Pse Vatikani nuk e njeh Kosovën dhe pse kishat ortodokse në Kosovë iu dhanë Serbisë?
Flamur Bucpapaj
Katolikët shqiptarë janë të gjallë. Janë krenarë për rrënjët e tyre. Dhe meritojnë të dëgjohen.
Kërkojmë që Vatikani të na njohë jo vetëm politikisht, por edhe shpirtërisht Kosoven – Si bij të një kishe që e kemi dashur dhe ruajtur me gjak dhe përkushtim. katolicizmin
Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër të Ballkanit dhe kanë përqafuar krishtërimin që në shekujt e parë të erës sonë.
Që nga shpallja e pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008, njohja ndërkombëtare e saj ka qenë një proces i vështirë dhe kompleks. Pavarësisht se mbi 100 shtete e kanë njohur, përfshirë shumicën e vendeve të Bashkimit Europian dhe SHBA-në, disa shtete kyçe ende e refuzojnë këtë akt. Një ndër to është edhe Selia e Shenjtë – Vatikani, qendra botërore e katolicizmit. Në të njëjtën kohë, një nga çështjet më të debatueshme dhe të ndjeshme mbetet statusi i kishave ortodokse në territorin e Kosovës, të cilat në dokumente ndërkombëtare e ligje vendore shpesh mbrohen si “trashëgimi e Kishës Ortodokse Serbe”, duke u lidhur kështu me Serbinë.
Pse Vatikani nuk e njeh Kosovën?
Selia e Shenjtë ka zgjedhur një qëndrim neutral, që ndonëse nuk është një njohje formale e pavarësisë, është gjithashtu një pozicion që nuk e mohon ekzistencën e saj de facto. Shkaqet për këtë qëndrim janë të shumëfishta:
Neutraliteti diplomatik dhe përpjekja për paqe: Vatikani e shikon veten si një faktor ndërmjetësues në konflikte ndërkombëtare. Njohja e Kosovës do ta vendoste atë automatikisht në një pozicion të njëanshëm kundër Serbisë, e cila ka lidhje të thella historike dhe fetare me Kishën Ortodokse. Selia e Shenjtë preferon të ruajë rolin e saj si palë neutrale për të ndihmuar në dialogun ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit.
Marrëdhëniet me Kishën Ortodokse: Vatikani është i vetëdijshëm për tensionet historike ndërmjet Kishës Katolike dhe asaj Ortodokse. Duke mos e njohur Kosovën, ai synon të mos përkeqësojë marrëdhëniet me Kishën Ortodokse Serbe, njëra ndër kishat më të fuqishme në botën ortodokse.
Respekti për të drejtën ndërkombëtare dhe për dialogun: Vatikani e sheh çështjen e Kosovës si një çështje që duhet të zgjidhet përmes dialogut dhe marrëveshjeve ndërkombëtare, jo përmes imponimit të vendimeve të njëanshme.
Përkatësia fetare e popullsisë: Shumica dërrmuese e shqiptarëve të Kosovës janë myslimanë. Edhe pse komuniteti katolik ekziston dhe ka një rol të rëndësishëm historik e shoqëror në vend, Vatikani nuk e sheh Kosovën si një prioritet në kuptimin fetar. Injorimi i katolikëve shqiptarë nga Selia e Shenjtë: një plagë morale
Selia e Shenjtë, duke refuzuar ta njohë shtetin e Kosovës, në mënyrë të heshtur ka mohuar një realitet historik: se shqiptarët, para se të konvertoheshin në fe të tjera, kanë qenë tradicionalisht një popull me rrënjë të forta katolike – sidomos në veri të Shqipërisë, në Kosovë, në Mal të Zi dhe në trevat shqiptare në Maqedoni. Në vend që të përqafojë këtë komunitet të vogël, por besnik ndaj Kishës, Vatikani ka zgjedhur t’i sakrifikojë shqiptarët katolikë në emër të marrëdhënieve me Kishën Ortodokse Serbe dhe në emër të një neutraliteti të dyshimtë diplomatik.
Në këtë mënyrë:
Mohon kontributin shekullor të shqiptarëve në ruajtjen e krishtërimit në Ballkan, në rrethana tejet të vështira.
Injoron dhimbjen e një komuniteti të persekutuar, që në kohën e komunizmit në Shqipëri u masakrua dhe u ndëshkua për shkak të besimit.
Lë të pambrojtur katolikët e Kosovës, të cilët presin një përkrahje morale dhe simbolike nga Vatikani, jo thjesht për motive fetare, por për motive kombëtare dhe historike.
Historia e katolicizmit ndër shqiptarët: një trashëgimi e mohuar?
Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër të Ballkanit dhe kanë përqafuar krishtërimin që në shekujt e parë të erës sonë. Katolicizmi u përhap në mënyrë të organizuar sidomos në veri, ku edhe sot është baza kryesore e këtij besimi në trojet shqiptare. Shën Nënë Tereza, një ndër figurat më të ndritura të Kishës Katolike moderne, është shqiptare – një simbol i përkushtimit, humanizmit dhe shpirtit shqiptar.
E megjithatë, mosnjohja e Kosovës nga Vatikani nuk përfaqëson vetëm një vendim diplomatik, por një fyerje të heshtur ndaj kësaj trashëgimie. Ajo çka lëndon më shumë është fakti se Vatikani nuk e përdor as këtë kartë morale për të ndërhyrë në favor të së drejtës dhe të historisë së harruar.
Një thirrje për drejtësi nga shqiptarët katolikë
Është koha që Selia e Shenjtë të rishikojë qëndrimin e saj ndaj Kosovës, jo vetëm për hir të shtetit të ri, por për hir të besimtarëve të saj që ndihen të lënë në harresë. Njohja e Kosovës do të ishte:
Një akt drejtësie morale për katolikët shqiptarë.
Një hap i vonuar, por i domosdoshëm, për të afirmuar që Kisha nuk sakrifikon të vërtetën në emër të politikës.
Një sinjal pozitiv për dialogun ndërfetar, duke treguar se feja nuk duhet të jetë pengesë, por urë lidhëse për bashkëjetesë dhe njohje të ndërsjellë. Neutraliteti i dyfishtë i Vatikanit
Në mënyrë zyrtare, Vatikani mban një qëndrim neutral ndaj statusit të Kosovës, duke mos e njohur pavarësinë, por njëkohësisht duke ruajtur marrëdhënie të mira me institucionet kosovare dhe duke zhvilluar kontakte diplomatike në mënyrë diskrete. Motivimi i këtij neutraliteti ka disa shtylla kryesore:
Ruajtja e marrëdhënieve me Kishën Ortodokse Serbe, për të mos acaruar më tej raportet e brishta ndërkishtare.
Përpjekja për të ruajtur një pozicion ndërmjetësues, që mund të shërbejë si urë komunikimi ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit.
Shmangia e precedentit për rajone të tjera të diskutueshme, duke ruajtur një vijë konservatore në të drejtën ndërkombëtare.
Por ky “neutralitet diplomatik” është në vetvete një pozicionim politik, që për fat të keq nuk përfaqëson drejtësinë historike dhe as ndjeshmëritë e komuniteteve katolike shqiptare në Ballkan.
Injorimi i katolikëve shqiptarë: një fyerje e heshtur
Nëse do të kishte ndonjë komb në Ballkan që meriton solidaritetin dhe përkrahjen morale të Selisë së Shenjtë, është kombit shqiptar, dhe veçanërisht katolikëve të Kosovës, Shqipërisë dhe Malit të Zi. Populli shqiptar ka qenë ndër më të vjetrit që përqafoi krishtërimin, dhe për shekuj të tërë katolicizmi ishte pjesë e pandashme e identitetit të tij.
Por çfarë ndodhi? Në vend që të afirmojë këtë trashëgimi, Vatikani ka heshtur. Ka heshtur përballë përpjekjeve për çrrënjosjen e identitetit shqiptar nga historia e Ballkanit. Ka heshtur përballë viktimave të shqiptarëve gjatë luftës së Kosovës. Dhe ka heshtur përballë realitetit se shumë nga bijtë e kombit shqiptar janë sot më të margjinalizuarit në hartën shpirtërore të Kishës.
Katolikët shqiptarë, sidomos në Kosovë, ndihen të braktisur nga një kishë që për të ruajtur balancat me ortodoksët serbë, sakrifikon ata që iu përkushtuan me besnikëri për shekuj.
Përkatësia katolike e shqiptarëve: e mohuar nga historia zyrtare
Është fakt historik se para islamizimit të detyruar gjatë pushtimit osman, shqiptarët ishin në pjesën më të madhe katolikë ose ortodoksë. Në zonat veriore të Shqipërisë, në Kosovë, në Malësinë e Madhe dhe në trevat e tjera shqiptare, katolicizmi ishte i rrënjosur thellë, me dioqeza aktive, figura të shquara si Pjetër Bogdani, Pjetër Budi, Gjon Buzuku, dhe më pas rilindës e atdhetarë që i shërbyen çështjes kombëtare përmes fesë dhe kulturës.
Më vonë, gjatë diktaturës komuniste në Shqipëri, Kisha Katolike u godit egërsisht, me dhjetëra priftërinj të vrarë e torturuar. Megjithatë, shqiptarët katolikë mbijetuan, ruajtën besimin, dhe pas rënies së komunizmit, e ringjallën jetën kishtare me një përkushtim të jashtëzakonshëm.
Në Kosovë, megjithëse në pakicë, katolikët kanë qenë gjithnjë një urë bashkimi ndërmjet shqiptarëve të feve të ndryshme, duke dëshmuar se identiteti shqiptar nuk mund të kufizohet në ndarje fetare, por në bashkësi historike dhe gjak.
Çfarë duhet të bëjë Selia e Shenjtë?
Është koha që Selia e Shenjtë të rishqyrtojë qëndrimin e saj dhe të mos fshihet më pas justifikimeve diplomatike. Njohja e Kosovës nga Vatikani do të ishte:
Një akt drejtësie historike ndaj katolikëve shqiptarë;
Një afirmim moral i një realiteti të pamohueshëm: ekzistencës së një shteti që është produkt i sakrificave dhe luftës për liri;
Një sinjal i fuqishëm për përkrahjen e vlerave universale të paqes, të drejtave të njeriut dhe bashkëjetesës ndërfetare. Trashëgimia katolike shqiptare: Një identitet i mohuar?
Historikisht, shqiptarët kanë qenë ndër popujt më të hershëm që përqafuan krishtërimin. Para se të përfshiheshin nga islamizimi gjatë Perandorisë Osmane, një pjesë dërrmuese e shqiptarëve i përkisnin krishterimit perëndimor dhe lindor, duke përfshirë dioqezat e Dardanisë dhe arbërit mesjetarë.
Figurat si Gjon Buzuku, Pjetër Bogdani, Frang Bardhi, Gjergj Fishta, Nënë Tereza, janë dëshmi e lidhjes së thellë kulturore e shpirtërore të shqiptarëve me Kishën Katolike.
Pas persekutimit të egër në diktaturën komuniste, sidomos në Shqipëri, shqiptarët katolikë rifilluan ringjalljen e besimit të tyre në liri – dhe këtë e bënë jo me ndihmën e fuqishme të Vatikanit, por me përkushtimin e tyre të brendshëm.
Mosnjohja e Kosovës nga Selia e Shenjtë ngjall ndjenjën e përjashtimit: si në aspektin politik, ashtu edhe në atë shpirtëror, sepse shihet si një heshtje që sanksionon padrejtësinë. Pasojat e heshtjes: Ndikimi mbi komunitetin katolik shqiptar
Shqiptarët katolikë të Kosovës dhe të Shqipërisë e përjetojnë këtë mosnjohje si një mohim të përkatësisë së tyre historike dhe shpirtërore me Kishën universale. Ata e ndjejnë se, në emër të diplomacisë dhe marrëdhënieve me Kishën Ortodokse, Selia e Shenjtë ka sakrifikuar njërin nga popujt më të lashtë dhe më të përkushtuar të saj në rajon.
Kjo injorim ka ndikime të shumta:
Nxit zhgënjim dhe ndarje shpirtërore;
Përforcon ndjenjën se feja trajtohet si interes politik, jo si bashkësi vlerash;
U mohon shqiptarëve rolin e tyre si garantë të dialogut ndërfetar, një vlerë për të cilën janë njohur në mbarë botën.
Neutraliteti i dyfishtë i Vatikanit
Në mënyrë zyrtare, Vatikani mban një qëndrim neutral ndaj statusit të Kosovës, duke mos e njohur pavarësinë, por njëkohësisht duke ruajtur marrëdhënie të mira me institucionet kosovare dhe duke zhvilluar kontakte diplomatike në mënyrë diskrete. Motivimi i këtij neutraliteti ka disa shtylla kryesore:
Ruajtja e marrëdhënieve me Kishën Ortodokse Serbe, për të mos acaruar më tej raportet e brishta ndërkishtare.
Përpjekja për të ruajtur një pozicion ndërmjetësues, që mund të shërbejë si urë komunikimi ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit.
Shmangia e precedentit për rajone të tjera të diskutueshme, duke ruajtur një vijë konservatore në të drejtën ndërkombëtare.
Por ky “neutralitet diplomatik” është në vetvete një pozicionim politik, që për fat të keq nuk përfaqëson drejtësinë historike dhe as ndjeshmëritë e komuniteteve katolike shqiptare në Ballkan.
Injorimi i katolikëve shqiptarë nga Selia e Shenjtë: një plagë morale
Selia e Shenjtë, duke refuzuar ta njohë shtetin e Kosovës, në mënyrë të heshtur ka mohuar një realitet historik: se shqiptarët, para se të konvertoheshin në fe të tjera, kanë qenë tradicionalisht një popull me rrënjë të forta katolike – sidomos në veri të Shqipërisë, në Kosovë, në Mal të Zi dhe në trevat shqiptare në Maqedoni. Në vend që të përqafojë këtë komunitet të vogël, por besnik ndaj Kishës, Vatikani ka zgjedhur t’i sakrifikojë shqiptarët katolikë në emër të marrëdhënieve me Kishën Ortodokse Serbe dhe në emër të një neutraliteti të dyshimtë diplomatik.
Në këtë mënyrë:
Mohon kontributin shekullor të shqiptarëve në ruajtjen e krishtërimit në Ballkan, në rrethana tejet të vështira.
Injoron dhimbjen e një komuniteti të persekutuar, që në kohën e komunizmit në Shqipëri u masakrua dhe u ndëshkua për shkak të besimit.
Lë të pambrojtur katolikët e Kosovës, të cilët presin një përkrahje morale dhe simbolike nga Vatikani, jo thjesht për motive fetare, por për motive kombëtare dhe historike.
Pse kishat ortodokse në Kosovë iu “dhanë” Serbisë?
Kjo çështje është ndër më të ndërlikuarat në kontekstin e sovranitetit dhe identitetit kulturor të Kosovës.
Trashëgimia historike dhe narrative serbe: Serbia ka ndërtuar një narrativë historike të fuqishme ku Kosova paraqitet si “zemra e Serbisë”, për shkak të kishave dhe manastireve të periudhës mesjetare, sidomos të Manastirit të Deçanit, Graçanicës dhe Patriarkanës së Pejës. Këto objekte janë pjesë e trashëgimisë kulturore të Kishës Ortodokse Serbe dhe Serbia i ka përdorur si armë politike në ndërkombëtarizimin e mospranimit të pavarësisë së Kosovës.
Mbrojtja ndërkombëtare përmes UNESCO-s dhe dokumenteve të tjera: UNESCO dhe dokumentet ndërkombëtare shpesh i përmendin këto monumente si pjesë e “trashëgimisë kulturore ortodokse serbe”, jo domosdoshmërisht në kuptimin shtetëror, por për shkak të përkatësisë kishtare. Kjo ka krijuar një lloj situate paradoksale ku këto objekte ndodhen në territorin e Kosovës, por mbrohen me ndihmën e Serbisë dhe me pretendimin se janë pjesë e identitetit të saj.
Ligji për trashëgiminë dhe Marrëveshjet e Brukselit: Nën presionin ndërkombëtar dhe për të arritur marrëveshje me Serbinë, Kosova ka pranuar në dokumente të caktuara mbrojtje të veçantë për Kishën Ortodokse Serbe. Madje, është miratuar Ligji për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore të Kishës Ortodokse Serbe në Kosovë. Ky ligj ka shkaktuar kundërshtime të forta në opinionin publik dhe në shoqërinë civile, pasi shihet si një mënyrë për të njohur juridikisht ndikimin e Serbisë brenda territorit të Kosovës.
Prania reale dhe mungesa e alternativës: Realiteti është se këto objekte administrohen nga priftërinj dhe struktura të Kishës Ortodokse Serbe, të cilët nuk janë pjesë e strukturave kishtare të Kosovës. Në mungesë të një kishe ortodokse të Kosovës që do të ishte e pavarur nga Beogradi, është e vështirë të ndodhë një shkëputje reale në praktikë.
Kishat ortodokse në Kosovë: pasuri e vendit, jo e Serbisë
Një plagë tjetër në ndërgjegjen kombëtare është çështja e kishave ortodokse në Kosovë, të cilat në dokumente ndërkombëtare dhe ligje të veçanta janë shpallur si trashëgimi e Kishës Ortodokse Serbe.
Por kjo është një narrativë historikisht e rreme. Shumë prej atyre kishave dhe manastireve mesjetare janë ndërtuar nga shqiptarë ortodoksë të asaj kohe, kur identiteti etnik dhe ai fetar nuk përputheshin domosdoshmërisht me shtetësinë serbe.
Kisha e Deçanit, Patriarkana e Pejës, Graçanica – janë monumente që ndodhen në tokën e Kosovës dhe janë pasuri e popullit të saj, jo thjesht pronë e një kishe që komandon nga Beogradi. Për më tepër, mënyra si janë vendosur nën mbrojtje të veçantë për Kishën Ortodokse Serbe, në ligjin e miratuar në Kosovë, ka krijuar një situatë absurde ku një shtet sovran i jep përparësi një strukture religjioze të një shteti tjetër. Çfarë duhet të bëjë Selia e Shenjtë?
Është koha që Selia e Shenjtë të rishqyrtojë qëndrimin e saj dhe të mos fshihet më pas justifikimeve diplomatike. Njohja e Kosovës nga Vatikani do të ishte:
Një akt drejtësie historike ndaj katolikëve shqiptarë;
Një afirmim moral i një realiteti të pamohueshëm: ekzistencës së një shteti që është produkt i sakrificave dhe luftës për liri;
Një sinjal i fuqishëm për përkrahjen e vlerave universale të paqes, të drejtave të njeriut dhe bashkëjetesës ndërfetare. Një thirrje nga zemra shqiptare
Ne, shqiptarët, nuk kërkojmë favore. Kërkojmë drejtësi. Kërkojmë që historia jonë të mos injorohet për shkak të interesave fetare të mëdha. Kërkojmë që feja të jetë urë, jo mur. Kërkojmë që Vatikani të na njohë jo vetëm politikisht, por edhe shpirtërisht – si bij të një kishe që kemi dashur dhe ruajtur me gjak dhe përkushtim.
Nëse ka një mesazh që duhet të dëgjohet në Vatikan, është ky:
Katolikët shqiptarë janë të gjallë. Janë krenarë për rrënjët e tyre. Dhe meritojnë të dëgjohen.
Po, një nga pasojat më të dhimbshme të mosnjohjes së Kosovës nga Vatikani është se mijëra katolikë të Kosovës, veçanërisht në pjesën veriore dhe zonat e tjera me përkatësi të theksuar katolike, ndihen të mohuar në identitetin e tyre kombëtar dhe fetar. Mohimi i përkatësisë së mijëra katolikëve kosovarë në veri dhe gjithë vendin
Mijëra shqiptarë katolikë në Kosovë, sidomos në zonat e veriut (si Zllakuqani, Stublla, Gjakova, Vitia, Klina etj.), janë ndjerë të lënë në harresë nga Selia e Shenjtë.
Këta besimtarë e kanë ruajtur fenë dhe identitetin kombëtar shqiptar për shekuj, edhe nën sundime osmane, jugosllave e serbe.
Mosnjohja e Kosovës nga Vatikani i vendos ata në një pozitë të padrejtë, sikur nuk u njihet as shteti, as kombi, e as besimi në mënyrë të barabartë me komunitetet e tjera katolike në botë.
. Ndikimi negativ në unitetin shpirtëror të katolikëve shqiptarë
Ndërkohë që Shqipëria është e njohur dhe e respektuar nga Vatikani, refuzimi për të njohur Kosovën krijon ndarje të padrejta mes katolikëve shqiptarë që jetojnë në dy shtete të ndryshme, por që ndajnë një gjuhë, një histori dhe një fe.
Kjo ndikon negativisht në ndjenjën e bashkësisë kishtare, sepse katolikët kosovarë nuk trajtohen me të njëjtin vëmendje ndërkombëtare si ata në Shqipëri.
. Rreziku i zbehjes së identitetit të krishterë shqiptar në Kosovë
Mohimi i shtetit të Kosovës në aspektin diplomatik nga Vatikani dëmton përfaqësimin e Kishës Katolike në Kosovë, e cila është trashëgimi historike e shqiptarëve të krishterë, që përballuan shekuj presionesh për t’u ruajtur si të tillë.
Mungesa e njohjes ul peshën ndërkombëtare të komunitetit katolik kosovar, dhe rrezikon zbehjen e rolit të tij në jetën shoqërore dhe institucionale të vendit.
Një komb nuk matet vetëm nga tokat që zotëron, por nga shpirtrat që i njeh; mohimi i tyre është mohimi i vetes.”
