“Rekrutimi dhe Rrjetet e Bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit në Shqipëri (1945–1991): Metodat, Strukturat, Pasojat dhe Trashëgimia në Shoqëri” Infiltrimi i Opozitës Demokratike në 1990–1991. Krijimi i Partisë Demokratike dhe presioni i Sigurimit
Studim shkencor Flamur Bucpapaj
Vendosa të bëj atë studim për Sigurimin, duke parë se demokracia ishte lojë. Sigurimi ishte kudo në pushtet. Ai bëri dhe bën milionerë anëtarët e vet. Korrupton ndërkombëtarët dhe vetë i bën opozitë vetes.
Unë isha themelues i PD-së, demonstrues dhe kryetar i grevës së urisë së studentëve në Shkodër. Por, pasi mora dosjen time nga Autoriteti i Dosjeve, pashë që shumë mësues dhe pedagogë më kishin spiunuar te Sigurimi. Që nga mësuesi i fizikës në vitin e parë dhe të dytë të gjimnazit – një nga fshatrat e Koplikut, që e kishte mbaruar me pesa – i cili më vinte katra pa asnjë arsye, e deri te pedagogët e mi, sidomos ai me pseudonimin “Qerosi” i historisë së mesjetës. Ai kishte spiunuar edhe profesor Arif Gashin.
Pastaj edhe në SHIK, fatkeqësisht, takova sigurimsa të tjerë me poste drejtuese, si kryetar SHIK-u e zëvendëskryetar, të cilët zbulova që më kishin survejuar vazhdimisht me nënoficerët e tyre të besuar.
Unë nuk i bëra publik shumë emra bashkëstudentësh dhe “intelektualësh” të vetëquajtur shkodranë, sepse tashmë nuk janë asgjë — coftina në periferi të vetë jashtëqitjes. Ndërsa unë jam në maja — kudo: në punë, në letërsi, në çdo fushë.
Kjo ishte dhe është “demokracia” në Shqipëri.
‘’Esmeri’’ I’’binduri’’dhe ‘’profesori’’Me kishin spiunuar mua rregullisht në levizjen studentore Shkoder
Shembull konkret – Rrjeti i informatorëve në qytetin e Shkodrës (1991)
Nese do të vazhdonte komunizmi Unë do isha në burg politik Spaç ose Burrel Ndërsa këta përfituesit në komitet qendror Në drejtim shish-it shqiptar ishin bashpuntorë të sigurimit dhe kjo vazhdoj për shum kohë
Ky studim synon të analizojë në mënyrë të thelluar mënyrat dhe fazat e rekrutimit të bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit (BP), ndikimin e tyre në mbikëqyrjen shoqërore, shtypjen politike dhe destabilizimin e opozitës demokratike në vitet 1990–1991. Një fokus i veçantë i kushtohet pasojave afatgjata në jetën individuale dhe kolektive, përmes dokumenteve arkivore dhe rasteve konkrete.
Kapitulli I – Hyrje në sistemin e Sigurimit të Shtetit
Krijimi i Sigurimit (Dega e Mbrojtjes së Popullit, 1944)
Struktura dhe hierarkia (Dega, Drejtoria, Drejtoria e Kundërzbulimit, etj.)
Qëllimet e sistemit të kontrollit ideologjik dhe politik
Evolucioni i ligjeve që lejonin përgjimin dhe ndjekjen penale të kundërshtarëve të regjimit
Kapitulli II – Roli i Bashkëpunëtorëve të Sigurimit (BP)
Përkufizimi i BP sipas dokumenteve të AIDSSH
Kriteret për zgjedhjen e një bashkëpunëtori
Tipologjitë e BP: “Informatorë”, “agjentë”, “rezidentë”, “mbështetës”
Objektivat e infiltrimit: artistë, studentë, klerikë, punonjës ambasadash, diasporë, etj.
Kapitulli III – Metodat dhe Hapat e Rekrutimit
. Identifikimi i objektivëve të rekrutimit
Rrjetëzim në shkolla, universitete, ushtri, institucionet e kulturës
Përdorimi i denoncimeve ose dosjeve të mëparshme si presion
. Faza e kontaktit dhe vlerësimit
Analizimi i biografisë dhe pikave të dobëta (p.sh., varfëria, kriza familjare, dënime të afërmve)
Intervistat “miqësore” me oficerët e Sigurimit për të testuar bindjet politike dhe morale
. Faza e shtrëngimit dhe detyrimit
Presione psikologjike: shantazh, kërcënime, premtime për privilegje
Shpesh përdoreshin sekrete intime, akuza për sjellje imorale, ose favore për punë dhe shkollë
. Formalizimi i rekrutimit
Nënshkrimi i deklaratës së bashkëpunimit dhe zgjedhja e pseudonimit
Dorëzimi i dokumentit me dorë ose detyrimi verbal me prezencë të dëshmitarëve të Sigurimit
Kapitulli IV – Detyrat dhe Modalitetet e Veprimit të BP-ve
Raportimet me shkrim ose gojarisht pranë oficerit lidhës
Infiltrimi në grupe artistike, fetare, intelektuale
Krijimi i grupeve fiktive opozitare për të identifikuar armiqtë e sistemit
Përhapja e dezinformimit dhe provokimi i bashkëbiseduesve
Kapitulli V – Rasti Konkret: Infiltrimi i Opozitës Demokratike në 1990–1991
. Krijimi i Partisë Demokratike dhe presioni i Sigurimit
Dokumente të AIDSSH që tregojnë ndjekjen dhe kontrollin mbi organizatorët e protestave
Rastet e rekrutimit të anëtarëve të rinj për të infiltruar Lëvizjen Studentore
. Shembull konkret – Rrjeti i informatorëve në qytetin e Shkodrës (1991)
Dosjet tregojnë se në disa qytete, sigurimi kishte futur BP në forumet e PD-së dhe në organizimin e mitingjeverjeti Informativ në Shkodër (Prill 1991)
️ Pseudonime dhe funksione
Pavarësisht se emrat konkretë janë verifikuar publikisht nga AIDSSH, në dosjet e Sigurimit të Shtetit janë të përmendura dhjetëra pseudonime që përfaqësojnë informatorë të aktivizuar në këtë periudhë. Nga rreth 111 pseudonime të renditura, disa janë:
“Drita” – burim me pjesëmarrje në mbledhje lokale opozitare
“Piktori” – i përfshirë në vëzhgimin dhe raportimin e aktivitetit studentor
“Poeti” – ndjekje debati politik dhe mbledhje civile
“Shkodrani” – burim lokal i rezidenturës në Shkodër për protestat lokale
“Daja”, “Proletari”, “Intelektuali”, etj., të cituar në kontekste diskutimesh ideologjike, kontaktesh me figurat publike ose rol mbikëqyrës në mobilizim masiv
Këto pseudonime kanë funksione të ndara: informatorë lokalë, vëzhgues të tubimeve studentore, burime të përpunimit ideologjik apo mbledhjes së opinionit të brendshëm të PD-së.
Konteksti i Shkodrës
Në 1–2 prill 1991, Shkodra ishte epiqendra e protestave me përmasa të mëdha, ku turmat u përplasën me policinë, kryesisht para selisë së PPSH dhe godinës së Partisë Demokratike
Arkiva
.
Zyrtarë të Sigurimit dhe policisë civile u përpoqën të identifikonin bazat e PD-së në qytet, ku figurat si Azem Hajdari u përmendën nga burime të infiltruar në radhët e demonstruesve
.
Në këtë mjedis proteste, pseudonime si “Shkodrani” dhe “Piktori” kanë qenë aktivë për të ndjekur përhapjen e tubimeve, kontaktet lokale dhe formimin e strategi masive.
Raporte për figura publike përmendur
Në librin e Bujar Sh. Hoxhës “Pluralizmi shqiptar dhe Sigurimi i Shtetit”, përmendet se ndër pseudonimet e operativëve të aktivizuar në protesta nacionaliste ishin burime aktive në Shkodër në 2 prill 1991
.
Zyrtari informativ me pseudonimin “Dajti” u përfshi në një skemë monitorimi, për të kontaktuar me figurat nga diaspora dhe për të përgatitur profilin e tyre për zyrtarët e Sigurimit
.
Raporte të tjera tregojnë se figura si Azem Hajdari dhe Pjetër Arbnori ishin nën mbikëqyrje, dhe informatorë lokalë raportonte çdo veprim të tyre gjatë ngjarjeve të Shkodrës
.
Element Përshkrimi
Pseudonimet aktive “Drita”, “Piktori”, “Poeti”, “Shkodrani”, “Daja”, etj.
Rolia në Shkodër Monitorim protestash, mbledhjesh të PD-së, raportim për figura publike
Figure publike të ndjekura Azem Hajdari, Pjetër Arbnori, liderë lokalë të PD-së
Funksionet informatorë Vëzhgim hapësirash publike, mbledhjeve të PD-së, kontakte diaspora-shkodër
Rrjeti informativ në Shkodër gjatë protestave të prillit 1991 ishte aktiv dhe i strukturuar. Megjithëse emrat realë të informatorëve mbeten të fshehtë, pseudonime si “Shkodrani”, “Drita” e të tjera, sipas dokumenteve të disponueshme, kanë qenë aktive në mbledhjen e informacionit mbi strukturat e reja opozitare dhe figurat politike. Raportet e dalura zbulojnë një strategji të qartë për kontrollin dhe përpunimin e çdo lëvizjeje opozitare në qytetin e Shkodrës, që shpesh përmend figura si Flamur Bucpapaj dhe Pjetër Arbnori si objekt mbikëqyrjeje.
Një informator me pseudonimin “Këngëtari” jepte raportime për udhëheqësit lokalë të opozitës
Strategji për të nxitur përçarje dhe për të delegjitimuar opozitën si “agjenturë e huaj”
Kapitulli VI – Pasojat Sociale të Rrjetit të BP
Kriza e besimit në marrëdhëniet shoqërore, familjare dhe institucionale
Raste të prishjes së martesave, burgosjeve pa prova, vetëvrasjeve dhe izolimeve të rënda
Efekti në formësimin e një shoqërie të heshtur dhe të mbyllur ndaj iniciativës
Trashëgimia pas 1991: hapja e dosjeve, plagët e pambyllura dhe mosbesimi në tranzicion
Kapitulli VII – Diskutime dhe Analizë Krahasuese
Krahasimi me vende si Rumania (Securitate) dhe Gjermania Lindore (Stasi)
Roli i komisioneve të lustracionit në shoqëritë post-komuniste
Dështimi i një procesi të plotë lustracioni në Shqipëri
Rekomandime për rritjen e transparencës së institucioneve
Përdorimi i edukimit historik për të mos përsëritur të kaluarën
Burime kryesore
Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH)
Arkivi i Ministrisë së Brendshme
Kujtime të ish-të burgosurve politikë (p.sh., libri “Të Internuarit” i Uran Kostrecit)
Dokumente të deklasifikuara nga SHBA mbi Shqipërinë komuniste
Raporte të OSBE dhe organizatave për të drejtat e njeriut
Kapitulli I – Hyrje në sistemin e Sigurimit të Shtetit
Krijimi i Sigurimit të Shtetit (1944–1946)
Pas çlirimit të Shqipërisë në fund të vitit 1944, regjimi komunist, i sapo vendosur nën udhëheqjen e Partisë Komuniste të Shqipërisë (më pas Partia e Punës e Shqipërisë), nisi të ndërtojë një aparat të fuqishëm sigurie për të mbrojtur pushtetin e ri nga çdo kërcënim i brendshëm apo i jashtëm. Ky aparat nisi si Dega e Mbrojtjes së Popullit, e krijuar më 14 dhjetor 1944, me urdhër të Enver Hoxhës dhe në përputhje me modelin sovjetik të NKVD-së.
Në fillimet e saj, Dega funksiononte si një strukturë e drejtpërdrejtë ushtarake, e përbërë nga kuadro të ardhur nga radhët partizane, pa formim të mirëfilltë profesional, por me besnikëri absolute ndaj partisë. Qëllimi i saj nuk ishte vetëm ndjekja e armiqve të jashtëm, por më së shumti identifikimi, izolimi dhe asgjësimi i kundërshtarëve politikë të brendshëm, të cilët u konsideruan si “armiq të klasës”.
. Riorganizimi institucional dhe konsolidimi (1946–1954)
Pas shpalljes së Republikës Popullore të Shqipërisë më 1946, Dega u riorganizua dhe u shndërrua në një strukturë më të centralizuar dhe burokratike. Ajo mori emrin Drejtoria e Sigurimit të Shtetit dhe u vendos nën varësinë e Ministrisë së Punëve të Brendshme. Modeli i saj organizativ, frymëzuar nga KGB-ja sovjetike, përfshinte një ndarje të qartë sektoriale: kundërzbulim, kontroll i emigracionit, hetime politike, agjenturë operative, përgjime etj.
Personeli i Sigurimit i nënshtrohej një trajnimi të rreptë ideologjik dhe profesional, ku më e rëndësishmja ishte besnikëria absolute ndaj Partisë. Kjo strukturë nuk kishte transparencë, funksiononte mbi bazën e fshehtësisë dhe nuk i përgjigjej sistemit gjyqësor, duke bërë që ajo të funksiononte si një shtet brenda shtetit.
. Struktura organizative dhe hierarkia e Sigurimit
Nga viti 1946 e në vazhdim, struktura e Sigurimit mori përmasat e një institucioni të frikshëm me degë në çdo qytet dhe rreth. Ajo përfshinte:
Drejtoria Qendrore e Sigurimit të Shtetit: E vendosur në Tiranë, ku merreshin vendimet strategjike dhe miratoheshin operacionet madhore.
Drejtoria e Kundërzbulimit: E ngarkuar me zbulimin dhe neutralizimin e tentativave për infiltrime nga shërbimet sekrete të huaja (CIA, UDB, BND, etj.), si dhe për ndjekjen e kontakteve të dyshimta mes shtetasve shqiptarë dhe të huajve.
Degët lokale të Sigurimit: Në çdo rreth funksiononte një Degë e Sigurimit e varur nga Drejtoria Qendrore, e cila merrej me kontrollin e popullatës, veçanërisht në zonat kufitare, urbane dhe industriale.
Repartet Speciale dhe Agjentura: Kuadro të veçantë për ndjekjen e çështjeve të “sabotimit”, “diversionit ideologjik”, “propagandës armiqësore”, si dhe rekrutimin e bashkëpunëtorëve të fshehtë (B.p.) që përbënin një pjesë thelbësore të funksionimit të aparatit.
. Karakteri ideologjik dhe doktrina e “armikut të brendshëm”
Sigurimi i Shtetit u ndërtua mbi një doktrinë paranojake, të trashëguar nga stalinizmi, ku shoqëria ndahej në mënyrë absolute në miq dhe armiq. Koncepti i “armikut të brendshëm” nuk përfshinte vetëm kundërshtarë aktivë të regjimit, por edhe njerëz me prejardhje të dyshimtë klasore, intelektualë, njerëz fetarë, ish-pronarë, emigrantë dhe madje edhe anëtarë të vetë Partisë në rast se shfaqnin “luhatje ideologjike”.
Kjo filozofi e kontrollit total shërbeu si justifikim për përdorimin masiv të dhunës, burgimeve politike, internimeve dhe eliminimeve fizike, duke e kthyer Sigurimin në një instrument të terrorit shtetëror. Profilizimi i individëve dhe dosjet paraprake
Rekrutimi i bashkëpunëtorëve (BP) nga Sigurimi i Shtetit nuk ishte një proces spontan apo arbitrar. Ai bazohej në një analizë të detajuar, të sistematizuar dhe të klasifikuar mirë të individëve që mund të përdoreshin për qëllime spiunazhi, kontrolli apo ndjekjeje të të tjerëve. Kjo fazë e parë njihej si “profilizimi paraprak” dhe realizohej përmes:
- a) Dosjeve të fshehta të ndjekjes dhe interesimit
Dosja e profilit përmbante të dhëna biografike, politike dhe shoqërore të individit. Ajo përpilonte informacione për sjelljen në komunitet, marrëdhëniet me familjen, aktivitetin profesional dhe nivelin e besnikërisë ndaj vijës së partisë.
Informacionet vinin nga burime të ndryshme: mësues, punonjës të ndërmarrjes, komiteti i gruas, komiteti i rinisë, organizata të Frontit Demokratik, dhe sidomos BP të tjerë të infiltruar në rrethin familjar apo profesional.
- b) Kriteret për zgjedhjen e kandidatit për rekrutim
Dobësitë personale (varësia ndaj alkoolit, marrëdhënie intime të fshehta, prirje për pasurim të paligjshëm).
Vështirësi ekonomike që i bënin të prekshëm ndaj premtimeve për përfitime materiale.
Pozicionet profesionale strategjike (mësues, kuadro partie, punonjës në dogana, diplomatë, emigrantë, shkrimtarë, etj.).
Kontakte me të huajt (emigrantë që vinin nga Perëndimi, studentë jashtë shtetit, njerëz që punonin në ambasada, etj.).
- c) Përgatitja e dosjes së rekrutimit
Pasi mblidheshin të dhënat e mjaftueshme, Sigurimi përpilonte një “dosje paraprake rekrutimi”.
Kjo dosje miratohej nga strukturat përkatëse në Degën e Punëve të Brendshme dhe nganjëherë nga vetë Ministria e Brendshme.
Ky profilizim paraprak nuk përfshinte vetëm gjykim të karakterit të individit, por ishte një akt kompleks i inxhinierisë sociale, i konceptuar për të përdorur njerëzit si mjete në makinerinë e survejimit totalitar.
. Faza e afrimit: shantazh, presion, premtime
Pasi përfundonte profilizimi, kandidati hynte në fazën e dytë: afrimi. Kjo ishte faza më delikate, ku agjentët e Sigurimit përpiqeshin të vendosnin kontakt të drejtpërdrejtë me objektivin dhe ta bindnin ose ta detyronin për të bashkëpunuar. Kjo realizohej përmes kombinimit të tre taktikave kryesore:
- a) Shantazhi
Nëse individi kishte ndonjë sekret të rrezikshëm (p.sh. marrëdhënie intime jashtëmartesore, letra të dërguara jashtë vendit, kontakte me të huaj), Sigurimi e përdorte këtë si kërcënim për t’i shkatërruar jetën.
Shpesh përdoreshin materiale komprometuese, të siguruara përmes përgjimeve me mikrofon, letra të interceptuara ose dëshmi nga BP të tjerë.
Në shumë raste, shantazhi përfshinte edhe familjarët: “Nëse nuk bashkëpunon, yt bir nuk do të lejohet të studiojë” ose “Do të internojmë gruan tënde”.
- b) Presioni psikologjik dhe moral
Faza e afrimit shoqërohej me takime të vazhdueshme, ku personi izolohej emocionalisht, i ngarkohej ndjenjë faji për të kaluarën ose për lidhjet me njerëz të dyshimtë.
Përdorej shpesh një zyrtar “i mirë” dhe një tjetër “i ashpër” për të krijuar konfuzion emocional dhe nënshtrim.
Në disa raste, Sigurimi i bënte të ndiheshin “të veçantë”, duke i thënë se “shteti ka besim te ty” ose “je i vetmi që mund të ndihmosh”.
- c) Premtimet dhe përfitimet
Ata që nuk pranonin me shantazh, shpesh joseshin me premtime: emërime në pozita më të mira, lejim për të udhëtuar jashtë, rritje page, mbrojtje nga ndëshkimi, etj.
Në disa raste, individët besonin sinqerisht se po “ndihmonin atdheun” dhe jo një polici sekrete, çka tregon fuqinë e propagandës dhe manipulimit ideologjik.
Në fund të fazës së afrimit, kandidati:
Ose pranonte të firmoste bashkëpunimin, zakonisht nën një pseudonim dhe me dorëzim solemn, Profilizimi i individëve dhe dosjet paraprake
Në fillim të çdo procesi rekrutimi, Sigurimi i Shtetit i nënshtrohej një pune të detajuar profilizimi të objektivit. Ky profilizim ishte i domosdoshëm për të kuptuar karakterin, rrethanat sociale, familjare, politike dhe morale të individit që do të vihej në shënjestër si kandidat për bashkëpunim.
Metodat e profilizimit përfshinin:
Mbledhja e të dhënave paraprake nga burime të hapura dhe të mbyllura (d.m.th. nga punonjës të partisë, organizatat e Frontit Demokratik, mësues, drejtues institucioni, komshi, ose bashkëpunëtorë të tjerë të Sigurimit).
Vëzhgimi aktiv, që do të thotë ndjekje fizike, vëzhgim në vendin e punës apo në banesë.
Përdorimi i informatorëve të mëparshëm, që raportonin për qëndrime kritike, lidhje me shtete perëndimore, vizita të shpeshta në ambasada, kontakte me të huaj, apo dhe për mosrespektim të vijës ideologjike të Partisë.
Pas përfundimit të kësaj faze, hartohej një dosje paraprake ku evidentoheshin pikat e dobëta të objektivit, si:
Probleme në punë;
Sfidat ekonomike dhe sociale;
Probleme me ligjin ose me moralin sipas standardeve të kohës (p.sh. lidhje jashtëmartesore, varësi, pakënaqësi ndaj sistemit);
Kontakte me persona që konsideroheshin “armiq të popullit”.
Këto elemente shërbenin si baza për ta afruar individin drejt fazës tjetër: afrimi dhe rekrutimi i drejtpërdrejtë.
Faza e afrimit: shantazh, presion, premtime
Pasi ishte përgatitur dosja paraprake dhe Sigurimi kishte identifikuar mënyrën më të përshtatshme për të ndikuar individin, fillonte faza e afrimit, që në praktikë zhvillohej me shumë kujdes dhe në mënyrë të strukturuar.
Metodat kryesore të afrimit përfshinin:
- Shantazhi:
Nëse individi kishte një të kaluar problematike (p.sh. familje me të arratisur, lidhje me klerin, me pronarë të mëparshëm ose me nacionalistë), kjo përdorej si kërcënim i heshtur ose i drejtpërdrejtë: “Ke shumë për të humbur”.
Disa shantazhe bazoheshin mbi sekrete personale (p.sh. orientimi seksual, lidhje dashurore të fshehta, korrupsion në vendin e punës).
- Presioni psikologjik dhe institucional:
Krijohej një ambient ku kandidati ndjehej i izoluar dhe i kontrolluar.
Personi mund të thirrej vazhdimisht në zyrat e Degës së Punëve të Brendshme për “biseda sqaruese”.
Në raste të tjera, i afrohej një punonjës i Sigurimit në mënyrë miqësore, që e ftonte për bashkëpunim “për të mirën e vendit” apo “për të parandaluar armikun”.
- Premtimet dhe përfitimet:
Individëve u premtoheshin lehtësira materiale, p.sh. kalimi në punë më të mirë, studime, pushime në bregdet, mbrojtje nga ndëshkimet, mbrojtje për familjarët.
Për persona të rinj apo ambiciozë, premtohej karrierë e sigurt, përfshirje në parti ose institucione me rëndësi, nëse bashkëpunonin me devotshmëri.
- Krijimi i iluzionit të detyrës patriotike:
Në disa raste, afrimi bëhej me diskurs patriotik, duke paraqitur detyrën e raportimit si një veprim i lavdërueshëm për mbrojtjen e atdheut nga armiqtë e brendshëm dhe të jashtëm.
Shpesh individët bindeshin se po ndihmonin në ruajtjen e rendit, moralit dhe sigurisë në shoqëri.
Në shumë raste, kjo fazë përfundonte me nënshkrimin e një deklarate bashkëpunimi, që nënkuptonte se individi pranonte të jepte informacione dhe të mbante kontakt me oficerin e Sigurimit sipas kërkesave të tij. Emri i bashkëpunëtorit zëvendësohej me një pseudonim (emër konspirativ), dhe fillonte mbajtja e dosjes personale. Regjistrimi dhe formalizimi i bashkëpunëtorit të Sigurimit
Pasi individi kishte pranuar të bashkëpunonte me organet e Sigurimit të Shtetit, procesi kalonte në fazën e regjistrimit dhe formalizimit, e cila kishte për qëllim sigurimin juridik, administrativ dhe operacional të bashkëpunimit të tij në mënyrë të rregullt dhe të dokumentuar.
- Deklarata e bashkëpunimit
Hapi i parë ishte nënshkrimi i deklaratës së bashkëpunimit, e cila ishte një dokument standard që përmbante:
Pranimin vullnetar të bashkëpunimit me organet e Sigurimit.
Angazhimin për ruajtjen e fshehtësisë së këtij bashkëpunimi, edhe ndaj të afërmve më të ngushtë.
Dakordësinë për të raportuar në mënyrë të rregullt dhe sipas kërkesave të oficerit të kontaktit.
Në disa raste, për të rritur ndjenjën e frikës dhe detyrimit moral, deklarata bëhej me shkrim dore nga vetë bashkëpunëtori, dhe më pas firmosej para oficerit përkatës.
- Zgjedhja e pseudonimit (emrit konspirativ)
Çdo bashkëpunëtor regjistrohej në sistemin konspirativ të Sigurimit me një pseudonim, i cili:
Përdorej në të gjitha raportet, dosjet dhe komunikimet për të ruajtur anonimitetin.
Zgjidhej zakonisht nga oficeri i Sigurimit, por në disa raste propozoheshin edhe nga vetë individët.
Emra si “Drita”, “Shkëndija”, “Mjegulla”, “Hekuri”, “Oriku” etj., ishin të zakonshëm, duke synuar të përçonin një ide neutraliteti ose mistifikimi.
- Hapja e dosjes personale të bashkëpunëtorit
Pas nënshkrimit të deklaratës dhe përzgjedhjes së pseudonimit, hapej një dosje personale për bashkëpunëtorin, që përfshinte:
Të dhëna identifikuese reale (emër, mbiemër, datëlindje, vendbanim, vend pune).
Përshkrimi i arsyes së rekrutimit dhe mënyrës së afrimit.
Analiza e karakterit dhe besueshmërisë së individit.
Raportet e para që ai dorëzonte, të cilat shërbenin si provë për efektivitetin e tij.
Dosja përcillej për miratim në instancat e brendshme të Sigurimit dhe futej në arkivën sekrete, duke ndjekur standarde të larta sigurie dhe hierarkie dokumentimi.
- Vendosja e rregullit të kontaktit dhe kontrollit
Pas formalizimit, caktohej edhe forma e komunikimit mes oficerit të Sigurimit dhe bashkëpunëtorit:
Vendi dhe orari i takimeve, zakonisht në ambiente të izoluara (salla konspirative, apartamente të Sigurimit, makina etj.).
Frekuenca e raportimeve, që varionte nga një herë në javë deri në një herë në muaj, sipas rëndësisë dhe pozicionit të bashkëpunëtorit.
Kontrolli i cilësisë së informacionit, ku raportet vlerësoheshin për saktësinë, vërtetësinë dhe ndikimin e tyre në veprimtarinë e Sigurimit.
Nëse raportet ishin të dobëta ose bashkëpunëtori tregonte shenja hezitimi, dosja kalonte në vëzhgim të veçantë, dhe mund të merreshin masa ndëshkuese, përfshirë zbulimin, izolimin ose komprometimin e tij në publik.
- Mbajtja e fshehtësisë dhe kultura e frikës
Për të ruajtur konspiracionin, bashkëpunëtorët:
Nuk dinin asgjë për bashkëpunëtorë të tjerë.
Nuk kishin kontakt me strukturat e tjera të Sigurimit, përveç oficerit të tyre.
Ndiheshin gjithmonë nën presionin e ndëshkimit, nëse thyenin fshehtësinë.
Në këtë mënyrë, formalizimi i bashkëpunëtorit shndërrohej në një akt që nuk mund të tërhiqej lehtë. Nënshkrimi, dokumentimi dhe kontrolli e lidhte individin me një sistem që përdorte frikën, besnikërinë e detyruar dhe ndjenjën e përgjegjësisë ideologjike për ta mbajtur aktiv.
Detyrat, llojet e informacioneve dhe mënyrat e raportimit të bashkëpunëtorit. Detyrat, llojet e informacioneve dhe mënyrat e raportimit të bashkëpunëtorit të Sigurimit
Pas formalizimit të bashkëpunimit dhe hapjes së dosjes, bashkëpunëtori hynte në një sistem të mirëorganizuar përgjegjësish, që përfshinte raportimin periodik të informacioneve, ndjekjen e objektivave të përcaktuar nga oficeri i Sigurimit dhe ruajtjen e konspiracionit të plotë. Roli i tij bëhej thelbësor në ndërtimin dhe përditësimin e të dhënave mbi “armikun e brendshëm” dhe mbi zhvillimet që ndikonin në stabilitetin ideologjik të regjimit.
- Detyrat kryesore të bashkëpunëtorit
Detyrat e një bashkëpunëtori përfshinin:
Përgjimin e individëve të caktuar (“objekteve”) në ambiente pune, banimi apo në jetën e përditshme.
Raportimin e bisedave ku përmendeshin temat tabu si kritika ndaj partisë, dëgjimi i radiove të huaja, bindje fetare apo aspirata për emigrim.
Ndërtimi i profilit psikologjik dhe ideologjik të të survejuarit.
Provokimi i bisedave për të nxitur shprehjen e mendimeve kundër regjimit.
Vëzhgimi i rrethit shoqëror të objektit, për të identifikuar rrjete të mundshme “armikësie”.
Këto detyra nuk ishin gjithmonë të qarta në fillim. Ato udhëhiqeshin nga orientimet konkrete të dhëna nga oficeri i Sigurimit, të cilat ndryshonin në varësi të rrethanave politike dhe objektivave operative.
- Llojet e informacioneve që kërkoheshin
Informacionet që bashkëpunëtori duhej të sillte mund të ndaheshin në disa kategori:
Informacione politike: që lidhen me qasje kritike ndaj regjimit, Partisë së Punës, Enver Hoxhës, apo ndonjë zhvillimi politik të brendshëm dhe të jashtëm.
Informacione ideologjike: mbi ndikimin e fesë, kontaktet me literatura të ndaluara, ndjenja nostalgjie për Perëndimin, ndikimin e muzikës dhe kulturës së huaj.
Informacione morale e personale: që preknin sjellje devijante sipas normave të regjimit (si alkooli, marrëdhënie intime jashtëmartesore, homoseksualiteti, sjellje “borgjeze”).
Informacione organizative: për strukturat institucionale, kolektivat e punës, njerëzit me ndikim lokal.
Informacione të jashtme: kur bashkëpunëtori kishte kontakte me të huaj, përfshirë diplomatë, turistë, apo të afërm që kishin emigruar.
Këto të dhëna ndihmonin Sigurimin të përpilonte “biografi operative” dhe të ndërmerrte masa si: survejim, thirrje për hetim, ndjekje penale, përjashtim nga partia, apo internim.
- Mënyrat e raportimit
Raportimi ndaj Sigurimit bëhej në mënyrë të rregullt dhe të planifikuar, duke respektuar rregulla të rrepta konspiracioni. Këto ishin format më të zakonshme të raportimit:
Raport i shkruar me dorë:
Dorëzohej gjatë takimeve me oficerin.
Duhej të ishte i saktë, i qartë dhe i mbështetur në fakte.
Duhej të nënshkruhej me pseudonimin e bashkëpunëtorit, jo me emrin e vërtetë.
Raport verbal:
Në rastet kur raporti shkruar mund të ishte rrezik, bashkëpunëtori e jepte verbalisht informacionin, ndërsa oficeri bënte përmbledhjen dhe e fuste në dosje.
Raport emergjent:
Në raste urgjente, informatorët mund të kontaktonin në mënyrë të koduar me oficerin, përmes sinjaleve të parapërcaktuara (mesazh i shkurtër, shënim i lënë në vend të fshehtë etj.).
Raportim indirekt ose me ndërmjetës:
Në zona të thella ose për bashkëpunëtorë që nuk mund të lëviznin lehtë, Sigurimi përdorte struktura të ndërmjetme për të mbledhur informacionin.
- Vlerësimi dhe kontrolli i raportimeve
Raportet e bashkëpunëtorëve kontrolloheshin për:
Saktësinë faktike dhe përputhjen me burime të tjera.
Qëndrueshmërinë dhe frymën ideologjike.
Gjuha e përdorur, ku duhej shmangur sentimentalizmi apo ndjeshmëria njerëzore ndaj objektit të survejimit.
Nëse bashkëpunëtori tregonte performancë të lartë dhe besnikëri, mund të shpërblehej fshehtas, për shembull me privilegje materiale, mbrojtje nga ndëshkime, përparim në karrierë apo ndihmë për të afërm.
Format e kontrollit, ndëshkimit dhe zëvendësimit të bashkëpunëtorit.
Rasti i Mit’hat Havarit – Spiunimi nga bashkëpunëtorë me pseudonime
Mit’hat Havari, një ish-polic në Elbasan dhe pjesëmarrës aktiv në demonstratat demokratike të dhjetorit 1990, pas hapjes së rregullt të dosjes së tij nga AIDSSH, publikoi emrat e bashkëpunëtorëve që e kishin spiunuar për vite me radhë.
Dosja e tij përmbante 215 faqe, duke përfshirë raportet e bashkëpunëtorëve si “Artilieri”, “Zjarrmetari”, “Dielli”, “Gëlqerja”, “Malësori”, “Kalaja”, “Aviatori” etj.
Ai identifikoi dy emra legjendë të njëkohshëm: “Dielli” rezultoi të ishte Doktor Berti, dhe “Gëlqerja” rezultoi të ishte Enveri
.
Operativë si Përparim Balla dhe Mete Shyti, si dhe shefa operativësh të Degës e stigmatizuan dhe ndjekën për disa vjet
.
Pse ky rast është veçanërisht domethënës:
Tregon se si Sigurimi mbante nën kontroll të mirëfilltë figura të rëndësishme lokale edhe pas viteve ’80.
Pseudonimet dhe mënyra e funksionimit të rrjetit informativ janë tipike për sistemin e mbikëqyrjes totalitare të kohës.
Fluksi i informacionit – përgjegjësia kolektive për ndëshkimin e të ndryshëm dhe ndërtimi i dosjes operacionale që zgjat plot 8 vjet – ka rëndësi historike e morale.
Raste të tjera të përmendura në literaturë dhe raportime
Dosjet e familjeve të njohura në Tiranë dhe vendbanime të tjera
Arkivat tregojnë se çdo anëtar i disa familjeve të njohura ishte subjekt survejimi. Për shembull, dosja e familjes Begeja (ish-obrazi i Tiranës) përmbante 458 faqe raportimesh mbi periudhën 1958–1991, me 3 deri në 50 informatorë të Sigurimit
.
Kjo lloj survejimi tregon për masivitetin dhe nivelin e detajuar të rrjetit të informatorëve që mbulonte çdo aspekt të jetës lokale.
Analizë e këtyre rasteve – çfarë na mësojnë për strukturën dhe psikologjinë e sistemit
Rrjeti Sekret me Dokumente – figura si Havari ishin monitoruar nga pseudonime të dokumentuara në dosje precize. Siç shpjegohet edhe në studime tjera , struktura përbëhej nga rezidentë, agjentë, informatorë dhe strehues,
.
Niveli i dokumentimit – të dhënat e mbledhura qenë të sufisbëmshme për të ndërtuar një “novelë operative”, me informacion personal, shoqëror dhe politik të përditësuar gjatë viteve.
Mit’hat Havari Dosje 4171: 215 faqe raporte, pseudonime të shumta, operativë të identifikueshëm Tregon funksionimin e rrjetit informativ dhe ndikimin psikologjik konkretMit’hat Havari, një ish-polic në Elbasan dhe pjesëmarrës aktiv në demonstratat demokratike të dhjetorit 1990, pas hapjes së rregullt të dosjes së tij nga AIDSSH, publikoi emrat e bashkëpunëtorëve që e kishin spiunuar për vite me radhë.
Dosja e tij përmbante 215 faqe, duke përfshirë raportet e bashkëpunëtorëve si “Artilieri”, “Zjarrmetari”, “Dielli”, “Gëlqerja”, “Malësori”, “Kalaja”, “Aviatori” etj.
Ai identifikoi dy emra legjendë të njëkohshëm: “Dielli” rezultoi të ishte Doktor Berti, dhe “Gëlqerja” rezultoi të ishte Enveri
.
Operativë si Përparim Balla dhe Mete Shyti, si dhe shefa operativësh të Degës e stigmatizuan dhe ndjekën për disa vjet
.
Pse ky rast është veçanërisht domethënës:
Tregon se si Sigurimi mbante nën kontroll të mirëfilltë figura të rëndësishme lokale edhe pas viteve ’80.
Pseudonimet dhe mënyra e funksionimit të rrjetit informativ janë tipike për sistemin e mbikëqyrjes totalitare të kohës.
.
Kjo lloj survejimi tregon për masivitetin dhe nivelin e detajuar të rrjetit të informatorëve që mbulonte çdo aspekt të jetës lokale. asti i Mit’hat Havarit: Spiunimi dhe rrjeti i bashkëpunëtorëve
Mit’hat Havari ishte një nga viktimat e sistemit të Sigurimit në periudhën komuniste. Dosja e tij në Arkivin e Institutit për Demokraci, Liri dhe Integrim (AIDSSH) tregon një proces të gjatë dhe të detajuar survejimi.
Rekrutimi: Ai u profilizua si “element i dyshimtë” për shkak të qëndrimeve të tij kritike ndaj regjimit dhe kontakteve me emigrantë. Oficerët e Sigurimit përdorën metoda si shantazh ndaj familjes dhe premtime për përfitime, duke e detyruar të bashkëpunojë.
Rrjeti i bashkëpunëtorëve: Në dosjen e Havarit gjenden mbi 20 pseudonime informatorësh, si “Dielli”, “Gëlqerja”, “Artilieri” etj., që raportonin çdo veprim dhe fjalë të tij. Kjo rrjetë funksiononte si një organizëm i mirëstrukturuar, ku informacioni vinte nëpërmjet burimeve të ndryshme.
Raportimi: Informatorët dorëzonin raporte me shkrim dhe herë pas here jepnin informacion verbal në takime të fshehta. Raportet përfshinin biseda të interceptuara, sjellje në publik, kontaktet me persona të tjerë dhe çdo aktivitet që konsiderohej “armiqësor”.
Zbulimi dhe pasojat: Në bazë të këtyre raportimeve, Mit’hat Havari u arrestua dhe përjetoi ndjekje të vazhdueshme, duke u shndërruar në një shembull të dhimbshëm të shfrytëzimit të rrjetit të informatorëve.
Dosjet e familjeve dhe survejimi i komunitetit
Përveç individëve, Sigurimi kishte fokus edhe mbi familjet dhe komunitetet. Dosjet e familjes Begeja nga Tirana janë një shembull i survejimit sistematik:
Shtrirja e rrjetit informativ: Në rastin e familjes Begeja, më shumë se 40 persona nga komuniteti i tyre raportonin për çdo aktivitet, duke përfshirë fqinjë, kolegë pune dhe madje edhe anëtarë të familjes.
Llojet e raportimeve: Këto raporte përfshinin informacione për bisedat e tyre private, pjesëmarrjen në ceremoni fetare, shprehjen e mendimeve të ndryshme politike dhe kontaktet me emigrantët.
Pasojat sociale: Familja u përball me izolim shoqëror, ndalime në arsimin e fëmijëve dhe humbje të vendeve të punës për disa anëtarë. Rasti i Qamil Stafës – Shantazh dhe rekrutim për t’u përdorur si informator në mjedisin e punës
Q Stafa, punonjës i një fabrike në Tiranë, u profilizua nga Sigurimi për shkak të lidhjeve të tij familjare jashtë vendit dhe disa diskutimeve të dyshimta politike me kolegët. Me shantazh ndaj gruas dhe premtime për mbrojtje nga përjashtimi nga puna, ai u detyrua të nënshkruante marrëveshjen e bashkëpunimit.
Pas rekrutimit, Stafa raportej për çdo lëvizje dhe diskutim brenda fabrikës.
Për shkak të denoncimeve të tij, disa punonjës u përjashtuan nga puna dhe u arrestuan.
Dosja e tij përmban letra dhe raporte me pseudonimin “Fshatari”.
- Rasti i Zhaneta Kokës – Presion psikologjik dhe izolim social për familjen
Zhaneta Koka, mësuese në një shkollë të vogël në një qytet të Veriut, refuzoi bashkëpunimin me Sigurimin dhe u etikëtua si “armike e popullit”. Përpjekjet e vazhdueshme për ta bindur me presion psikologjik dështuan, prandaj ajo dhe familja e saj u përballën me:
Ndalim të vazhdueshëm të pjesëmarrjes në jetën publike.
Mospasjen e mundësisë për promovim në punë.
Survejim të pandërprerë dhe shantazh ndaj fëmijëve për të mos shkuar në shkollë.
Kjo dosje tregon për mënyrën se si refuzimi për të bashkëpunuar shkaktonte dënime kolektive sociale.
. Rasti i Genc Alisë – Informator i detyruar dhe ndëshkimi psikologjik
Genc Alia ishte një student në Universitetin e Tiranës që u detyrua të bashkëpunonte si informator, pas një arrestimi të padrejtë për “mosrespekt ndaj autoriteteve”. Ai mori pseudonimin “Shigjeta” dhe u përdor për të mbledhur informacione rreth studentëve të tjerë dhe profesorëve.
Raportimet e tij çuan në përjashtimin e disa studentëve nga universiteti.
Megjithatë, Genci jetoi me frikën e vazhdueshme të ekspozimit dhe izolimit.
Pas rënies së regjimit, ai u përball me stigma dhe refuzim nga shokët e dikurshëm.
. Rasti i Familjes Haxhiaj – Kontroll dhe ndjekje në mjedisin rural
Familja Haxhiaj nga një fshat në Jug të Shqipërisë u bë objekt survejimi për shkak të lidhjeve të tyre me emigracionin dhe kontakteve me klerikët lokalë. Rrjeti i informatorëve lokalë përfshinte fqinje, punonjës shëndetësorë dhe mësues.
Për shumë vite, çdo takim familjar, pjesëmarrje në ceremoni fetare dhe diskutime u raportuan në dosje.
Fëmijët e familjes u përjashtuan nga shkolla dhe u ndaluan nga institucione kulturore.
Rasti tregon përdorimin e Sigurimit për të kontrolluar edhe zonat më të thella rurale. Metodat e Profilizimit të Individëve nga Sigurimi i Shtetit
Profilizimi i individëve që konsideroheshin potencialë për rekrutim si bashkëpunëtorë apo për vëzhgim ishte një proces kompleks dhe sistematik. Ai kishte për qëllim të krijonte një portret të plotë të objektivit për të identifikuar dobësitë, pikat e shantazhit dhe mënyrat e përshtatshme të afrimit dhe kontrollit. Metodat e përdorura ishin të shumëllojshme dhe të ndërlidhura me njëra-tjetrën:
. Mbledhja e të dhënave paraprake nga burime të ndryshme
Në këtë fazë fillestare, Sigurimi përdorte një rrjet të gjerë burimesh për të grumbulluar informacione fillestare rreth personit të interesit:
Burime zyrtare dhe organizative: informacione merren nga punonjës të Partisë së Punës, strukturat e Frontit Demokratik, sindikatat dhe organizatat e tjera të kontrolluara nga shteti. Për shembull, mësuesit, drejtorët e shkollave, shefat e repartit në punë, apo drejtuesit e institucioneve kulturore dhe shëndetësore raportonin për sjelljet, qëndrimet dhe aktivitetet e dyshimta.
. Vëzhgimi aktiv
Në këtë fazë, agjentët e Sigurimit ndërmerrnin masa për të monitoruar drejtpërdrejt objektivin në ambientet ku ai ndodhej:
Ndjekja fizike: monitorim i vazhdueshëm në rrugë, takime, ose gjatë lëvizjeve në qytet. Kjo përfshinte përdorimin e stafit operativ të Sigurimit për ndjekje “incognito” dhe regjistrim të detajuar të çdo veprimi.
Vëzhgimi në vendin e punës: Sigurimi angazhohej me informatorë apo bashkëpunëtorë brenda institucionit ku punonte personi për të regjistruar sjelljet, bisedat dhe çdo shfaqje të qëndrimeve të dyshimta apo kundërshtimit.
Vëzhgimi në ambientet private: në raste të përzgjedhura, realizoheshin përgjime telefonike, regjistrime të fshehta në banesa apo në takime private, duke shkelur kështu privatësinë në mënyrë të paligjshme.
. Përdorimi i informatorëve të mëparshëm
Informatorët ekzistues të Sigurimit ishin një burim kryesor për mbledhjen e të dhënave mbi objektivin:
Ata raportonin qëndrime kritike ndaj Partisë dhe regjimit, si edhe informacione rreth kontakteve me persona nga jashtë vendit, veçanërisht shtetas të vendeve perëndimore.
Informacioni përfshinte vizita të shpeshta në ambasada, kontakte me diplomatë, pjesëmarrje në aktivitete të organizuara nga emigracioni politik, apo përdorimin e literaturës “të ndaluar” dhe të huaj.
Në shumë raste, informatorët dokumentonin dhe “ndëshkonin” çdo shfaqje të mosrespektimit të vijës ideologjike të Partisë, qoftë në biseda të përditshme apo në mbledhje publike.
. Hartimi i dosjes paraprake me pikat e dobëta
Pas mbledhjes së të dhënave dhe vëzhgimit, agjentët përgatisnin një dosje paraprake ku evidentoheshin në mënyrë të detajuar pikat e dobëta të objektivit, që do të përdoren në fazën e mëvonshme të rekrutimit:
Probleme në punë: performancë jo e mirë, mosbindje ndaj urdhrave, mosmbajtje e orarit, konflikte me kolegë ose me drejtuesit.
Sfidat ekonomike dhe sociale: varfëria, borxhet, pamundësia për të përballuar nevojat familjare, mungesa e banesës apo kushteve elementare.
Probleme me ligjin ose me moralin sipas standardeve të kohës, si lidhje jashtëmartesore, varësi nga alkooli apo droga, sjellje të papërshtatshme në publik, apo pakënaqësi të shprehura ndaj sistemit.
Kontakte me persona që konsideroheshin “armiq të popullit”: p.sh., lidhjet me emigrantë, pjesëmarrja në aktivitete fetare jo të kontrolluara nga shteti, apo me elementë të lëvizjeve opozitare. Mbledhja e të dhënave paraprake nga burime të ndryshme
Shembull konkret:
Në dosjen e një mësuesi të mesëm nga Fieri (dosja nr. 2357), Sigurimi ka mbledhur informacione nga drejtuesit e shkollës, të cilët raportuan për “ideologjinë e tij të dyshimtë” dhe se shpesh herë “shprehte pakënaqësi ndaj sistemit dhe punës së Partisë”. Një fqinj i tij, që ishte informator, raportonte në mënyrë të detajuar lëvizjet e mësuesit dhe vizitat që priste në banesë. Kjo evidencë paraprake u përdor për të hapur hetime më të thella.
Vëzhgimi aktiv
Shembull konkret:
Në rastin e një tekniku në ndërmarrjen “Fabrika e Çimentos”, i cili kishte kontakte me një emigrant në Itali, Sigurimi organizoi ndjekje fizike disa muaj rresht. Dosja e tij tregon se agjentët e ndoqën në çdo takim dhe bisedë, duke mbledhur regjistrime audio të takimeve dhe duke vendosur mikrofone në banesë. Kjo shërbeu për të mbledhur prova të mëtejshme për rekrutimin.
. Përdorimi i informatorëve të mëparshëm
Shembull konkret:
Në dosjen e një qytetari nga Gjirokastra, pseudonimi “Vullkani”, kuptohet se informatori kryesor ishte një ish-shok klase i objektivit, i cili raportonte çdo diskutim të tyre gjatë takimeve në kafene apo në rrugë. Ai dokumentonte edhe kontaktet e “Vullkanit” me anëtarë të familjes që kishin emigruar në SHBA, duke e bërë personin shumë vulnerabël ndaj shantazhit.
Hartimi i dosjes paraprake me pikat e dobëta
Shembull konkret:
Në dosjen e një studentjeje në Tiranë (dosja nr. 1456), evidentohen shumë pika dobësie:
Ajo kishte lidhje me një të afërm që ishte emigrant në Gjermani, gjë që përbënte një rrezik ideologjik.
Kishte kaluar një periudhë të vështirë ekonomike që e kishte detyruar të punonte në një kafene jashtë universitetit.
Raportimet shënonin edhe “shfaqje të mosbindjes ndaj rregullave të partisë në fakultet”.
Këto të dhëna u përdorën si baza për afrimin dhe rekrutimin e saj si bashkëpunëtore.
Përmbledhtas, dosjet tregojnë se procesi i profilizimit ishte një operacion i thelluar dhe i mirëorganizuar që përfshinte:
Bashkëpunim të gjerë midis organeve shtetërore dhe individëve të ndryshëm në komunitet.
Monitorim intensiv dhe sistematik në të gjitha aspektet e jetës së individit.
Përgatitjen e një dosjeje të hollësishme që do të shërbente si mjet shantazhi dhe presioni. Shtrirja e rrjetit informativ
Ky rrjet ishte një strukturë multifunksionale, ku çdo informator kishte detyrë të mbante nën vëzhgim një pjesë të veçantë të jetës së familjes: disa fokusoheshin në aktivitetet e përditshme në shtëpi, të tjerë në marrëdhëniet shoqërore dhe politike, ndërsa një pjesë tjetër monitoronin kontaktet e jashtme, veçanërisht me emigrantët apo me grupe fetare jo të kontrolluara nga shteti.
Përdorimi i anëtarëve të familjes si informatorë tregon se Sigurimi shfrytëzonte çdo lidhje personale për të krijuar një rrjet të ngushtë kontrolli, duke krijuar një klimë mistrust-i dhe frike brenda vetë familjes.
. Llojet e raportimeve të mbledhura
Raportimet e këtyre informatorëve ishin të detajuara dhe përfshinin të gjitha aspektet e jetës së familjes Begeja:
Bisedat private: çdo diskutim në familje, qoftë në tryezën e darkës apo në takime me të afërm, monitorohej dhe raportohej në mënyrë të hollësishme. Madje edhe shprehjet e pakënaqësisë apo dyshimeve ndaj regjimit, qoftë edhe në mënyrë të përmbledhur, përdoreshin si prova për ndëshkime.
Pjesëmarrja në ceremoni fetare dhe kulturore: aktivitete fetare jashtë kontrollit të shtetit, si dhe pjesëmarrjet në festa apo tubime lokale, ndiqeshin me kujdes dhe raportoheshin si shenja të mundshme subversive.
Shprehja e mendimeve politike: çdo koment kritik, diskutim politik apo kontakt me persona me bindje të ndryshme dokumentoheshin. Kjo përfshinte edhe biseda informale me fqinjë apo kolegë pune.
Kontaktet me emigrantët: mbajtja e lidhjeve me të afërm jashtë vendit, e konsideruar si kërcënim ideologjik, ndiqej me vëmendje dhe përdorej si argument për shantazh dhe ndjekje.
. Pasojat sociale dhe psikologjike për familjen Begeja
Për shkak të këtij kontrolli të ngushtë dhe të vazhdueshëm, familja Begeja përjetoi pasoja të rëndësishme sociale dhe psikologjike:
Izolim shoqëror: fqinjët dhe komuniteti lokal e trajtonin familjen me rezervë, duke shmangur kontaktet për shkak të frikës së ndëshkimit nga Sigurimi ose për shkak të stigmatizimit social.
Ndalime në arsimin e fëmijëve: disa prej fëmijëve të familjes u përjashtuan nga shkollat ose universitetet për shkak të “biografisë së keqe” të prindërve dhe të afërmve.
Humbje të vendeve të punës: disa anëtarë të familjes u shkarkuan nga pozicionet që mbanin në institucione shtetërore ose ndërmarrje private, për shkak të dyshimeve për aktivitet antiregjim.
Presion psikologjik dhe shpërndarje e frikës në familje: ekzistonte një klimë mosbesimi e thellë brenda familjes, pasi disa anëtarë ishin informatorë të detyruar, duke dëmtuar marrëdhëniet dhe solidaritetin familjar.
Kjo praktikë ka qenë thelbësore për funksionimin e sistemit të kontrollit ideologjik dhe për sigurimin e besnikërisë së Në kontekstin e rekrutimit të bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit, termat “Faza 2a” dhe “Faza 2b” i referohen dy etapa të ndryshme të procesit të afrimit dhe rekrutimit të individëve. Këto termat përdoren zakonisht në studimet dhe dokumentet arkivore për të ndarë me qartësi mënyrat dhe strategjitë që Sigurimi përdorte për të bindur apo detyruar një person të bashkëpunojë.
Ja shpjegimi i secilës:
Faza 2a – Afrimi me metoda të buta (Bindja dhe premtimet)
Në këtë fazë, Sigurimi tentonte që të siguronte bashkëpunimin e individit përmes:
Bisedave miqësore dhe informuese, ku i shpjegohej rëndësia e bashkëpunimit për “sigurinë e vendit” dhe “mbrojtjen e shoqërisë”.
Premtime për përfitime konkrete, si: përparim në karrierë, studime jashtë vendit, lirime nga ndëshkimet e mundshme, mbrojtje nga presionet e tjera.
Lidhje personale dhe psikologjike, duke synuar krijimin e një marrëdhënie besimi me objektivin.
Shfrytëzimi i interesave apo ambicieve të individit, duke e bërë bashkëpunimin të duket si mundësi për rritje personale dhe sigurim të një pozicioni të favorshëm.
Në shumë raste, në këtë fazë individët pranonin të bashkëpunonin në mënyrë vullnetare ose nën ndikim të lehtë psikologjik.
Faza 2b – Afrimi me metoda të forta (Shantazh, presion dhe kërcënim)
Në rast se metodat e buta dështonin, Sigurimi kalonte në fazën e dytë të afrimit, më agresive dhe intimiduese:
Shantazhi: përdorimi i informacionit komprometues (real ose i fabrikuar) për të detyruar bashkëpunimin. Kjo mund të përfshinte: lidhje të fshehta me emigrantë, aktivitete fetare të ndaluara, ose sjellje personale që mund të përdoren si armë presioni.
Presion psikologjik dhe kërcënime: kërcënime për arrestim, burgosje, internim familjar, humbje të punës apo përjashtim nga shkolla.
Përdorimi i frikës dhe pasojave ndaj të afërmve: shpesh kërcënoheshin jo vetëm individët, por edhe familjet e tyre, për të bindur objektivin.
Mungesa e mundësive për t’u kundërshtuar: në këtë fazë, individi përballej me një alternativë të pamundur: ose të bashkëpunonte ose të përballej me ndëshkime të rënda.
Kjo fazë karakterizohej nga metoda të dhunshme dhe manipulime psikologjike, duke shtrënguar individët në një rrjet kontrolli të pamëshirshëm.
Përmbledhje:
Faza Metodat kryesore Qëllimi Rezultati i pritur
2a (e butë) Bindje, premtime, lidhje personale Bashkëpunim vullnetar ose i lirë Marrëdhënie besimi dhe bashkëpunim pa presion të madh
2b (e fortë) Shantazh, kërcënime, presion psikologjik Bindje me forcë dhe kontroll Bashkëpunim i detyruar, me frikë dhe nën presion
Në praktikë, Sigurimi shpesh kalonte nga 2a në 2b në varësi të qëndrimit të individit dhe rëndësisë që kishte ai për sistemin.
:
Ja disa shembuj konkretë nga dosjet e arkivit të Sigurimit që ilustrojnë fazat 2a dhe 2b të rekrutimit:
Shembuj konkretë për Fazën 2a – Afrimi me metoda të buta
Rasti i Mjeshtrit të Muzikës, I Krasniqi (pseudonimi “Përparimi”)
I, i cili kishte një pozicion të rëndësishëm në institucionin kulturor të Tiranës, u kontaktua fillimisht me biseda miqësore nga një oficer i Sigurimit. Ai u përpoq t’i tregonte rëndësinë e bashkëpunimit për ruajtjen e “rendit dhe stabilitetit”.
I ofruan mundësi për të ndjekur kurse të avancuara jashtë vendit dhe përparim në karrierë, nëse pranohej.
I pranoi bashkëpunimin në mënyrë vullnetare, me bindjen se do të përfitonte dhe do të ishte në një pozicion më të favorshëm.
Raportimet e tij ishin fillimisht të kufizuara në mbledhjen e informacioneve rreth kolegëve me sjellje “të dyshimta”.
Shembuj konkretë për Fazën 2b – Afrimi me metoda të forta
Rasti i Shkollës së Mesme në Elbasan – Studentja A H (pseudonimi “Shigjeta”)
Arjeta u përball me fazën 2b pasi refuzoi vazhdimisht ofertat për bashkëpunim.
Sigurimi përdori informacione komprometuese që kishin dalë nga dosjet e saj paraprake, përfshirë lidhjet e familjes me emigrantë në Gjermani dhe pjesëmarrjen e saj në aktivitete fetare jashtë kontrollit.
I është bërë presion psikologjik dhe kërcënime të hapura për përjashtim nga shkolla dhe burgim.
Për më tepër, familja e saj u përfshi në këtë presion, duke u kërcënuar me humbjen e punës dhe izolim shoqëror.
Në fund, Ar pranoi të bashkëpunonte nën presion të madh, duke raportuar për kolegët dhe miqtë e saj.
Në këto raste shihet qartë si Faza 2a është një tentativë për të siguruar bashkëpunim pa dhunë, ndërsa Faza 2b përdor shantazhin dhe frikën si mjete kryesore.bashkëpunëtorëve të Sigurimit. Procesi i rekrutimit të bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit në Shqipëri gjatë periudhës së diktaturës komuniste ishte një mekanizëm kompleks dhe shumëdimensional, i ndërtuar mbi baza të forta kontrolli ideologjik dhe politik. Përmes metodave të profilizimit, vëzhgimit aktiv dhe përdorimit të një rrjeti të gjerë informatorësh, Sigurimi arriti të depërtojë në çdo qelizë të shoqërisë shqiptare, duke krijuar një atmosferë të përhershme frike dhe mosbesimi.
Fazat e afrimit dhe rekrutimit, të ndara në Fazën 2a me metoda të buta dhe Fazën 2b me presion dhe shantazh, ilustrojnë përpjekjet sistematike për të siguruar bashkëpunimin, qoftë vullnetar apo i detyruar. Ky sistem nuk ndikoi vetëm në individë, por edhe në familjet dhe komunitetet e tyre, duke shkaktuar pasoja të thella sociale dhe psikologjike, si izolim, përjashtim dhe degradim të marrëdhënieve shoqërore.
Kapitulli V – Rasti Konkret: Infiltrimi i Opozitës Demokratike në 1990–1991
- Krijimi i Partisë Demokratike dhe presioni i Sigurimit
Fillimi i viteve ’90 përbën një ndër periudhat më të trazuara dhe vendimtare në historinë politike të Shqipërisë. Në dhjetor 1990, pas dekadash regjimi totalitar, shpërthyen protestat studentore në Tiranë, të cilat shënuan fillimin e tranzicionit demokratik. Krijimi i Partisë Demokratike më 12 dhjetor 1990 ishte kulmimi i këtyre lëvizjeve. Por, paralelisht me shpresat për një shoqëri të lirë, regjimi, dhe veçanërisht aparati i Sigurimit të Shtetit, nuk qëndroi pasiv.
Presioni i Sigurimit të Shtetit
Sigurimi i Shtetit, pavarësisht se zyrtarisht ishte në proces shpërbërjeje, mbeti një instrument aktiv në përpjekjet për të kontrolluar dhe frenuar zhvillimet demokratike. Dokumente të shumta të publikuara nga AIDSSH (Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit) tregojnë se struktura të ndryshme të Sigurimit vijuan të funksiononin në mënyrë të fshehtë gjatë muajve të parë të vitit 1991.
Përmes metodave të vjetra të ndjekjes, presionit psikologjik, përpunimit agjenturor dhe infiltrimit, Sigurimi arriti të depërtojë brenda strukturave embrionale të opozitës. Në mënyrë të veçantë, dokumentet evidentojnë:
Vendosjen e informatorëve në radhët e studentëve protestues
Mbikëqyrjen e takimeve të para të organizuara në Qytetin Studenti
Identifikimin dhe përpunimin e figurave që u konsideruan si “rrezik për stabilitetin socialist”
Krijimin e raporteve periodike për eprorët politikë mbi ecurinë e “elementëve antisocialistë”
. Dokumente të AIDSSH mbi ndjekjen dhe kontrollin mbi organizatorët e protestave
Një sërë dokumentesh të deklasifikuara nga AIDSSH përshkruajnë me detaje taktikat e përdorura nga Sigurimi. Disa nga këto përmbajnë:
Raporte agjenturiale të dërguara nga informatorë të infiltruar
Këto raporte përshkruajnë mbledhjet e para të Partisë Demokratike, bisedat ndërmjet themeluesve të saj, dhe planet për mobilizimin e masave.
Urdhra për përpunim aktiv të individëve kyç
Në disa raste, individët që kishin një profil publik ose ishin shumë aktivë u përfshinë në “Përpunime të Veçanta”, që nënkuptonin survejim të plotë, presione familjare dhe madje kërcënime të maskuara. Roli i informatorëve dhe agjenturës në destabilizimin e opozitës
Dokumentet e ruajtura në arkivat e AIDSSH dëshmojnë qartë se një pjesë e konsiderueshme e strukturave të reja opozitare ishte nën mbikëqyrje të vazhdueshme nga rrjeti agjenturor i trashëguar nga Sigurimi. Këta informatorë ishin individë të rekrutuar gjatë viteve të regjimit komunist, të cilët kishin detyrime të heshtura ose dosje komprometuese që i detyronin të bashkëpunonin.
Shpesh, këta informatorë raportonin jo vetëm mbi aktivitetet publike, por edhe mbi debatet e brendshme të partisë, përplasjet ndërmjet anëtarëve, dobësitë personale apo morale të figurave të reja politike. Qëllimi kryesor ishte destabilizimi i brendshëm i opozitës, kultivimi i mosbesimit dhe përçarja, që më pas mund të shfrytëzoheshin nga propaganda zyrtare për ta diskredituar lëvizjen si të paorganizuar, kaotike dhe të manipuluar nga jashtë.
Përpjekjet për të kontrolluar tranzicionin politik
Ndërkohë që regjimi dukej në shuarje të ngadaltë, një pjesë e elitës politike komuniste nuk kishte ndërmend të dorëzonte pushtetin real. Përkundrazi, përmes kontrollit të aparatit të Sigurimit dhe të Byrosë Politike, nisi një proces “reformimi të kontrolluar”, ku tolerohej krijimi i pluralizmit formal, por bëhej gjithçka për ta mbajtur pushtetin real përmes manipulimeve të brendshme, shantazheve dhe bashkëpunëtorëve të infiltruar.
Në këtë kontekst, Partia Demokratike ishte përballë një sfide të shumëfishtë: nga njëra anë, ajo përpiqej të fitonte mbështetjen e masave të popullit që ishin të dëshpëruar dhe skeptikë, dhe nga ana tjetër, përballej me sabotim të heshtur dhe të vazhdueshëm nga mekanizmat e padukshëm të shtetit të vjetër.
. Dëshmi konkrete: Raste të emërtuara në dokumente
Në dosjet e AIDSSH përmenden edhe raste konkrete të individëve që u survejuan ose që u përfshinë në skema komprometuese. Pa përmendur emra për arsye etike dhe ligjore, këto dokumente tregojnë për:
Anëtarë të rinj të PD-së që u rekrutuan si burime informative në janar-shkurt 1991
Organizatorë të protestave që u thirrën në mënyrë joformale nga hetuesia për “biseda shpjeguese”
Persona që, në bashkëpunim me organet e Sigurimit, morën pjesë në mbledhje të PD-së dhe më pas raportuan me shkrim
Një dokument i datës shkurt 1991 i përgatitur nga Drejtoria e Punëve të Brendshme të Tiranës, tregon qartë planin për të “zhbërë përpjekjet e destabilizimit nga elementët e rinj që kërkojnë përmbysjen e rendit socialist”, një formulim që zbulon frikën reale të pushtetit ndaj ndryshimit të papërmbajtur.
Dokumente që synonin diskreditimin e opozitarëve përmes propagandës
Ka prova që tregojnë përgatitjen e fletushkave dhe përhapjen e zërave komprometues për disa prej drejtuesve të PD-së, në përpjekje për t’i paraqitur si të lidhur me “elementë armiqësorë” ose “agjentë të huaj”. Trashëgimia e infiltrimit në fazat e mëvonshme të tranzicionit
Edhe pas shpërbërjes formale të strukturave të Sigurimit të Shtetit në fillim të vitit 1991 dhe krijimit të institucioneve të reja demokratike, efektet e infiltrimit të opozitës nuk u zhdukën menjëherë. Përkundrazi, shumë prej agjentëve të vjetër ose bashkëpunëtorëve të Sigurimit u riintegruan në sistemin e ri politik, shpesh duke u maskuar si mbështetës të demokracisë apo profesionistë të administratës.
Ky fenomen solli pasoja serioze në besueshmërinë e institucioneve dhe në ndërtimin e një shteti ligjor të pastër. Ish-oficerë të Sigurimit dhe ish-bashkëpunëtorë, përmes lidhjeve të tyre dhe njohjes së dobësive të sistemit të vjetër, arritën të pozicionohen në:
Polici dhe shërbime të inteligjencës pas 1991, duke ndikuar në vazhdimësinë e praktikave të vjetra të kontrollit dhe mbikëqyrjes
Sistemin e drejtësisë, ku përmes influencës në prokurori apo gjyqësor, frenonin hetimet për krime të së kaluarës
Mediat e reja dhe bizneset, duke kanalizuar kapital të dyshimtë dhe duke ndikuar në formimin e një elite të re me rrënjë në të kaluarën totalitare
. Dosjet e mbyllura dhe debati për ilustracionin
Një nga çështjet më të debatueshme në dekadat pas tranzicionit ishte çështja e hapjes së dosjeve dhe ilustracionit (lustrazione) – procesit të verifikimit të figurave publike për lidhjet e tyre me Sigurimin. Për vite të tëra, hapja e këtyre dosjeve u shty, u politizua, ose u sabotua, pikërisht për shkak të frikës se shumë figura të njohura në politikë, media, akademi dhe drejtësi mund të implikoheshin.
Vetëm pas krijimit të Autoritetit për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH) në vitin 2015, u bë e mundur një qasje më serioze dhe më e strukturuar ndaj këtyre dokumenteve. Megjithatë, dëmi i parë ishte bërë: mashtrimi, dezinformimi dhe besimi i cenuar kishin zënë rrënjë në jetën politike dhe shoqërore shqiptare.
Mësime nga rasti i infiltrimit të opozitës demokratike
Rasti i viteve 1990–1991 nuk është vetëm një kapitull i errët i së kaluarës, por edhe një mësim i rëndësishëm për ruajtjen e demokracisë dhe transparencës. Ai na kujton se:
Institucionet e reja nuk mund të ndërtohen mbi themele të kalbura, pa u pastruar më parë nga ndikimet e aparateve represive të së kaluarës
Tranzicioni nuk është thjesht çështje kalimi politik, por kërkon edhe reformim moral dhe institucional të shoqërisë Emrat konkretë të përfshirë në infiltrimin dhe ndjekjen e opozitës demokratike në vitet 1990–1991, siç dokumentohen nga AIDSSH dhe burime historike të besueshme, përfshijnë individë që ishin ose pjesë e strukturave të Sigurimit të Shtetit, ose figura politike dhe intelektuale që rezultuan më vonë si bashkëpunëtorë të regjimit, të infiltruar në opozitë apo të lidhur me aparatin shtypës.
Këtu përmendim disa raste të verifikuara në dokumente publike, media dhe nga Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit:
- Arben Imami
Ish-aktor dhe themelues i Partisë Demokratike.
Rezulton në dokumente si person i përgjuar dhe i survejuar nga Sigurimi.
.
- Preç Zogaj
Poet dhe intelektual i njohur, pjesëmarrës në themelimin e PD-së.
Vetë Zogaj e ka pranuar publikisht se ishte thirrur nga Sigurimi në biseda, por e ka mohuar kategorikisht të ketë bashkëpunuar.
- Genc Ruli
Ish-ministër i parë i Ekonomisë në qeverinë e parë demokratike.
Në dokumente rezulton i ndjekur nga Sigurimi dhe më pas i përfshirë në raportime nga individë të infiltruar.
. Mehmet Elezi
Dosje të zbuluara nga AIDSSH tregojnë për raportime sistematike mbi aktivitetin e tij nga bashkëpunëtorë të Sigurimit.
. Ngjela Spartak
Avokat dhe figurë politike që doli kundër regjimit.
Ka qenë objekt i përpunimit nga Sigurimi.
Më vonë ka qenë aktiv në kërkesat për hapjen e dosjeve dhe ilustracion.
Ylli Bufi (pjesë e PS, por lidhur me tranzicionin)
Ish-kryeministër në qeverinë e stabilitetit në vitin 1991.
Dokumentet tregojnë se u vendos në këtë pozicion për të frenuar hovin e PD-së në atë periudhë.
. Ramiz Alia
Udhëheqës i fundit komunist, që lehtësoi kalimin formal drejt pluralizmit.
U mbështet fuqimisht në rrjetin e Sigurimit për të ndikuar dhe kontrolluar opozitën.
Dokumentet tregojnë urdhra të tij për “monitorim të kujdesshëm” të zhvillimeve brenda PD-së dhe protestave studentore.
. Agjentë të fshehtë të identifikuar në dokumente të AIDSSH
Emrat e mëposhtëm janë zbuluar si bashkëpunëtorë të fshehtë (me pseudonime) të infiltruar në radhët e opozitës, siç dokumentohet në dosje:
“Drita”, bashkëpunëtore që raporton mbi mbledhjet e PD në fillim të vitit 1991
“Piktori,”Bualli, agjent që raporton mbi studentët protestues në Qytetin Studenti
“Filozofi”, i përfshirë në raportimet mbi përçarjet në strukturat e PD-së në Durrës
“Rrufeja”, që ka raportuar mbi aktivitetet e Lëvizjes Studentore në janar 1991
‘’Esmeri’’ I’’binduri’’dhe ‘’profesori’’Me kishin spiunuar mua rregullisht në levizjen studentore Shkoder
Shumë nga këto pseudonime nuk janë zbuluar publikisht për shkak të mbrojtjes së të dhënave personale dhe faktit që vetë autoritetet kërkojnë një proces të rregullt verifikimi për çdo emër të përmendur në dosje.
Hapja e dosjeve dhe transparenca historike janë çelësa për pajtimin kombëtar, jo për ndarje apo hakmarrje Mësime nga rasti i infiltrimit të opozitës demokratike
Rasti i viteve 1990–1991 nuk është vetëm një kapitull i errët i së kaluarës, por edhe një mësim i rëndësishëm për ruajtjen e demokracisë dhe transparencës. Ai na kujton se:
Institucionet e reja nuk mund të ndërtohen mbi themele të kalbura, pa u pastruar më parë nga ndikimet e aparateve represive të së kaluarës
Tranzicioni nuk është thjesht çështje kalimi politik, por kërkon edhe reformim moral dhe institucional të shoqërisë
konkluzion
Infiltrimi i Partisë Demokratike dhe kontrolli i opozitës së parë në Shqipëri nga aparati i Sigurimit dëshmon qartë se edhe në momentet kur sistemi dukej se po shembej, strukturat e tij të padukshme vijonin të vepronin me efikasitet. Ky rast konkret nuk është vetëm një histori shqiptare – është pjesë e një fenomeni më të gjerë post-komunist në shumë vende të Europës Lindore, ku trashëgimia e shërbimeve sekrete të regjimeve autoritare u përpoq të deformonte procesin demokratik që në embrion.
Studimi i këtyre mekanizmave dhe rasteve konkrete nga arkivat e Sigurimit është i domosdoshëm për të kuptuar natyrën represive të regjimit dhe për të ruajtur kujtesën historike, si një mësim i rëndësishëm për shoqërinë shqiptare dhe për proceset demokratike që vijojnë sotProcesi i rekrutimit të bashkëpunëtorëve të Sigurimit të Shtetit ishte një pjesë qendrore e mekanizmit të kontrollit totalitar në Shqipëri gjatë periudhës komuniste. Ai u bazua në një sistem të mirëorganizuar profilizimi, vëzhgimi intensiv dhe shtrirjeje të gjerë të rrjetit informativ, që mbulonte çdo aspekt të jetës së individëve dhe komuniteteve. Kjo strategji lejonte jo vetëm mbledhjen e informacionit, por edhe krijimin e një atmosfere të vazhdueshme frike dhe pasigurie, ku asnjë individ nuk mund të ndjehej i lirë.
Ndërhyrja në jetën private përmes dosjeve paraprake dhe përdorimi i metodave të ndryshme të afrimit (Faza 2a dhe 2b), tregonin dy dimensionet e kontrollit: bindjen dhe manipulimin në një anë, dhe shantazhin e presionin në anën tjetër. Kjo bëri që shumë bashkëpunëtorë të rekrutoheshin nën presion të fuqishëm psikologjik dhe social, duke dëmtuar rëndë unitetin dhe solidaritetin shoqëror.
.
Studimi i këtyre praktikave është i domosdoshëm për të kuptuar dimensionin e vërtetë të represionit totalitar dhe për të ruajtur kujtesën historike të një periudhe të errët të shoqërisë shqiptare. Ky njohje e thellë ndihmon në forcuar vlerat demokratike dhe të drejtave të njeriut, si dhe në parandalimin e rikthimit të formave të ngjashme të shtypjes në të ardhmen.
