Në një veprim të pazakontë, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky mbajti një konferencë për shtyp, duke publikuar plan-propozimin e ri ukrainas për një armëpushim fillimisht, por edhe për paqen, në një afat të dytë. 20 pikat e planit të ri ukrainas përfshijnë angazhime të ndryshme jo vetëm për Ukrainën dhe Rusinë, por edhe për SHBA-në dhe Evropën.
Megjithatë, parametri më i rëndësishëm i këtij propozimi specifik ukrainas është ndryshimi i rëndësishëm në qëndrimin e Zelensky dhe Kievit mbi “pataten e nxehtë” të koncesioneve, por edhe menaxhimin e rajoneve lindore që Moska ka pushtuar deri më sot. Zelensky u tha gazetarëve se është gati të tërheqë trupat ukrainase nga zonat e rajonit lindor të Donetskut që mbeten nën kontrollin e Kievit dhe t’i kthejë ato në një zonë të demilitarizuar, si pjesë e një marrëveshjeje të mundshme paqeje me Moskën.
Propozimi është shenja më e qartë deri më tani se Zelensky është i gatshëm të bëjë kompromis, pas javësh negociatash të ndërmjetësuara nga Shtetet e Bashkuara. Megjithatë, në të njëjtën kohë, ai zbulon thellësinë e dallimeve që ende ndajnë Ukrainën nga Rusia. Presidenti ukrainas vendosi një kusht të qartë: Rusia duhet të tërheqë forcat e veta nga një zonë përkatëse në Donetsk. Deri më tani, Kremlini nuk ka treguar gatishmëri për të pranuar asgjë më pak se kontrolli i plotë të rajonit.
Presidenti ukrainas nuk u kufizua vetëm në një konferencë për shtyp mbi planin e paqes, por gjithashtu iu drejtua me një mesazh për Krishtlindjet bashkatdhetarëve të tij në mbarë botën.
Në një video me gjatësi rreth 8 minuta, kishte një thënie që u interpretua nga shumica si një… mallkim për presidentin rus, Vladimir Putin. “Sot, të gjithë kemi një ëndërr dhe bëjmë një dëshirë për të gjithë: “U shfarostë!”, por secili, megjithatë, kur i drejtohemi Zotit, natyrisht, dëshirat tona janë më të gjera. Kërkojmë paqe për Ukrainën. Po luftojmë dhe po lutemi për të” tha Zelensky.
Sa i përket planit të paqes, Zelensky e përshkroi atë si përpjekja më e madhe e Ukrainës për t’i dhënë fund luftës dhe theksoi se topi tani është në fushën e Rusisë. Ai tha se teksti i ri po i paraqitet Moskës nga Shtetet e Bashkuara dhe Kievi është duke pritur një përgjigje.
Sipas presidentit ukrainas, shumica e pikave “pasqyrojnë kryesisht qëndrimin e përbashkët ukrainas-amerikan”. Megjithatë, Uashingtoni dhe Kievi nuk arritën një marrëveshje për dy çështje kritike dhe të vështira: e ardhmja e territoreve ukrainase në Donetsk dhe kontrolli i një centrali të madh bërthamor i pushtuar nga rusët. Për çështjen e fundit, Kievi propozoi menaxhimin e përbashkët të centralit me Shtetet e Bashkuara si një zgjidhje kompromisi.
Mbetet e paqartë se si saktësisht lëshimet ukrainase që ende nuk janë miratuar nga Uashingtoni do të transferohen nga zyrtarët amerikanë në Moskë. Sidoqoftë, edhe nëse Shtetet e Bashkuara i pranojnë plotësisht qëndrimet ukrainase, ato ka shumë të ngjarë të refuzohen nga Kremlini.
Pala ruse këmbëngul se qëllimi i saj kryesor është kapja e plotë ushtarake e Donetskut, qoftë në fushën e betejës apo në tryezën e negociatave, dhe ka hedhur poshtë çdo ide për kthimin e centralit bërthamor nën kontrollin e Ukrainës. Kremlini tha se Presidenti Vladimir Putin ishte informuar mbi konsultimet e fundit. “Qëllimi ynë është të formësojmë qëndrimin tonë të ardhshëm dhe të rifillojmë kontaktet së shpejti”, – tha zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov të mërkurën.
Zelensky shprehu optimizëm të kujdesshëm se Moska nuk do ta refuzonte hapur propozimin, nga frika se mos zemëronte Presidentin e SHBA-së Donald Trump. Përndryshe, paralajmëroi ai, Kremlini do të përballet me pasoja të rënda.
“Ata nuk mund t’i thonë Presidentit Trump: “Ne jemi kundër një zgjidhjeje paqësore. Nëse përpiqen të bllokojnë gjithçka, atëherë Presidenti Trump duhet të na armatosë rëndë, teksa vendos të gjitha sanksionet e mundshme kundër tyre. Jemi dukshëm më afër finalizimit të dokumenteve”, – shtoi ai, duke iu referuar një marrëveshjeje të mundshme paqeje.
Ndërsa fliste, presidenti ukrainas lexoi nga një dosje që përmbante tekstet e propozimit, si dhe anekse të veçanta mbi garancitë e sigurisë dhe rindërtimin pas luftës. Disa propozime ishin nënvizuar me të kuqe, kryesisht pikat më të diskutueshme.
Pika kryesore e ngërçit, kontrolli i Donetskut, ka qenë subjekt i shumë propozimeve muajt e fundit. Fillimisht, Rusia propozoi shkëmbimin e territorit që ka pushtuar diku tjetër në Ukrainë me pjesën e Donetskut që nuk e ka pushtuar ende. Ukraina e hodhi poshtë propozimin, duke argumentuar se nuk mund të heqë dorë nga toka që nuk është e pushtuar.
Një plan paqeje i hartuar nga Rusia dhe Shtetet e Bashkuara muajin e kaluar bëri thirrje që forcat ukrainase të tërhiqeshin nga zonat e Donetskut që kontrollojnë dhe t’i shndërronin ato në një zonë neutrale të çmilitarizuar. Plani i ri i paraqitur nga Zelensky shkon një hap më tej, duke propozuar që zona të përfshijë jo vetëm zonat që Ukraina do të braktiste, por edhe territoret e mbajtura nga Rusia nga të cilat trupat ruse do të tërhiqeshin.
Zelensky theksoi se çdo tërheqje ukrainase do të duhej të shoqërohej me një lëvizje të barabartë ruse, megjithëse madhësia e saktë e zonës mbetet e paqartë. Në Donetsk, tha ai, zona e demilitarizuar mund të përfshijë qytetet Kramatorsk dhe Sloviansk, të cilat përbëjnë vijën e fundit kryesore të mbrojtjes së Kievit në rajonin lindor. Një zonë sigurie, nën komandën e forcave ndërkombëtare, do të ndante të dy palët.
Çështja territoriale është ndoshta më e vështira në një marrëveshje paqeje. Ajo prek llogaritjet ushtarake, çështjet humanitare që lidhen me lëvizjet e popullsisë dhe, mbi të gjitha, ndjenjën kombëtare. Për këtë arsye, Zelensky tha se krijimi i një zone të demilitarizuar duhet të miratohet nga ukrainasit përmes një referendumi. Plani gjithashtu parashikon që zgjedhjet të mbahen sa më shpejt të jetë e mundur pas nënshkrimit të një marrëveshjeje paqeje. Mandati i tij 5-vjeçar skadoi në maj të vitit të kaluar, por u zgjat sipas ligjit ushtarak në fuqi që nga pushtimi rus i vitit 2022.
Zelensky i përshkroi zonat e mundshme të demilitarizuara si një “zonë e lirë ekonomike”, një formulim që duket se i pëlqen si logjikës pro-biznes të Trump ashtu edhe kompanive amerikane të interesuara në pasurinë minerale të Ukrainës. Një zonë e ngjashme mund të krijohet rreth termocentralit bërthamor të kontrolluar nga Rusia pranë frontit jugor të rajonit Zaporizhia. Centrali nuk ka qenë në funksion që nga viti 2022, por si më i madhi në Evropë, me një kapacitet deri në 6 gigavat, ai ka një rëndësi të madhe ekonomike. Zelensky tha se Shtetet e Bashkuara propozuan kontroll trepalësh dhe ndarje të fitimit, por Kievi nuk mund të pranojë bashkëpunimin energjetik me Moskën. Propozimi ukrainas parashikon funksionimin e përbashkët të centralit nga Kievi dhe Uashingtoni, të cilin Rusia nuk ka gjasa ta pranojë.
Pika të tjera të planit prekin drejtpërdrejt interesat ekonomike amerikane në rindërtimin e Ukrainës. Një fond investimi është planifikuar për të financuar projekte, me pjesëmarrjen e kompanive amerikane, veçanërisht në sektorin e energjisë. Fondi do të tërheqë burime nga burime publike dhe private, me Zelensky që thotë se Shtetet e Bashkuara mund të kontribuojnë 100 miliardë dollarë dhe Evropa një shumë të ngjashme. Qëllimi përfundimtar është të mblidhen deri në 800 miliardë dollarë për rindërtim.
Garancitë e sigurisë përfshijnë mbajtjen e ushtrisë ukrainase në një forcë në kohë paqeje prej 800 000 burra me financim perëndimor, anëtarësim në Bashkimin Evropian, mbështetje ushtarake evropiane dhe garanci dypalëshe nga Shtetet e Bashkuara. Zelensky tha se kontributi evropian do të vinte nga i ashtuquajturi Koalicion i të Gatshmëve, një grup prej rreth 30 vendesh që janë zotuar të forcojnë sigurinë e Ukrainës pas luftës, madje edhe duke vendosur forca në territorin e saj – një mundësi që Kremlini e hedh poshtë kategorikisht.
