejtë.
Këto mangësi krijojnë një situatë ku çdo krizë rajonale ose ndërkombëtare mund të bëhet një krizë e brendshme për Shqipërinë.
. Perspektiva strategjike dhe rekomandime preliminare
Duke analizuar rreziqet dhe skenarët, lind nevoja e një strategjie të re kombëtare mbrojtjeje:
Investim në prodhim vendas dhe teknologji
Rivendosja e kapaciteteve prodhuese të armëve, municioneve dhe pajisjeve elektronike është thelbësore për autonomi strategjike.
Modernizim i ushtrisë dhe forcave speciale
Integrimi i dronëve, radarëve, dhe sistemeve raketore të rangut minimal të kërcënimeve rajonale është i domosdoshëm.
Rritje e kapaciteteve të inteligjencës dhe kibernetikës
Këto janë elementë kyç për parandalimin e sulmeve hibride, dezinformatave dhe destabilizimeve ekonomike.
Bashkëpunim rajonal inteligjent
Marrëveshje me shtete fqinje dhe me NATO-n duhet të jenë të balancuara, duke mbrojtur sovranitetin dhe duke shmangur varësinë totale nga vendet aleate.
KAPITULLI IV
Dobësitë institucionale dhe roli i korrupsionit në sigurinë kombëtare
Siguria kombëtare nuk lidhet vetëm me kapacitetet ushtarake, por edhe me forcën dhe funksionimin e institucioneve shtetërore. Në një shtet ku administrata publike është e dobët, korrupsioni është i përhapur dhe ligji nuk zbatohet në mënyrë të barabartë, aftësia për të mbrojtur territorin dhe qytetarët bëhet minimale. Shqipëria, në dekadat e fundit, ka treguar se mungesa e institucioneve të forta dhe e një sistemi ligjor të besueshëm e ka shndërruar sigurinë kombëtare në një koncept tejet vulnerabël.
. Dobësia institucionale
Dobësia institucionale e shtetit shqiptar manifestohet në disa nivele:
Administrata publike e centralizuar dhe klienteliste
Shumë nga vendimet strategjike, veçanërisht ato që lidhen me sigurinë dhe mbrojtjen, nuk bazohen në analizë tekniko-shkencore, por në marrëveshje politike dhe interesa personale. Kjo çon në vonesa, keqmenaxhim dhe shpesh në dështime të projekteve kyçe.
Sistemi ligjor i paefektshëm
Ligjet ekzistojnë, por nuk zbatohen në mënyrë të njëtrajtshme. Kjo krijon një atmosferë impuniteti për individët dhe grupet që synojnë të minojnë sigurinë kombëtare, për shembull duke kontrabanduar armë, duke sabotuar fondet publike ose duke ndikuar në prokurimet strategjike.
Fragmentimi i pushtetit
Strukturat e qeverisjes shpesh veprojnë të ndara, pa koordinim efektiv. Ministritë, forcat e armatosura, policia dhe agjencitë e inteligjencës nuk ndajnë informacion të plotë, duke krijuar boshllëqe operative që mund të shfrytëzohen nga aktorët e brendshëm dhe të jashtëm.
. Korrupsioni si kërcënim për sigurinë kombëtare
Korrupsioni nuk është thjesht një problem ekonomik; ai ka implikime direkte në kapacitetet mbrojtëse të shtetit:
Mospërmbushja e standardeve ushtarake
Kontrata për furnizime ushtarake shpesh jepen pa garë të ndershme, duke sjellë pajisje të vjetruara ose të papërshtatshme për përdorim. Kjo dobëson fuqinë operacionale të ushtrisë.
KAPITULLI V
Perspektivat strategjike për një Shqipëri të sigurt – propozime dhe plane veprimi
.
Pas analizës së kontekstit gjeopolitik, dobësive institucionale dhe mangësive të ushtrisë shqiptare, bëhet e qartë se mbrojtja e Shqipërisë kërkon një qasje të integruar dhe afatgjatë. Një vizion strategjik për sigurinë kombëtare duhet të përfshijë elementë ushtarakë, ekonomikë, institucionale dhe teknologjikë.
Ky kapitull propozon një set masash konkrete dhe plane veprimi që synojnë të transformojnë Shqipërinë nga një vend i pambrojtur në një aktor rajonal të aftë për mbrojtje dhe stabilitet.
. Ndërtimi i kapaciteteve ushtarake autonome
Modernizimi i ushtrisë
Integrimi i dronëve të lehtë dhe të mesëm për zbulim dhe mbrojtje kufitare.
Prokurimi i pajisjeve ajrore dhe raketore bazike për mbrojtjen e hapësirës ajrore.
Rritja e kapaciteteve të forcave speciale dhe trajnimi i personelit në taktika moderne të luftës hibride.
Rivendosja e flotës detare
Rihapja ose modernizimi i bazave detare strategjike.
Prodhimi ose blerja e anijeve patrulluese për mbrojtjen e territorit detar dhe objektivave kritike energjetike.
Rikthimi i industrisë mbrojtëse
Rindërtimi i uzinave të prodhimit të municioneve dhe armëve të lehta.
Krijimi i laboratorëve për zhvillim të teknologjive të avancuara, përfshirë dronët dhe sistemet inteligjente.
. Reforma institucionale dhe lufta kundër korrupsionit
Administratë profesionale dhe transparente
Punësimi i ekspertëve të fushave strategjike pa ndikim politik.
Sisteme të monitorimit të vendimeve dhe kontratave strategjike.
Sistemi ligjor i fortë dhe i besueshëm
Ndëshkimi i çdo forme korrupsioni që lidhet me mbrojtjen kombëtare.
Sigurimi i pavarësisë së institucioneve që kontrollojnë zbatimin e buxhetit dhe kontratave të ushtrisë.
Koordinimi ndër-institucional
Bashkëpunim i ngushtë midis forcave të armatosura, inteligjencës, policisë dhe doganave për një reagim të shpejtë ndaj kërcënimeve.
. Siguria teknologjike dhe kibernetike
Zhvillimi i kapaciteteve kibernetike
Krijimi i një qendre kombëtare për mbrojtjen kibernetike dhe inteligjencën elektronike.
Trajnimi i personelit për të parandaluar sulmet hibride dhe dezinformatat.
Investimi në teknologji dronësh dhe sensorësh
Vendosja e dronëve në kufij, baza ushtarake dhe objektiva strategjike për vëzhgim 24/7.
Integrimi i sistemeve të inteligjencës artificiale për parashikimin dhe analizimin e kërcënimeve.
. Strategjitë ekonomike për sigurinë kombëtare
Pavarësia industriale
Prodhimi vendas i armëve, municioneve, materialeve mbrojtëse dhe energjisë.
Sigurimi i një sistemi rezervash strategjike për raste emergjente.
Rritja e buxhetit të mbrojtjes
Përqindja minimale e PBB-së që shkon në mbrojtje duhet të jetë e qëndrueshme dhe të përdoret për modernizim dhe prodhim vendas, jo vetëm për paga ose shpenzime operative.
Bashkëpunimi ekonomik rajonal
Marrëveshje me shtete fqinje për projekte të përbashkëta infrastrukturale, teknologjike dhe energjetike, duke ruajtur pavarësinë strategjike.
. Koordinimi rajonal dhe diplomacia strategjike
Bashkëpunimi me NATO dhe BE
Përdorimi i aleancave për mbështetje operative dhe teknologjike, por jo për të zëvendësuar kapacitetet vendase.
Diplomaci preventive
Parandalimi i konfliktit përmes negociatave, marrëveshjeve ekonomike dhe projekteve kulturore që forcojnë stabilitetin rajonal.
Angazhimi në paqen rajonale
Pjesëmarrja aktive në misione ndërkombëtare paqeruajtëse për të fituar përvojë dhe për të rritur besueshmërinë rajonale.
Përfshirja e shoqërisë civile dhe edukimi patriotik
Rritja e vetëdijes qytetare
Edukimi mbi rëndësinë e sigurisë kombëtare dhe mbështetja e reformave institucionale.
Integrimi i shoqërisë civile në strategjitë e mbrojtjes
Ngritja e mekanizmave të transparencës dhe raportimit publik mbi progresin e reformave dhe investimeve strategjike.
. Konkluzione për perspektivat strategjike
Transformimi i Shqipërisë në një vend të sigurt nuk mund të ndodhë pa një qasje të integruar, që kombinon:
Modernizimin e ushtrisë dhe teknologjisë mbrojtëse
Rikthimin e industrisë dhe prodhimit vendas
Reformimin e institucioneve dhe luftën kundër korrupsionit
Strategjitë ekonomike dhe diplomatike
Angazhimin e shoqërisë civile dhe edukimin patriotik
Vetëm përmes këtij kombinimi të synuar mund të ndërtohet një Shqipëri që jo vetëm mbron kufijtë dhe qytetarët e saj, por luan një rol stabilizues dhe të besueshëm në Ballkan.
