Halil Rama në 65-vjetorin e tij: “Oda Dibrane” si sintezë poetike e identitetit dhe kujtesës kombëtare
Dr Mujo Buçpapaj
Në historinë e letërsisë shqipe bashkëkohore, emri i Halil Ramës qëndron si një urë mes brezave të traditës poetike dibrane dhe frymës moderne të krijimit. Gazetar, poet dhe shkrimtar me titullin “Mjeshtër i Madh”, Rama shquhet për stilin e tij që ndërthur ndjenjën e fortë atdhetare me ndjeshmërinë individuale, përmes një poezie që lëviz midis epikes dhe lirikes, midis kujtesës historike dhe përjetimit personal.
Në 65-vjetorin e lindjes, ai sjell veprën më të re “Oda Dibrane”, një libër që përmbledh poezi dhe tregime, duke e bërë atë një sintezë të plotë të rrugëtimit të tij krijues.
. Struktura dhe koncepti tematik i veprës
“Oda Dibrane” është një mozaik poetik dhe prozaik ku ndërthuren kujtesa, historia dhe reflektimi ekzistencial. Që në titull, libri bart simbolikën e fortë të “Odës” — vendit të kuvendit, të burrërisë, të këngës, të paqes dhe luftës.
Në traditën shqiptare, oda është një hapësirë fizike dhe shpirtërore ku lindin vendimet, marrëveshjet, dhe ku ruhet identiteti. Halil Rama e ringjall këtë simbol me një dritë poetike të re, duke e kthyer në metaforë të unitetit kombëtar dhe shpirtëror të Dibrës.
Në këtë libër, ai i këndon Dibrës së Madhe dhe Dibrës së Vogël, familjes, nënës, atdheut dhe Kosovës — pra, të katër shtyllave të qenies shqiptare. Poezitë ndërtohen mbi boshtin e dashurisë për vendlindjen, të mallin për rrënjët dhe përpjekjen për të ruajtur vlerat që koha dhe politika shpesh i kanë përçudnuar.
. Dimensioni historik dhe filozofik
Halil Rama nuk është thjesht poet i ndjesisë; ai është poet i kujtesës dhe ndërgjegjes historike. Në poezitë e tij si “Tekulla e Gjonit”, “Vendlindja e Skënderbeut”, apo “Oda Dibrane”, shfaqet një ndërthurje e mjeshtëruar e historisë kombëtare me përjetimin personal.
Autori i rikthehet figurave dhe vendeve simbolike jo për t’i mitizuar, por për t’i riinterpretuar nën dritën e kohës moderne. Ai shtron pyetje të thella filozofike mbi qëndresën, identitetin dhe lirinë, duke e parë atdheun si një organizëm të plagosur, që megjithatë ruan shpirtin e tij të papërkulur.
Një nga temat qendrore që përsëritet është shkatërrimi moral e material i atdheut, që autori e lidh me “tragjedinë e Partisë së Punës”, e cila “shkatërroi patriotizmin dhe miqësinë e vërtetë”. Përmes figurave, metaforave dhe krahasimeve të fuqishme, Rama flet për fundin e idealizmit shqiptar dhe lindjen e një shoqërie të humbur midis dogmës dhe zhgënjimit.
Kjo e bën “Oda Dibrane” jo vetëm një vepër poetike, por një traktat shpirtëror dhe moral për fatin e kombit.
. Poezia e kujtesës dhe ndjenja e nënës
Një ndër kulmet emocionale të librit është poezia “Nëna ime më e mira”, ku Halil Rama ngre në nivel të artit figurën e nënës. Poezia përshkohet nga një muzikalitet i brendshëm, një ndërthurje e ëmbël e lirizmit me epizmin, që e kthen nënën në një simbol universal dashurie dhe sakrifice.
Në këtë pjesë, autori e tejkalon vetveten: nuk është më vetëm poet i kujtesës, por poet i shpirtit njerëzor, që di të flasë me gjuhën e ndjenjës më të pastër e më universale.
Krahas nënës, autori i kushton hapësirë të veçantë familjes dhe dashurisë, si tek “Dashuri të stuhishme në plazhin e Gjeneralit” apo “Zonja me tri nënshtetësi”. Këto tregime e poezi sjellin një varg refleksionesh mbi dashurinë moderne, jetën urbane, identitetin e njeriut në një botë pa kufij, por me shpirt të ndarë.
. Stili, simbolika dhe gjuha poetike
Halil Rama është një mjeshtër i stilit të përzier poetik. Ai arrin të ruajë strukturën tradicionale të vargut, duke i dhënë asaj frymë moderne përmes figuracionit, ironisë dhe sarkazmës.
Në poezitë e tij ndjehet ndikimi i traditës gojore dibrane, por edhe i modernitetit poetik europian. Gjuha është e pasur, e rrjedhshme, me përdorim të thellë të metaforës dhe krahasimit, ku çdo varg bart një ndjesi, një kujtim, një mendim.
Përmes metaforës së “odës”, autori flet për bashkimin e ndarjeve, për rrënjët e shpirtit dibran, për forcën e kujtesës që mposht harresën. Ai ndërton ura mes të kaluarës dhe së tashmes, duke treguar se poezia mund të jetë një akt rezistence kulturore.
. Roli i Halil Ramës në letërsinë bashkëkohore
Në një kohë kur poezia shpesh rrëshqet drejt formalizmit apo hermetizmit, Halil Rama mbetet një zë autentik, i kuptueshëm dhe i thellë, që flet drejtpërdrejt me shpirtin e lexuesit.
Ai është një nga poetët e rrallë që arrijnë të ruajnë lidhjen me realitetin social pa humbur dimensionin estetik, duke treguar se poezia mund të jetë një mjet njohjeje, shërimi dhe reflektimi.
Në 65-vjetorin e tij, ai dëshmon se krijimtaria nuk është një akt nostalgjik, por një rinovim shpirtëror dhe estetik, që e bën “Oda Dibrane” një nga veprat më përfaqësuese të poezisë shqiptare të dekadës së fundit. stetika e kujtesës dhe shpirti dibran në varg
Në thelb, çdo poezi e Halil Ramës është një akt kujtese, një përpjekje për të mos harruar rrënjët, njerëzit, vendet dhe zakonet që kanë formuar identitetin e tij. Kjo poetikë e kujtesës është e ngjashme me rrëfimin epik popullor, por e shprehur me një stil modern, që përthith elementet e jetës bashkëkohore pa i humbur aromën e tokës dibrane.
Në “Oda Dibrane”, kujtesa nuk është vetëm retrospektivë, por edhe forcë krijuese. Autori e kthen kujtimin në energji poetike, duke e bërë të kaluarën pjesë të gjallë të së tashmes. Përmes përshkrimeve të natyrës, maleve, lumenjve dhe rrugëve të Dibrës, ai ringjall peizazhin shpirtëror të një bote që rrezikon të humbasë, por që jeton falë fjalës artistike.
Rama nuk i këndon vetëm Dibrës si vend, por Dibrës si ide, si simbol të burrërisë, urtësisë dhe mikpritjes. Kjo i jep veprës së tij një dimension mitopoetik, ku realiteti shndërrohet në mit dhe miti bëhet realitet shpirtëror.
Poezia si mision dhe ndërgjegje kombëtare
Në shumë poezi të këtij libri, Halil Rama del si poet i ndërgjegjes kombëtare, që e ndien veten bartës të një misioni moral. Ai nuk e sheh poezinë si zbukurim, por si akt të përgjegjshëm ndaj shoqërisë dhe historisë.
Në këtë kuptim, “Oda Dibrane” është edhe një manifest i shpirtit qytetar, një thirrje për të mos harruar vlerat e bashkimit, bujarisë, ndershmërisë dhe respektit që e kanë karakterizuar dibranin e vjetër.
Në disa poezi, si në ato kushtuar minatorëve, bujqve, e njerëzve të thjeshtë, poeti jep zërin e një populli të lodhur, por jo të dorëzuar. Ai denoncon padrejtësitë, zhgënjimet e tranzicionit, rrënimin moral që solli ideologjia, por pa rënë në pesimizëm.
Në vend të fatalizmit, ai zgjedh krenarinë e heshtur dhe shpresën, që vjen si reflektim i virtytit dibran: “të mos përkulesh, por të qëndrosh”.
Dimensioni filozofik dhe ekzistencial i poezisë
Në plan më të thellë, poezia e Halil Ramës është filozofike dhe ekzistenciale. Pas çdo vargu fshihet një pyetje mbi kuptimin e jetës, kohës, dashurisë dhe fatit njerëzor.
Në disa poezi, si tek “Oda Dibrane”, “Vendlindja e Skënderbeut” apo “Molla e fshatit tim”, shfaqet një reflektim i qartë mbi kalueshmërinë e jetës, mbi mënyrën se si njeriu mbetet peng i kujtimeve, por edhe shpëtimtar i tyre përmes kujtesës artistike.
Autori duket i vetëdijshëm për kontrastin mes përjetësisë dhe përkohshmërisë, midis idealit dhe realitetit, mes dashurisë së madhe dhe dhimbjes së vogël. Ai ndërton një poetikë të kontrasteve, ku e bukura dhe e trishtueshmja bashkëjetojnë natyrshëm.
Ky është dimensioni që e lidh Halil Ramën me poetët ekzistencialistë evropianë, por me një rrënjë të thellë shqiptare: ai nuk pyet vetëm “pse ekziston njeriu”, por “si mund të mbijetojë njeriu pa rrënjë, pa kujtesë, pa atdhe”.
. Gjuha, figuracioni dhe muzikaliteti
Një nga pikat më të forta të krijimtarisë së Halil Ramës është gjuha poetike.
Ajo është e pastër, e pasur, e ngrohtë dhe e qartë, duke ruajtur ngjyrat dialektore të Dibrës si pasuri e jo si kufizim. Në vargjet e tij ndihen tingujt e malit, gjëmimet e kujtesës, dhe ritmi i zemrës së fshatit.
Në poezinë e tij, fjala nuk është vetëm mjet komunikimi, por instrument muzikor — ajo këndohet, rrokëzohet, përsëritet me qëllim, për të krijuar një muzikalitet shpirtëror që e bën poezinë të dëgjohet edhe pa u lexuar me zë.
Figurat letrare — metafora, krahasimi, alegoria — janë të përdorura me maturi dhe elegancë.
P.sh., “Oda” si simbol qendror përfaqëson bashkimin, “molla” përfaqëson kthimin te rrënjët, ndërsa “minatori” është njeriu që gërmon në errësirë për të nxjerrë dritën — një metaforë e qartë e misionit të poetit vetë.
. Halil Rama – poet i ndërgjegjes, dashurisë dhe përjetimit
Në analizë të plotë, Halil Rama mund të konsiderohet si një nga poetët më të qëndrueshëm të brezit të tij, që ka ruajtur për tri dekada të njëjtin ritëm, ndershmëri dhe përkushtim ndaj artit.
Në një kohë kur letërsia shpesh humbet mes eksperimentimit pa shpirt, Rama mbetet besnik i ndjenjës dhe i vlerës kombëtare, duke provuar se moderniteti nuk nënkupton harresë, por rigjallërim të rrënjëve.
Në “Oda Dibrane”, ai sjell bashkimin e tri kohëve:
Të kaluarës – që e nderon;
Tashmes – që e kritikon;
Së ardhmes – që e shpreson.
Në këtë kuptim, libri nuk është vetëm vepër poetike, por manifest shpirtëror, një përcjellje e gjallë e frymës dibrane dhe shqiptare, që flet për qëndresën, dashurinë dhe shpresën. Vlera letrare dhe kulturore e veprës “Oda Dibrane”
Vepra “Oda Dibrane” mbart dy vlera parësore:
Vlerën letrare, që lidhet me mjeshtërinë poetike, figuracionin, gjuhën dhe kompozicionin;
Vlerën kulturore dhe dokumentare, pasi libri ruan kujtesën shpirtërore dhe historike të një treve të rëndësishme të identitetit shqiptar – Dibrës.
Në aspektin letrar, Rama arrin të ndërthurë formën poetike klasike me përmbajtje bashkëkohore, duke përdorur simbole që i kalojnë kufijtë lokalë. “Oda” bëhet simbol i kombit, “molla” bëhet simbol i kujtesës, ndërsa nëna përfaqëson fillimin dhe fundin e jetës.
Në aspektin kulturor, libri është një dokument poetik i identitetit dibran, që përfshin motive etnografike, zakone, mikpritje, trimëri, dashuri dhe dhimbje.
Autori, si gazetar dhe studiues i jetës kulturore, arrin ta përmbledhë këtë trashëgimi në vargje që komunikojnë drejtpërdrejt me lexuesin.
Në aspektin shoqëror, Rama përçon një mesazh të thellë humanist:
se populli që ruan kujtesën, nuk humbet asnjëherë shpirtin.
Pikërisht për këtë, “Oda Dibrane” mund të shihet si një vlerë kombëtare, e denjë për të hyrë në antologjitë e poezisë shqiptare bashkëkohore.
: Halil Rama – poet i rrënjëve dhe i shpirtit kombëtar
Në këtë studim, mund të themi se Halil Rama është një nga ata krijues që përfaqësojnë vazhdimësinë morale dhe estetike të letërsisë shqipe.
Në 65-vjetorin e tij, ai vjen me një libër që nuk është vetëm përmbledhje poetike, por një ode për jetën, për njeriun dhe për kujtesën kombëtare.
“Oda Dibrane” është një sintezë shpirtërore ku gërshetohen historia, dashuria, filozofia dhe tradita.
Ajo nuk flet vetëm për Dibrën, por për gjithë Shqipërinë – për vlerat që duhen ruajtur dhe për plagët që duhet shëruar.
Në këtë vepër, Rama arrin të ndërtojë një univers poetik ku fjala është dhembje, por edhe shpresë; ku njeriu është i vogël përballë kohës, por i madh përballë shpirtit të vet.
Ai na kujton se poezia nuk është vetëm art, por mjet për të mbijetuar shpirtërisht; nuk është thjesht kujtesë, por akt dashurie ndaj jetës dhe njeriut.
Në një epokë të zhurmshme dhe të lodhur nga fjalët, Halil Rama mbetet poeti i fjalës së qetë, por të thellë — i fjalës që vjen nga zemra e maleve, nga drita e shpirtit dhe nga besimi se fjala e mirë është tempulli i njeriut.
Ky studim për Halil Ramën dhe veprën e tij “Oda Dibrane” dëshmon se poezia shqiptare bashkëkohore vazhdon të mbajë peshën e shpirtit kombëtar.
Në këtë vepër, gjuha është një atdhe, vargu është një shtëpi, ndërsa “Oda Dibrane” bëhet vetë simboli i bashkimit dhe qëndresës shqiptare.
Me këtë libër, Halil Rama hyn denjësisht në panteonin e poetëve që e kanë lartësuar Dibrën dhe Shqipërinë përmes fjalës, ndjenjës dhe mendimit.
