Mbretëresha Teutë: midis tokës ku prehen eshtrat dhe atdheut që jeton në kujtesë FLAMUR BUÇPAPAJ
FLAMUR BUÇPAPAJ
Pyetja nëse duhet të
shkojmë atje ku pretendohet se janë gjetur eshtrat e Mbretëreshës Teutë dhe t’i sjellim në Shqipëri është, në thelb, një provë për pjekurinë tonë historike. Nuk është një pyetje arkeologjike e thjeshtë, as një çështje protokolli shtetëror. Është një pyetje që prek marrëdhënien tonë me të kaluarën, me identitetin dhe me mënyrën se si e nderojmë historinë pa e shndërruar atë në instrument emocionesh të çastit.
Teuta është një nga figurat më të fuqishme të botës ilire, jo sepse ishte thjesht mbretëreshë, por sepse përfaqësonte sovranitetin, sfidën ndaj hegjemonisë romake dhe vetëdijen politike të një bote që nuk pranoi të zhdukej pa rezistencë. Ajo hyri në histori si grua shteti, si udhëheqëse dhe si simbol i një Mesdheu që nuk ishte ende i romanizuar. Kjo e bën Teutën një figurë europiane, jo vetëm shqiptare, dhe pikërisht këtu fillon delikatesa e çështjes.
Së pari, duhet thënë qartë: deri më sot, nuk ekziston një provë shkencore përfundimtare që identifikon pa mëdyshje eshtrat e Mbretëreshës Teutë. Hipotezat, supozimet dhe lokalizimet e mundshme nuk mjaftojnë për të ndërtuar vendime historike. Historia serioze nuk ecën mbi dëshira, por mbi fakte të verifikueshme. Pa analiza të plota arkeologjike, pa dokumentim stratigrafik, pa kontekst të qartë historik dhe, nëse është e mundur, pa prova gjenetike, çdo pretendim mbetet në zonën e mitit.
Dhe miti, sado i bukur, është i rrezikshëm kur zë vendin e së vërtetës.
Por le të supozojmë, për një moment, se shkenca do të fliste qartë. Le të imagjinojmë se një ditë, përmes kërkimeve serioze ndërkombëtare, do të vërtetohej se një varr i caktuar i përket vërtet Mbretëreshës Teutë. A do të ishte zhvendosja e eshtrave në Shqipëri akti më i lartë i nderimit?
Jo domosdoshmërisht.
Historia na mëson se figurat e mëdha nuk nderohen duke u zhvarrosur, por duke u kuptuar. Eshtrat janë dimensioni biologjik i një jete të mbaruar; vepra dhe domethënia janë dimensioni historik i një figure të pavdekshme. Teuta nuk është e madhe sepse mund të ketë një varr, por sepse ka një histori që ende flet.
Zhvendosja e eshtrave, sidomos kur bëhet me motive emocionale ose nacionaliste, rrezikon ta shndërrojë historinë në spektakël. Ajo rrezikon ta ulë figurën e Teutës nga niveli i një simboli qytetërimi në nivelin e një objekti ceremonial. Një mbretëreshë që i rezistoi Romës nuk mund të përdoret si dekor për krenari të shpejtë politike.
Rruga e mençur është tjetër. Nëse një ditë vërtetimi shkencor do të ekzistojë, atëherë nderimi duhet të vijë përmes:
bashkëpunimit ndërkombëtar,
njohjes së përbashkët të trashëgimisë ilire,
ndërtimit të memorialeve dinjitoze,
përfshirjes së Teutës në narrativën akademike europiane, jo përmes aktesh simbolike që prodhojnë zhurmë, por pak kuptim.
Teuta nuk ka nevojë të “kthehet” në Shqipëri për të qenë shqiptare. Ajo është tashmë pjesë e kësaj toke përmes gjuhës së historisë, përmes kujtesës kolektive dhe përmes vetë faktit që bota ilire është themeli mbi të cilin u ndërtua kjo hapësirë. Atdheu i saj i vërtetë nuk është vetëm një vend gjeografik, por një vetëdije historike.
Një komb nuk matet nga aftësia për të zhvendosur varre, por nga aftësia për të ndërtuar të vërtetën. Nderimi më i madh për Mbretëreshën Teutë është studimi i thellë, çlirimi i saj nga mjegulla e miteve dhe vendosja e saj në dritën që meriton si figurë e madhe e historisë mesdhetare.
Eshtrat, nëse ekzistojnë, le të prehen në paqe.
Historia, ndërkohë, le të zgjohet.
Sepse Teuta jeton jo aty ku prehet trupi, por aty ku zgjohet ndërgjegjja.
Aty ka qene Shqiperi dhe do jete perseri.
