A kanë ardhur shqiptarët nga rajoni i Austrisë së Mesme? Analizë arkeogjike ,gjuhësore, gjenetike dhe historike e lidhjeve ariane, ndërmjet shqiptarëve dhe austriakëve
Studim shkencor nga Flamur Bucpapaj
Per studentet arkeologjise
Abstrakt:
Rruga Kelni–Prishtinë, nga një perspektivë kulturore dhe historike, duhet parë si një urë e gjallë ndërpopullore, nëpërmjet së cilës popujt austriakë dhe shqiptarë ndajnë jo vetëm histori kontakti, por edhe ndoshta rrënjë të përbashkëta.
Ky studim shqyrton hipotezën e një lidhjeje të hershme ndërmjet shqiptarëve dhe popullsisë së rajonit të Austrisë së Mesme, bazuar në të dhëna gjuhësore, gjenetike dhe historike. Në qendër të analizës janë teoritë mbi prejardhjen e shqiptarëve, lidhjet e mundshme me gjuhët indo-evropiane dhe krahasimet gjenetike me popullatat austriake. Studimi shqyrton nëse shqiptarët dhe austriakët mund të konsiderohen si popuj “vëllezër”, në kuptimin e një origjine të përbashkët proto-indo-evropiane.
. Reflektim personal – një histori e ndërprerë dhe rilidhur
Para shumë vitesh, me një dëshirë të madhe për të thelluar lidhjet mes dy popujve që i konsideroja të afërt jo vetëm shpirtërisht, por edhe biologjikisht, aplikova për vizë në ambasadën austriake. Kisha një projekt shkencor për të zhvilluar në Austri – një studim mbi lidhjet gjenetike shqiptaro-austriake. Por kërkesa ime u refuzua. Në pasaportë, më shënuan me vija të kuqe dhe termin “shkrimtar/gazetar”, që në atë kontekst u duk më shumë si pengesë se sa vlerësim.
U ndjeva i zhgënjyer. I doja austriakët, popullin dhe kulturën e tyre, i konsideroja si “vëllezër evropianë”. Më dhimbte që ky refuzim vinte jo nga një realitet gjenetik apo kulturor, por nga paragjykimi burokratik.
Megjithatë, koha ecën dhe ura që kërkoja të ndërtoja atëherë, më vonë e realizova vetë. Shkova në Vjenë, ndërtova marrëdhënie, hapa projekte dhe gjeta atë që më mungoi atëherë – mirëkuptimin. Ky studim është një përpjekje për të dëshmuar se, pavarësisht barrierave politike e burokratike, ka një lidhje më të thellë që na bashkon – ajo e gjakut dhe e historisë sonë të përbashkët evropiane.
Prejardhja e shqiptarëve është një nga temat më të debatueshme në historiografinë ballkanike.
Hipoteza të ndryshme i lidhin shqiptarët me ilirët, trakët apo edhe popuj të tjerë indo-evropianë.
Austria si një rajon qendror në Evropën e mesme mund të ketë qenë një nyje kalimtare e popujve proto-indo-evropianë.
Qëllimi i studimit: të shqyrtojë nëse ekzistojnë lidhje historike, gjuhësore dhe gjenetike ndërmjet shqiptarëve dhe austriakëve.
. Metodologjia
Gjuha: Krahasimi i gjuhës shqipe me gjermanishten dhe gjuhët e tjera indo-evropiane për të identifikuar rrënjë të përbashkëta.
Gjenetika: Analizë e studimeve të ADN-së mitokondriale dhe Y-DNA në popullatat shqiptare dhe austriake.
Historia dhe Arkeologjia: Studim i migrimeve të hershme indo-evropiane dhe shpërndarjes së kulturave të epokës së bronzit.
. Aspekti gjuhësor
Shqiptarja është një gjuhë indo-evropiane, por një degë më vete.
Megjithatë, ndan disa rrënjë të përbashkëta me sanskritishten, gjuhët kelte dhe gjermanike.
Shembuj të fjalëve me ngjashmëri: shqip “më” dhe gjermanisht “mehr”, shqip “zemër” – lidhje me heart/kardia, etj.
Teza e substratit ilir dhe ajo e origjinës më veriore të indo-evropianëve (ndoshta nga Karpato-Danubi apo drejt Alpeve Lindore).
. Aspekti gjenetik
Studimet gjenetike tregojnë se shqiptarët kanë një përqindje të lartë të haplogrupit E-V13, që lidhet me Ballkanin jugor.
Austriakët kanë përqindje më të larta të haplogrupeve R1b dhe I2, por ka mbivendosje historike për shkak të migrimeve të hershme.
Disa gjetje tregojnë për prani të përbashkët të linjave gjenetike që datojnë nga periudha e proto-indo-evropianëve.
. Aspekti historik dhe arkeologjik
Rajoni i Austrisë ishte pjesë e kulturës së Hallstatt dhe më vonë La Tène – kultura që ndikuan në shpërndarjen e gjuhëve indo-evropiane.
Ilirët mund të kenë pasur kontakte ose origjinë më veriore përpara vendosjes në Ballkan.
Migrimet e popujve indo-evropianë ndjekin shpesh linja veri-jug që përfshijnë Austrinë dhe Ballkanin.
Referenca (shembull):
Mallory, J.P. (1989). In Search of the Indo-Europeans.
Haak et al. (2015). Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe (Nature).
Hamp, E.P. (1982). The position of Albanian in Indo-European.
Forni, G. (2012). Linguistic evidence for the Indo-Europeanization of the Balkans.
Prejardhja e shqiptarëve vazhdon të mbetet një nga misteret më intrigues të Evropës juglindore. Ndërsa shumica e studiuesve bien dakord mbi përkatësinë indo-evropiane të shqipes, origjina e saktë e këtij populli dhe lidhjet e tij me migrimet më të hershme ariane janë ende subjekt debati. Një teori e hershme, e mbështetur në analiza historike dhe arkeologjike, sugjeron që një segment i rëndësishëm migrator nga Evropa Qendrore (Austria dhe Gjermania perëndimore) ka ndjekur korridorin Kelni–Prishtinë, duke shërbyer si rrugë për përhapjen e gjuhëve indo-evropiane, kulturave dhe ndoshta edhe për formimin e proto-popullsisë ilire.
Segmenti Kelni–Prishtinë dhe lëvizjet proto-indo-evropiane
Korridori historik Kelni–Prishtinë përfaqëson një nga rrugët më të rëndësishme gjeokulturore që ka lidhur Evropën Qendrore me gadishullin Ballkanik, veçanërisht në periudhat e lashta, që nga epoka e bronzit dhe më herët.
. Një nyje natyrore lëvizjesh dhe migracionesh
Kjo rrugë e natyrshme, që ndjek boshtin Main–Danub–Morava–Vardar, përshkon territore që sot i përkasin Gjermanisë, Austrisë, Hungarisë, Sllovakisë, Serbisë dhe Kosovës. Në aspektin gjeografik, ajo përbën një korridor të vazhdueshëm ujor dhe tokësor, duke shmangur pengesat natyrore si Alpet apo malet e Dinarideve, dhe duke ofruar rrugë kalimi efikase për:
popullsi baritore dhe bujqësore të hershme,
tregti dhe shkëmbime kulturore,
lëvizje ushtarake dhe ekspansione gjeopolitike.
. Kultura Hallstatt dhe La Tène si faktorë shpërndarës kulturorë
Gjatë epokës së hekurit (shek. VIII–I p.e.s.), kultura Hallstatt, me qendër në Alpet Austriake dhe në zonën e Salzkammergut-it, shënoi një kulmim të qytetërimit proto-kelt, duke ndikuar jo vetëm në Evropën Qendrore, por edhe në zonat juglindore të kontinentit.
Pas saj, kultura La Tène, e zhvilluar rreth liqenit të Neuchâtel në Zvicër dhe përhapur në drejtim të Danubit, zhvilloi një rrjet tregtar dhe simbolik të ndërlidhur me Ballkanin.
Këto dy kultura arritën deri në luginën e Moravës dhe më tej në territoret e sotme të Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut, ku gjurmë të kontakteve kelto-ilire janë të dokumentuara përmes:
armëve të stilit kelt të gjetura në tumat e Dardanisë;
stolitë metalike me motive të përbashkëta artistike;
qeramika me forma dhe ngjyra të ngjashme në dy skajet e korridorit Danub–Moravë.
. Lidhjet e mundshme gjuhësore dhe gjenetike proto-indo-evropiane
Sipas shumë teorive të gjuhësisë historike dhe gjenetikës popullatave, rrugët e Danubit kanë qenë rrugë kryesore të përhapjes së popullatave indo-evropiane, që nga stepat euro-aziatike deri në Evropën Perëndimore dhe Ballkan.
Disa studime të linguistikës krahasimtare vërejnë afërsi ndërmjet rrënjëve proto-keltike dhe rrënjëve iliro-shqiptare, veçanërisht në fushën e terminologjisë bujqësore dhe familjare.
Nga ana tjetër, gjenetika e popullatave, përmes analizës së ADN-së mitokondriale dhe kromozomit Y, ka treguar një përzierje të komponentëve të Evropës Qendrore dhe Ballkanit, veçanërisht në zonat kufitare si Austria Jugore dhe Kosova Veriore.
Kjo mbivendosje përforcon idenë se korridori Kelni–Prishtinë nuk ishte thjesht një rrugë tregtare, por një arterie e madhe e qarkullimit biologjik, kulturor dhe gjuhësor ndërmjet popujve të lashtë.
. Një rrugë që bashkonte dhe formësonte identitete
Sot, kur po analizojmë identitetet moderne evropiane, nuk mund të anashkalojmë trashëgiminë e këtyre korridoreve të lashta, që për mijëvjeçarë lidhën njerëzit në mënyra shumë më të thella sesa kufijtë shtetërorë të sotëm.
Rruga Kelni–Prishtinë, nga një perspektivë kulturore dhe historike, duhet parë si një urë e gjallë ndërpopullore, nëpërmjet së cilës popujt austriakë dhe shqiptarë ndajnë jo vetëm histori kontakti, por edhe ndoshta rrënjë të përbashkëta.
jatë historisë së gjatë të popujve indoevropianë në korridorin Kelni–Prishtinë, një nga elementët më të rëndësishëm që ka ndikuar në ruajtjen e identitetit, trashëgimisë kulturore dhe vazhdimësisë etnike ka qenë struktura patriarkale e familjes.
. Patriarkati si strukturë organizuese tradicionale
Në të dyja skajet e këtij korridori – në rajonet malore të Austrisë, po ashtu si në zonat kodrinore dhe malore të Kosovës, Dardanisë e Shqipërisë së Veriut – familja ka qenë dhe mbetet njësia themelore ekonomike, kulturore dhe sociale. Patriarkati, në këtë kuptim, nuk nënkupton thjesht autoritetin e burrit në familje, por një strukturë hierarkike e bazuar në lidhjet e gjakut, traditën dhe ruajtjen e pronës dhe trashëgimisë.
Këto ngjashmëri strukturore përfshijnë:
bashkëjetesën ndërbreznore në një çati, ku disa gjenerata jetonin së bashku;
rolin qendror të kryefamiljarit, zakonisht mashkull i moshuar, që drejtonte marrëdhëniet me jashtë dhe me brendin;
normat zakonore dhe morali kolektiv, të ruajtura gojarisht në formën e ligjeve të pashkruara.
. Dëshmitë historike dhe etnologjike të patriarkatit të përbashkët
Në zonat rurale të Austrisë Lindore, si dhe në krahinat alpine të Tirolit dhe Karinthisë, gjatë Mesjetës dhe deri në shek. XIX, dokumentohet një formë patriarkale që ngjason me atë të Shqipërisë Veriore:
Trashëgimia e pandarë, ku prona nuk ndahej mes vëllezërve pa vdekjen e kryefamiljarit;
respekti ndaj autoritetit të të moshuarit, një kod që ruhej në mënyrë të shenjtë dhe përcaktonte jetën e përditshme;
normat e martesës brenda klanit apo komunitetit, për të ruajtur strukturën dhe pronësinë.
Po ashtu, zakonët e Dardanisë në Kosovë dhe Shqipërisë së Veriut, të dokumentuara nga etnologët e fillimshekullit XX, tregojnë paralele të habitshme me të ashtuquajturat “Hofrechte” (ligje të fermave) në rajonet rurale gjermane
Paralele kulturore në mitologji, rite dhe simbole ndërmjet shqiptarëve dhe austriakëve të hershëm
Në vazhdën e kërkimeve mbi lidhjet ndërmjet popujve të Evropës Qendrore dhe juglindore, një nga fushat më domethënëse është krahasimi i trashëgimisë mitologjike dhe simbolike. Këto elemente të mbijetuar përmes gojëdhënave, riteve, stolitë, apo simboleve të kultit, janë tregues të një shtrese kulturore të përbashkët proto-indo-evropiane, e cila mbijetoi në mënyra të ndryshme në rajonet alpine dhe ato të Ballkanit.
Mitet e malit dhe natyrës
Mali, si simbol i shenjtë dhe qendër e botës, ka zënë vend qendror në të dy kulturat.
Në mitologjinë shqiptare, mali është vendi i orëve, zanave dhe dragojve – entitete që ndodhen përtej botës së zakonshme dhe që mbrojnë njerëzit nga e keqja.
Në mitologjinë alpine dhe gjermano-austriake, ekzistojnë entitete si die Bergfee (zana e malit) apo Wilde Frau, që kanë funksione mbrojtëse dhe ndëshkuese njëkohësisht, shumë të ngjashme me zanat shqiptare.
Të dyja kulturat ruajnë raporte të shenjta me natyrën, ku elementët si uji, mali, pylli janë të lidhur me mitet e krijimit dhe mbrojtjes.
. Simbolet e diellit dhe spiralet
Arkeologjia ka zbuluar në të dyja rajonet simbolet e diellit dhe spiralet, të cilat janë përdorur si:
amulete,
gdhendje mbi gurë varresh,
motive në tekstile dhe stoli.
Në veçanti, spiralet që përfaqësojnë rrotullimin e jetës, diellit dhe ciklit natyror janë gjetur në kulturën Ilire (në rajonet shqiptare) dhe në kulturën Hallstatt–La Tène (në Austri dhe Bavari).
Kjo tregon për një bazë të përbashkët simbolike të trashëgimisë indoevropiane.
. Ritet e kalimit dhe festat sezonale
Të dyja traditat njohin rite kalimi shumë të ngjashme për lindjen, martesën dhe vdekjen:
Në të dy kulturat, marrja e bekimit të të moshuarve, përdorimi i këngëve rituale, vallet rrethore, dhe të qarat rituale janë pjesë e zakonshme e riteve tradicionale.
Festa të tilla si Pranvera (Dita e Verës në Shqipëri) kanë ekuivalent në festa të vjetra të natyrës në zonat alpine, si Frühlingsfest, që lidhen me rigjallërimin dhe pastërtinë.
Ritet që përfshijnë ujin dhe zjarrin si elemente pastruese, janë po ashtu të përbashkëta në zonat tradicionale shqiptare dhe alpine, duke sugjeruar një shtresë të lashtë parakristiane me origjinë indo-evropiane.
. Të dhënat gjuhësore dhe mbetjet leksikore
Ka disa fjalë dhe rrënjë të përbashkëta në shqip dhe në gjermanishten e vjetër, veçanërisht në fusha të tilla si:
bujqësia (p.sh. rrënja dr- për drithë / Drehen për rrotullim dhe kultivim),
familja (p.sh. baba, nënë – në formë më të hershme gjenden në të gjitha gjuhët indo-evropiane),
konceptet kozmologjike (p.sh. dritë, zot, hije – me korrelate në gjermanishten e vjetër: Licht, Gott, Schatten).
Këto nuk janë prova direkte të një bashkëjetese, por tregojnë për një bazë të përbashkët gjuhësore dhe kulturore indo-evropiane, të zhvilluar në trajta të ndryshme në dy skaje të Evropës.
Kelni si nyje e Evropës Qendrore
Qyteti i Këlnit daton që nga epoka romake, por më herët ishte qendër e fisit Eburonëve, një popull kelt.
Në kohën e romakëve (si Colonia Claudia Ara Agrippinensium), Kelni u kthye në një metropol që lidhej me rrjetin rrugor të Perandorisë dhe me rrugët drejt lindjes – përmes luginës së Danubit.
Qyteti u bë një pikë kyçe për migrime indo-evropiane dhe më vonë për zgjerimin gjermanik.
. Prishtina si portë e Ballkanit verior
Prishtina, zemra e Dardanisë së lashtë, ishte një qendër kulturore dhe tregtare që ndodhej në një vend strategjik mes veriut dhe jugut të Ballkanit.
Gërmimet arkeologjike në Ulpianë (afër Prishtinës) tregojnë për praninë e hershme të një qytetërimi të ndërlidhur me Perandorinë Romake dhe më herët me rrjetin ilir.
Prania e kulturës së hekurit, simbolikës ilire, dhe veçanërisht lidhjet tregtare nëpërmjet rrugës Via Militaris, sugjeron një lidhje të vjetër me rrugët që vinin nga veriperëndimi.
. Arkeologji e përbashkët dhe qarkullimi i simboleve
Në Austrinë e epokës së hekurit (sidomos në Hallstatt dhe La Tène), janë gjetur objekte të ngjashme me simbolet që shfaqen në Dardani: spirale, disqe diellore, fibula të punuara në stil të ngjashëm.
Këto forma nuk janë vetëm estetike, por edhe tregues të një simbolike indo-evropiane që shfaqet në të dyja anët e boshtit Kelni–Prishtinë.
. Rruga Danubiane dhe korridori Hallstatt–Dardani
Danubi ka shërbyer si një arterie e madhe migratore për fiset indoevropiane – duke përfshirë fiset që u shtrinë nga Austria e sotme drejt lindjes dhe juglindjes.
Kultura Hallstatt (e njohur për metalurgjinë, varrezat monumentale dhe strukturat fisnore) ka pasur shtrirje deri në Slloveni, Kroaci dhe kufijtë e Dardanisë.
Mund të përmendim këtu një linjë imagjinare Hallstatt–Celje–Nish–Prishtinë.
. Gjurmë etno-kulturore dhe ngjashmëri simbolike
Simbolet e kulturës së Dardanisë, si dielli me shumë rreze, gjarpërinjtë e shenjtë, apo figurat me koka shpendësh, gjejnë korrespondenca me simbolet keltike dhe gjermanike të Alpeve Austriake.
Kjo sugjeron jo vetëm kontakte tregtare, por ndoshta një rrënjë mitologjike të përbashkët indo-evropiane.
. Përputhje toponimike dhe gjurmë gjuhësore?
Ka hipoteza (të debatueshme, por interesante) që disa toponime në Dardani mund të kenë paralele fonetike ose rrënjësore me emra keltë/gjermanikë. Shembuj si:
Nish dhe Nissa (një emër që gjendet në dokumente të hershme gjermane)
Dardanos / Durostorum dhe Dornbirn (emra që përmbajnë rrënjë “dor-/dur-” për portë/kalim)
Lidhjet gjenetike ndërmjet shqiptarëve dhe austriakëve – vëllazëri e lashtë biologjike?
.: A mund të flasim për një origjinë të përbashkët?
A mund të flasim për një origjinë të përbashkët?
Në epokën moderne të analizave gjenetike, përkatësia etnike dhe lidhjet midis popujve po kuptohen më thellë përtej gjuhës, kulturës apo përkatësisë shtetërore. ADN-ja, si mbartëse e memories biologjike të mijëra viteve, shfaq qartë se shumë popuj që sot duken të ndryshëm, ndajnë origjinë të përbashkët. Ky kapitull trajton në mënyrë shkencore dhe komparative pyetjen: A kanë shqiptarët dhe austriakët një lidhje të lashtë gjenetike që shkon përtej afërsive kulturore të sotme?
Shqyrtohen:
Grumbujt kryesorë të haplogrupeve (Y-DNA dhe mtDNA);
Lëvizjet historike të popullsive indo-evropiane;
Afërsitë e kulturave të lashta Hallstatt dhe Dardane;
Lëvizjet demografike që mund të kenë ndikuar përzierjet gjenetike.
. Origjina indo-evropiane dhe migrimet e hershme
Si shqiptarët ashtu edhe austriakët janë pasardhës të largët të popullatave indo-evropiane, që rreth viteve 3,000–1,500 para erës sonë, lëvizën nga stepat e Pontit dhe Kaspikut në drejtim të Ballkanit, Evropës Qendrore dhe më tej. Këto migrime përbëjnë bazën mbi të cilën më vonë u ndërtuan identitetet etno-kulturore të kelto-gjermanëve në Alpe dhe të ilirëve e dardanëve në Ballkan.
Kryqëzimi i rrugëve në këtë epokë ishte Ballkani, një urë mes Lindjes dhe Perëndimit, që ruajti si elementët veriorë indo-evropianë, ashtu edhe ndikimet mesdhetare.
. Haplogrupet më të zakonshme – Y-DNA
ADN-ja e kromozomit Y, që trashëgohet vetëm në vijën mashkullore, është ndër instrumentet më të rëndësishme për gjurmimin e përkatësive etnike.
Haplogrupi Shqiptarët (%) Austriakët (%) Kuptimi historik
E-V13 ~40% ~5% Karakteristikë për Ballkanin e Lashtë, lidhet me ilirët/trakët.
R1b ~10–15% ~50–60% Grup dominuese në Evropën Perëndimore, me prani të hershme edhe në Dardani.
I2 ~20–25% ~10–12% Përhapur në Ballkan dhe Evropën Qendrore që nga epoka e akullnajave.
R1a ~5–10% ~10–15% E lidhur me popujt sllavë dhe gjermanikë.
J2 ~10% ~8% Origjinë në Lindjen e Mesme, e përhapur në qytetërimet e hershme mesdhetare.
Analizë:
Përqindja shumë e lartë e E-V13 te shqiptarët sugjeron një autoktoni gjenetike në Ballkan, me rrënjë në periudhën para-romake.
Austriakët, nga ana tjetër, dominohen nga R1b, por prania e kësaj haplogrupe në Veri të Shqipërisë sugjeron përzierje të hershme ose ndikime dardano-kelte.
I2, e përbashkët për të dy popujt, nënvizon mbijetesën e disa grupeve të vjetra që i paraprinë formimit të popujve modernë.
. mtDNA – Linja mitokondriale (nëna)
Mitokondria trashëgohet nga nëna tek fëmijët, pa ndryshim për gjini, dhe për këtë arsye është një pasqyrë e pastër e linjës matriarhale.
Të dy popujt ndajnë një profil të ngjashëm mitokondrial, duke përfshirë haplogrupet:
H – më i përhapuri në Evropë.
U5, J, K, T2 – tregojnë mbetje të linjave gjenetike të periudhës mesolitike dhe neolitike, që kanë vazhduar në mënyrë të qëndrueshme gjatë mijëvjeçarëve.
Kjo tregon se përsa i përket lidhjes matriarhale, shqiptarët dhe austriakët ndajnë një bazë të thellë të përbashkët europiane, ndoshta edhe më koherente se ajo patrilineare.
. Lidhja me kulturat Hallstatt dhe Dardane
Kultura Hallstatt (800–500 p.e.s.) në Austri dhe kultura Dardane-Ilire në Kosovë e Shqipërinë Veriore tregojnë ngjashmëri interesante në:
Arkitekturën e varrezave – përdorimi i tumave dhe strukturave me gurë.
Simbolet dhe armët – zbukurime të ngjashme në metalurgji dhe vegla.
Struktura fisnore – ndarje të shoqërisë në kasta ose fise udhëheqëse.
Nga ana gjenetike, haplogrupet I2 dhe R1b, të pranishme në të dy popullsitë, përforcojnë idenë e një kontakti të hershëm ose rrënjë të përbashkëta indo-evropiane, që janë më të hershme se ndarjet gjuhësore aktuale.
. Dëshmi të bashkëjetesës ose përzierjes më vonë
Përveç rrënjëve të përbashkëta, gjatë historisë janë shënuar edhe kontakte më të vona:
Romakët dhe më pas gotët, sllavët dhe avarët sollën valë të reja popullatash, që krijuan mundësi për përzierje të mëtejshme në të dy rajonet.
Në periudhën osmane, shqiptarë nga veriu dhe Kosova migruan në Dalmaci, Austri dhe Hungari për shkak të luftërave, kryengritjeve dhe represioneve.
Në shekullin XX dhe XXI, diaspora shqiptare në Austri ka marrë përmasa të rëndësishme, duke rivendosur kontakte biologjike me popullsinë vendase – në mënyrë simbolike si një rilidhje e urës së dikurshme indo-evropiane.
. Konkluzion: Vëllazëri në origjinën indo-evropiane
Bazuar në të dhënat gjenetike, historike dhe kulturore, mund të nxjerrim disa përfundime:
Shqiptarët dhe austriakët ndajnë një substrat të përbashkët indo-evropian, që vjen nga valët e hershme të migrimeve përtej Kaukazit.
Përmes haplogrupeve si I2, R1b dhe J2, identifikohen lidhje që shkojnë përtej ndarjeve të sotme etnike.
Kultura e hershme Hallstatt dhe kultura Dardane mund të kenë qenë pjesë të të njëjtit spektri indo-evropian, të zhvilluara në rajone të ndryshme por me kontakte të mundshme.
Migrimet më të vona, sidomos në periudhën osmane dhe moderne, kanë ripërtërirë këto lidhje.
Prandaj, në kuptimin biologjik, mund të flitet për një “vëllazëri të lashtë europiane” mes shqiptarëve dhe austriakëve – një vëllazëri që nuk bazohet thjesht në afërsi gjeografike, por në një trashëgimi të përbashkët evolutive.
Paralele kulturore në mitologji, rite dhe simbole ndërmjet shqiptarëve dhe austriakëve të hershëm
Në vazhdën e kërkimeve mbi lidhjet ndërmjet popujve të Evropës Qendrore dhe juglindore, një nga fushat më domethënëse është krahasimi i trashëgimisë mitologjike dhe simbolike. Këto elemente të mbijetuar përmes gojëdhënave, riteve, stolitë, apo simboleve të kultit, janë tregues të një shtrese kulturore të përbashkët proto-indo-evropiane, e cila mbijetoi në mënyra të ndryshme në rajonet alpine dhe ato të Ballkanit.
. Mitet e malit dhe natyrës
Mali, si simbol i shenjtë dhe qendër e botës, ka zënë vend qendror në të dy kulturat.
Në mitologjinë shqiptare, mali është vendi i orëve, zanave dhe dragojve – entitete që ndodhen përtej botës së zakonshme dhe që mbrojnë njerëzit nga e keqja.
Në mitologjinë alpine dhe gjermano-austriake, ekzistojnë entitete si die Bergfee (zana e malit) apo Wilde Frau, që kanë funksione mbrojtëse dhe ndëshkuese njëkohësisht, shumë të ngjashme me zanat shqiptare.
Të dyja kulturat ruajnë raporte të shenjta me natyrën, ku elementët si uji, mali, pylli janë të lidhur me mitet e krijimit dhe mbrojtjes.
. Simbolet e diellit dhe spiralet
Arkeologjia ka zbuluar në të dyja rajonet simbolet e diellit dhe spiralet, të cilat janë përdorur si:
amulete,
gdhendje mbi gurë varresh,
motive në tekstile dhe stoli.
Në veçanti, spiralet që përfaqësojnë rrotullimin e jetës, diellit dhe ciklit natyror janë gjetur në kulturën Ilire (në rajonet shqiptare) dhe në kulturën Hallstatt–La Tène (në Austri dhe Bavari).
Kjo tregon për një bazë të përbashkët simbolike të trashëgimisë indoevropiane.
. Ritet e kalimit dhe festat sezonale
Të dyja traditat njohin rite kalimi shumë të ngjashme për lindjen, martesën dhe vdekjen:
Në të dy kulturat, marrja e bekimit të të moshuarve, përdorimi i këngëve rituale, vallet rrethore, dhe të qarat rituale janë pjesë e zakonshme e riteve tradicionale.
Festa të tilla si Pranvera (Dita e Verës në Shqipëri) kanë ekuivalent në festa të vjetra të natyrës në zonat alpine, si Frühlingsfest, që lidhen me rigjallërimin dhe pastërtinë.
Ritet që përfshijnë ujin dhe zjarrin si elemente pastruese, janë po ashtu të përbashkëta në zonat tradicionale shqiptare dhe alpine, duke sugjeruar një shtresë të lashtë parakristiane me origjinë indo-evropiane.
Të dhënat gjuhësore dhe mbetjet leksikore
Ka disa fjalë dhe rrënjë të përbashkëta në shqip dhe në gjermanishten e vjetër, veçanërisht në fusha të tilla si:
bujqësia (p.sh. rrënja dr- për drithë / Drehen për rrotullim dhe kultivim),
familja (p.sh. baba, nënë – në formë më të hershme gjenden në të gjitha gjuhët indo-evropiane),
konceptet kozmologjike (p.sh. dritë, zot, hije – me korrelate në gjermanishten e vjetër: Licht, Gott, Schatten).
Këto nuk janë prova direkte të një bashkëjetese, por tregojnë për një bazë të përbashkët gjuhësore dhe kulturore indo-evropiane, të zhvilluar në trajta të ndryshme në dy skaje të Evropës.
Lidhja me kulturat Hallstatt dhe Dardane
Kultura Hallstatt (800–500 p.e.s.) në Austri dhe kultura Dardane-Ilire në Kosovë e Shqipërinë Veriore tregojnë ngjashmëri interesante në:
Arkitekturën e varrezave – përdorimi i tumave dhe strukturave me gurë.
Simbolet dhe armët – zbukurime të ngjashme në metalurgji dhe vegla.
Struktura fisnore – ndarje të shoqërisë në kasta ose fise udhëheqëse.
Nga ana gjenetike, haplogrupet I2 dhe R1b, të pranishme në të dy popullsitë, përforcojnë idenë e një kontakti të hershëm ose rrënjë të përbashkëta indo-evropiane, që janë më të hershme se ndarjet gjuhësore aktuale.
Konkluzion: Vëllazëri në origjinën indo-evropiane
Bazuar në të dhënat gjenetike, historike dhe kulturore, mund të nxjerrim disa përfundime:
Shqiptarët dhe austriakët ndajnë një substrat të përbashkët indo-evropian, që vjen nga valët e hershme të migrimeve përtej Kaukazit.
Përmes haplogrupeve si I2, R1b dhe J2, identifikohen lidhje që shkojnë përtej ndarjeve të sotme etnike.
Kultura e hershme Hallstatt dhe kultura Dardane mund të kenë qenë pjesë të të njëjtit spektri indo-evropian, të zhvilluara në rajone të ndryshme por me kontakte të mundshme.
Migrimet më të vona, sidomos në periudhën osmane dhe moderne, kanë ripërtërirë këto lidhje.
Prandaj, në kuptimin biologjik, mund të flitet për një “vëllazëri të lashtë europiane” mes shqiptarëve dhe austriakëve – një vëllazëri që nuk bazohet thjesht në afërsi gjeografike, por në një trashëgimi të përbashkët evolutive.
Ritet e kalimit dhe festat sezonale
Të dyja traditat njohin rite kalimi shumë të ngjashme për lindjen, martesën dhe vdekjen:
Në të dy kulturat, marrja e bekimit të të moshuarve, përdorimi i këngëve rituale, vallet rrethore, dhe të qarat rituale janë pjesë e zakonshme e riteve tradicionale.
Festa të tilla si Pranvera (Dita e Verës në Shqipëri) kanë ekuivalent në festa të vjetra të natyrës në zonat alpine, si Frühlingsfest, që lidhen me rigjallërimin dhe pastërtinë.
Ritet që përfshijnë ujin dhe zjarrin si elemente pastruese, janë po ashtu të përbashkëta në zonat tradicionale shqiptare dhe alpine, duke sugjeruar një shtresë të lashtë parakristiane me origjinë indo-evropiane.
. Të dhënat gjuhësore dhe mbetjet leksikore
Ka disa fjalë dhe rrënjë të përbashkëta në shqip dhe në gjermanishten e vjetër, veçanërisht në fusha të tilla si:
bujqësia (p.sh. rrënja dr- për drithë / Drehen për rrotullim dhe kultivim),
familja (p.sh. baba, nënë – në formë më të hershme gjenden në të gjitha gjuhët indo-evropiane),
konceptet kozmologjike (p.sh. dritë, zot, hije – me korrelate në gjermanishten e vjetër: Licht, Gott, Schatten).
Këto nuk janë prova direkte të një bashkëjetese, por tregojnë për një bazë të përbashkët gjuhësore dhe kulturore indo-evropiane, të zhvilluar në trajta të ndryshme në dy skaje të Evropës.
