EDITORIAL
113-Vjetori i Forcave të Armatosura Shqiptare: Nga Historia e Lavdishme te Sfida e Sovranitetit në një Epokë të Re
Flamur Buçpapaj
113 vjet pas krijimit të tyre, Forcat e Armatosura të Shqipërisë mbeten një nga institucionet më simbolike të shtetit shqiptar—një pasqyrë e historisë sonë politike, e traumave kolektive dhe e aspiratave të së ardhmes. Rruga e tyre ka kaluar nëpër tri epoka të mëdha: lindjen kombëtare, deformimin ideologjik të komunizmit dhe tranzicionin e stërzgjatur demokratik. Sot, më shumë se kurrë, pyetja që ngrihet është: a kemi një ushtri që mbron sovranitetin, apo një ushtri me pavarësi të kufizuar, të projektuar vetëm për misione paqeruajtëse?
Nga 1912-a në Luftërat e Mëdha Kombëtare: Ushtri e Kombit në Formim
Krijimi i Forcave të Armatosura më 1912 ishte akti i parë konkret i shtetformimit shqiptar. Ato ishin modeste në numër e pajisje, por të domosdoshme për një shtet të ri të rrethuar nga ambicie fqinje dhe presione ndërkombëtare.
Ato u vunë përballë sfidave të menjëhershme: ruajtja e kufijve, kundërshtimi i agresioneve dhe përpjekja për të krijuar një hierarki funksionale ushtarake në një vend të rrëmbyer nga konfliktet.
Epoka Komuniste: Forcimi, Ideologjizimi dhe Izolimi
Në komunizëm, ushtria u shndërrua në shtyllën kryesore të regjimit: të fortë në numër, të pajisur sipas modelit lindor dhe të aftë për mobilizim masiv.
Por krahas modernizimit, ajo u deformua ideologjikisht – besnikëri absolute ndaj Partisë, jo ndaj Atdheut. Kjo e ktheu ushtrinë në instrument politik dhe jo vetëm mbrojtës. Izolimi i vendit dhe doktrina paranojake e vetëmbrojtjes e ktheu Shqipërinë në vendin më të fortifikuar në Europë, por edhe më të varfër në kapacitete reale luftarakë.
Demokracia: Nga Ushtri Kombëtare te Ushtri e Çarmatosur
Me rënien e komunizmit, Forcat e Armatosura u gjendën përballë kolapsit ekonomik dhe politik. Reforma e NATO-s ishte e domosdoshme, por solli pasoja të mëdha:
shkrirje të njësive luftarake,
zhvlerësim të arsenalit,
heqje pothuajse totale të armëve të rënda,
kufi minimal të efektivëve,
orientim drejt misioneve paqeruajtëse, jo mbrojtjes së territorit.
Shqipëria sot ka një ushtri të disiplinuar, profesionale, të integruar në NATO, por të varfër në pajisje, pa forcë ajrore luftarake, pa mbrojtje detare të mjaftueshme dhe me një kapacitet minimal tokësor përballë një konflikti të vërtetë.
Kjo sjell një realitet të hidhur: një vend që është teorikisht sovran, por praktikisht i pamundur të mbrojë i vetëm kufijtë e tij.
Një Vend pa Sovranitet të Plotë në një Rajon në Tension
Në një kohë kur Ballkani përjeton retorikë lufte, konflikte hibride dhe presione gjeopolitike, Shqipëria gjendet në pozicion delikat.
Ndërsa Serbia forcon ushtrinë e saj me mbështetje ruse dhe kineze, dhe ndërton një arsenal modern, Shqipëria vazhdon të mbështetet te partnerët dhe misionet e NATO-s.
Ky model na mbrojtën politikisht, por strategjikisht na ekspozon:
nuk kemi kontroll real të hapësirës ajrore,
nuk kemi kapacitete të mbrojtjes kibernetike të mjaftueshme,
nuk kemi një industri ushtarake kombëtare,
nuk kemi rezervë të rekrutueshme në rast konflikti.
Një vend pa autonomi ushtarake ka pavarësi të kufizuar – jo pavarësi të plotë.
Në një luftë të mundshme me Serbinë: çfarë ushtrie duhet Shqipëria?
Nëse skenarët më të errët do të afroheshin te dera, Shqipëria ka nevojë për një rikthim struktural, jo thjesht kozmetik.
Forca e Armatosur duhet të jetë:
Ushtri tokësore moderne dhe manovruese
formim i brigadave të pajisura me mjete të blinduara të gjeneratës së re
artileri precize, dronë sulmues dhe kundër-dronë
forca speciale të zgjeruara
Mbrojtje ajrore funksionale
radarë të rinj
sisteme kundërajrore me rreze mesatare
rikthim minimal i aviacionit luftarak (edhe me dronë të mëdhenj)
Mbrojtje detare e vërtetë
anije patrulluese me kapacitete goditëse
mbrojtje bregdetare me raketa tokë-det
Mbrojtje kibernetike
strukturë e veçantë ushtarake për luftën kibernetike
bashkëpunim me sektorin privat dhe NATO-n
Sistem rezervistësh
Modeli baltik ose izraelit është domosdoshmëri.
Pa rezervë, një vend i vogël nuk mbijeton dot.
Komandë kombëtare me autonomi
Partneriteti me NATO-n është jetik, por vendimet e mbrojtjes nuk mund të varen 100% nga aktorë të jashtëm.
113 vjet lavdi, por koha për një ushtri të re
Sot, Forcat e Armatosura nuk janë më ajo ushtri që kreu epopetë e Pavarësisë, as ajo makinë gjigante e komunizmit. Ato janë profesionale, të respektuara, por jo të mjaftueshme për kohën në të cilën jetojmë.
Në një rajon ku historia është gjithmonë e gatshme të zgjohet, Shqipëria ka nevojë për një Forcë të Armatosur që të mos jetë thjesht prezencë ceremoniale ose misionare paqeruajtëse, por garant i sovranitetit kombëtar.
Në 113-vjetor, pyetja mbetet:
A do të vazhdojmë të jemi vend me pavarësi të kufizuar, apo do të ndërtojmë një ushtri që mbron realisht Shqipërinë?
Zgjedhja i takon politikës sot. Ndryshe, historia do të vendosë vetë.
