Një pasqyrë e së
shkuarës
Në dekadat e socializmit, Shqipëria ndërtoi disa prej uzinave më të mëdha industriale në rajon. Fieri ishte qendra e prodhimit të plehrave azotike dhe nitrat-amonitit, ndërsa Laçi mburrej me uzinën e superfosfatit, që furnizonte fermerët me lëndë fosforike të domosdoshme për tokat shqiptare. Këto ishin objekte strategjike, të ndërtuara për të siguruar pavarësi bujqësore dhe industriale.
Pas viteve ’90, me kalimin në ekonomi tregu, këto uzina u braktisën ose u privatizuan pa sukses. Për dekada, Shqipëria humbi një potencial të madh prodhues dhe u bë tërësisht e varur nga importet e plehrave kimike, pesticideve dhe derivateve të naftës. Sot, fermerët shqiptarë blejnë plehra me çmime të larta, shpesh të pasigurta në cilësi, ndërsa konsumatori shqetësohet për sigurinë ushqimore.
Nitrat-amoniti në Fier – një pasuri dhe një rrezik
Nitrat-amoniti është një pleh bazë për bujqësinë moderne. Ai rrit ndjeshëm rendimentin e kulturave, sidomos të grurit, misrit, dhe bimëve foragjere. Shqipëria dikur ishte prodhuese e këtij plehu në Fier, por sot e importon me kosto të lartë.
Argumentet pro ndërtimit të uzinës:
Sigurim i furnizimit të brendshëm dhe i tregut rajonal (Kosovë, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi).
Ulje e kostove për fermerët shqiptarë.
Punësim për qindra specialistë e punëtorë.
Shmangie e varësisë nga tregjet e jashtme në kohë krizash.
Argumentet kundër:
Nitrat-amoniti është substancë me përdorim të dyfishtë, përdoret edhe në eksplozivë. Kërkon standarde shumë të larta sigurie.
Procesi prodhues lëshon ndotje kimike që dëmton ajrin dhe tokën nëse nuk menaxhohet me teknologji moderne.
: Nëse ndërtohet me teknologjinë më të re dhe me kontroll shtetëror të fortë, një uzinë e tillë mund të bëhet themel për pavarësinë ushqimore të vendit.
Superfosfati në Laç – toka kërkon ushqim
Uzina e superfosfatit në Laç dikur mbulonte nevojat e plehrave fosfatike për gjithë Shqipërinë. Tokat tona shpesh kanë mungesë fosfori, prandaj ky pleh është jetik për bujqësinë.
Sot, importi i plehrave fosfatike është burim i madh shpenzimesh. Për më tepër, tregu shqiptar shpesh mbushet me produkte të dyshimta.
Rihapja e Laçit me teknologji të pastër do të sillte:
Prodhim vendas dhe ulje çmimesh.
Eksport në tregjet fqinje.
Krijimin e një poli industrial për plehrat kimike në Shqipëri.
Sfida e vetme është modernizimi i teknologjisë. Uzina e vjetër ndotete rëndë mjedisin; një model i ri duhet të respektojë standardet e BE-së, me filtra, menaxhim mbetjesh dhe mbrojtje të komunitetit lokal.
Nafta shqiptare – pasuri e papërpunuar
Shqipëria ka rezerva të konsiderueshme të naftës, por prej vitesh eksporton naftë bruto dhe importon derivate të gatshme. Rafineritë e Fierit dhe Ballshit kanë kaluar në krizë të vazhdueshme, me falimentime dhe privatizime të dështuara.
Ky model është humbje e pastër: vendi shet lëndë të papërpunuar me çmim të ulët dhe blen produkte me çmim të lartë.
Rikthimi i përpunimit shtetëror është strategjik:
Siguron naftë dhe benzinë për tregun vendas.
Ul varësinë nga importet.
Shton vlerë të shtuar në ekonominë shqiptare.
Punëson mijëra persona në industrinë më të rëndësishme energjetike.
Modeli mund të jetë partneritet publik-privat, ku shteti garanton kontrollin dhe kompanitë private sjellin teknologjinë dhe kapitalin.
Pesticidet – një kërcënim i fshehur
Ndërsa prodhimi vendas i fertilizantëve ka rënë, Shqipëria është kthyer në importuese të mëdha të pesticideve. Shumë prej tyre janë të ndaluara në BE, por përdoren këtu, duke rrezikuar shëndetin e konsumatorëve dhe duke vënë në rrezik eksportet bujqësore.
Pasojat:
Produkte shqiptare kthehen nga tregjet e huaja për shkak të nivelit të lartë të pesticideve.
Rritet incidenca e sëmundjeve të lidhura me ushqimin e kontaminuar.
Fermerët varfërohen, sepse duhet të blejnë pesticide të shtrenjta çdo vit.
Zgjidhjet:
1. Krijimi i një agjencie të posaçme kombëtare për pesticidet.
2. Kontroll i rreptë në dogana dhe testime laboratorike të çdo lloji që hyn në treg.
3. Nxitje për përdorimin e produkteve biologjike dhe metodave të integruara të mbrojtjes së bimëve.
4. Edukim i fermerëve mbi përdorimin e sigurt.
Si ishte dhe si është sot
Dikur: Shqipëria prodhonte vetë plehra, energji, dhe kishte industri të forta kimike e përpunuese. Fermerët kishin furnizim të qëndrueshëm dhe me kosto më të ulët.
Sot: Shqipëria është tërësisht e varur nga importi. Çmimet janë të larta, cilësia shpesh e dyshimtë, dhe siguria ushqimore e rrezikuar.
Një çështje sigurie kombëtare
Këto nuk janë vetëm çështje ekonomike. Furnizimi me plehra kimike, derivate nafte dhe ushqim të sigurt është çështje sigurie kombëtare. Një krizë ndërkombëtare – si lufta në Ukrainë apo tensionet në Lindjen e Mesme – mjafton që Shqipëria të mbetet pa plehra dhe derivate, duke rrezikuar gjithë ekonominë.
Prandaj, vendimet për Fierin, Laçin dhe rafineritë e naftës nuk janë çështje nostalgjie për të shkuarën, por strategji për të ardhmen.
: Koha për vendime të guximshme
Rikthimi i industrisë kimike dhe përpunuese kërkon investime të mëdha, transparencë dhe vullnet politik. Por përfitimet janë të mëdha: pavarësi bujqësore, siguri energjetike, vende pune dhe rritje ekonomike.
Shqipëria nuk mund të jetë pafundësisht një vend importues. Ajo duhet të rikthejë fuqinë prodhuese që dikur e bënte të aftë të ushqente veten dhe të eksportonte. Fier, Laç dhe Ballsh janë gurët e themelit për këtë rikthim.
Ky është një vendim që kërkon vizion afatgjatë. Nëse nuk merret sot, nesër do të jetë shumë më vonë.
