Truri kalon përmes pesë fazave të dallueshme gjatë jetës, me pika kyçe kthese në moshat nëntë, 32, 66 dhe 83 vjeç, thonë shkencëtarët.
Rreth 4,000 njerëz deri në moshën 90 vjeç u skanuan për të zbuluar lidhjet midis qelizave të trurit të tyre.
Studiuesit në Universitetin e Kembrixhit treguan se truri mbetet në fazën adoleshente deri në fillim të të tridhjetave tona kur ne “arrijmë kulmin”.
Ata thonë se rezultatet mund të na ndihmojnë të kuptojmë pse rreziku i çrregullimeve të shëndetit mendor dhe demencës ndryshon gjatë jetës.
Truri ndryshon vazhdimisht në përgjigje të njohurive dhe përvojave të reja – por kërkimi tregon se kjo nuk është një rrugë e lëmuar nga lindja deri në vdekje.
Në vend të kësaj, këto janë pesë fazat e trurit:
Fëmijëria – nga lindja deri në moshën nëntë vjeç
Adoleshenca – nga nëntë deri në 32 vjeç
Të rriturit – nga 32 deri në 66 vjeç
Plakja e hershme – nga 66 deri në 83 vjeç
Plakja e vonë – nga 83 vjeç e sipër
“Truri riformësohet gjatë gjithë jetës. Ai gjithmonë forcon dhe dobëson lidhjet dhe nuk është një model i vetëm i qëndrueshëm – ka luhatje dhe faza të riformësimit të trurit,” i tha BBC-së Dr Alexa Mousley.
Disa njerëz do t’i arrijnë këto pika më herët ose më vonë se të tjerët – por studiuesit thanë se ishte befasuese sesi qartë këto mosha dalloheshin në të dhëna.
Këto modele janë zbuluar vetëm tani falë sasisë së skanimeve të trurit të disponueshme në studimin e botuar në revistën Nature Communications.
Pesë fazat e trurit
Fëmijëria – Periudha e parë është kur truri rritet me shpejtësi në madhësi por gjithashtu hollon teprinë e lidhjeve midis qelizave të trurit, të quajtura sinapse, të krijuara në fillim të jetës.
Truri bëhet më pak efikas gjatë kësaj faze. Ai funksionon si një fëmijë që endet nëpër park, duke shkuar kudo që i duket me interes, në vend që të shkojë drejt nga pika A te B.
Adoleshenca – Kjo ndryshon papritur nga mosha nëntë vjeç kur lidhjet në tru kalojnë përmes një periudhe efikasiteti të pamëshirshëm. “Është një ndryshim i madh,” tha Dr Mousley, duke e përshkruar si ndryshimin më të thellë mes fazave të trurit.
Kjo është gjithashtu koha kur ka rrezikun më të madh që çrregullimet e shëndetit mendor të fillojnë.
Jo çuditshëm, adoleshenca fillon rreth nisjes së pubertetit, por kjo është prova më e fundit që sugjeron se ajo përfundon shumë më vonë nga sa është supozuar. Dikur mendohej se kufizohej te vitet e adoleshencës, para se neuroshkenca të sugjeronte se zgjaste deri në të 20-at dhe tani deri në fillim të të 30-ave.
Kjo fazë është periudha e vetme e trurit kur rrjeti i neuroneve bëhet më efikas. Dr Mousley tha se kjo përputhet me shumë matje të funksionit të trurit që sugjerojnë se ai kulmon në fillim të të 30-ave, por shtoi se ishte “shumë interesante” që truri mbetet në të njëjtën fazë nga mosha nëntë deri në 32 vjeç.
Të rriturit – Më pas vjen një periudhë stabiliteti për trurin teksa hyn në epokën më të gjatë, që zgjat tre dekada.
Ndryshimi është më i ngadaltë gjatë kësaj kohe krahasuar me shpërthimet e mëparshme, por këtu vërejmë se përmirësimet në efikasitetin e trurit fillojnë të kthehen mbrapsht.
Dr Mousley tha se kjo “përputhet me një plato të inteligjencës dhe personalitetit” që shumë prej nesh e kanë vëzhguar ose përjetuar.
Plakja e hershme – Kjo nis në moshën 66 vjeç, por nuk është një rënie e menjëhershme. Në vend të kësaj ka ndryshime në modelet e lidhjeve të trurit.
Në vend që të funksionojë si një organ i vetëm, truri ndahet gjithnjë e më shumë në rajone që punojnë ngushtësisht së bashku – si anëtarë të një grupi muzikor që nisin projekte solo.
Megjithëse studimi shqyrtoi trurin e njerëzve të shëndetshëm, kjo është gjithashtu mosha kur demenca dhe presioni i lartë i gjakut, që ndikojnë në shëndetin e trurit, fillojnë të shfaqen.
Plakja e vonë – Pastaj, në moshën 83 vjeç, hyjmë në fazën e fundit. Ka më pak të dhëna se për grupet e tjera pasi është më e vështirë të gjenden tru të shëndetshëm për t’u skanuar. Ndryshimet e trurit janë të ngjashme me plakjen e hershme, por edhe më të thella.
Dr Mousley tha se ajo që e habiti më shumë ishte sa mirë përputhen këto “mosha me shumë ngjarje të rëndësishme” si puberteti, problemet e shëndetit më vonë në jetë dhe madje edhe ndryshimet e mëdha sociale në fillim të të 30-ave si prindërimi.
“Një studim vërtet i lezetshëm”
Studimi nuk i analizoi veçmas burrat dhe gratë, por do të ketë pyetje të tilla si ndikimi i menopauzës.
Duncan Astle, profesor i neuroinformatikës në Universitetin e Kembrixhit, tha: “Shumë kushte neurozhvillimore, shëndetit mendor dhe neurologjike lidhen me mënyrën se si truri është i lidhur. Në fakt, ndryshimet në lidhjet e trurit parashikojnë vështirësitë me vëmendjen, gjuhën, kujtesën dhe një mori sjelljesh të ndryshme.”
Prof Tara Spires-Jones, drejtoreshë e qendrës për shkencat e zbulimit të trurit në Universitetin e Edinburgut, tha: “Ky është një studim shumë i lezetshëm që thekson sesa shumë truri ynë ndryshon përgjatë jetës.”
Ajo tha se rezultatet “përputhen mirë” me kuptimin tonë për plakjen e trurit, por paralajmëroi se “jo të gjithë do t’i përjetojnë këto ndryshime në të njëjtat mosha”.
Nëse do edhe një version më të rrjedhshëm, jo fjalë për fjalë, të bëj edhe atë.
BBC, përgatiti në shqip ©LAPSI.AL
