Pas shumë muajsh pasigurie dhe presioni diplomatik, udhëheqësit e Europës sipërfaqësisht arritën një fitore të madhe: Donald Trump u bind të vazhdojë të mbështesë NATO-n, të paktën për tani. Por ajo që dukej si fundi i krizës, është vetëm fillimi i një sfide shumë më të vështirë. Nga pikëpyetjet për financimin e një rritjeje masive të shpenzimeve ushtarake, te frika nga tërheqja e trupave amerikane dhe rreziku i një Europe të pambrojtur përballë një Russie gjithnjë e më agresive. BE-ja ndodhet në një udhëkryq historik. Tani, aleanca përballet me një pyetje të thjeshtë, por të tmerrshme: Si mund të mbrojë veten nëse Amerika tërhiqet?
Politico:
Rezulton se premtimi për të shpenzuar 5 përqind të produktit të brendshëm bruto për mbrojtjen, për të kënaqur Donald Trump, mund të ketë qenë pjesa e lehtë për aleatët e NATO-s.
Tani, udhëheqësit europianë përballen me një provë më të vështirë, të shesin rritjet e mëdha të shpenzimeve për mbrojtje në vendet e tyre dhe të përgatiten për uljen e mundshme të trupave amerikane, ndërkohë që përpiqen të frenojnë një Rusi ekspansioniste.
“Paratë, vetëm, nuk do t’i zgjidhin problemet tona,” u tha gazetarëve kancelari gjerman Friedrich Merz pas samitit të NATO-s më 24-25 qershor në Hagë.
“Përqindja është caktuar, por është e vlefshme vetëm nëse arrijmë t’i kthejmë ato në kapacitete reale,” theksoi kryeministri norvegjez Jonas Gahr Støre.
Të mërkurën, aleatët e NATO-s ranë dakord për një objektiv të ri shpenzimesh për mbrojtje prej 5 përqind të PBB-së deri në vitin 2035, një shifër që u propozua fillimisht nga presidenti amerikan. Ajo do të përbëhet nga 3.5 përqind e PBB-së për shpenzime thjesht ushtarake si armë dhe trupa, dhe 1.5 përqind për investime të lidhura me mbrojtjen si kibernetika dhe lëvizshmëria.
Europianët kishin shpresuar që premtimi për shpenzime për mbrojtje prej 5 përqind do të forconte angazhimin herë pas here të lëkundur të Trump ndaj nenit 5 të NATO-s për mbrojtje të përbashkët.
Pas një fillimi shqetësues, Trump ishte entuziast në fund të samitit të NATO-s, duke thënë se aleanca “nuk është një mashtrim” dhe duke theksuar sa shumë kanë nevojë vendet aleate për SHBA-në për mbrojtjen e tyre.
Tani që ata kanë siguruar të ardhmen e aleancës, të paktën për tani, udhëheqësit e BE-së përballen me pyetje të vështira se si të mbështesin premtimet e tyre për shpenzime.
Shumica po shkojnë nga Haga në Bruksel për një tjetër samit të enjten, ku pyetja kyçe do të jetë se si të rritet shpenzimi për mbrojtje i bllokut dhe të rindërtohet kompleksi industrial ushtarak pas dekadash neglizhimi pas Luftës së Ftohtë.
“Bëjeni realitet objektivin 5 përqind”
Opsionet për të rritur shpenzimet për mbrojtje përfshijnë: rritjen e taksave, shkurtime në shpenzimet publike (përfshirë programet e popullarizuara të mirëqenies dhe shërbimeve sociale) dhe marrjen e borxhit. Komisioni Europian po ndihmon me skemën e tij të re të quajtur SAFE, një program prej 150 miliardë eurosh në formën e huave për blerjen e armëve, si dhe me një program më të vogël prej 1.5 miliardë eurosh për industrinë europiane të mbrojtjes. Buxheti i ardhshëm afatgjatë i BE-së pritet të caktojë më shumë fonde për mbrojtje, por ai hyn në fuqi në vitin 2027.
“Vendet e vetme europiane me financa publike që u lejojnë të synojnë këtë objektiv 5 përqind janë Gjermania, Polonia dhe vendet baltike e nordike,” tha François Heisbourg, këshilltar i lartë për Europën pranë Institutit Ndërkombëtar për Studime Strategjike. “Të gjithë e dinë që Franca, Belgjika, Mbretëria e Bashkuar, Spanja dhe Italia nuk janë absolutisht në gjendje të mbajnë këtë lloj angazhimi.”
Për më tepër, sa më larg Rusisë të ndodhen, aq më e vështirë bëhet justifikimi i këtyre shpenzimeve, siç e tregoi edhe kundërshtimi në momentin e fundit nga ana e Spanjës për objektivin e ri të NATO-s.
Një tjetër paralajmërim për pakënaqësi politike për shkak të rritjes së shpenzimeve erdhi fare pranë samitit të NATO-s. Ish-kryeministri italian dhe lideri anti-establishment Giuseppe Conte të martën udhëhoqi një mbledhje me rreth 70 politikanë të majtë nga e gjithë Evropa, të cilët nënshkruan një deklaratë kundër armatosjes së kontinentit.
“Arritja e objektivit prej 5 përqind për shpenzimet e mbrojtjes do të kërkojë në mënyrë të pashmangshme shkurtime të thella në mirëqenie, kujdes shëndetësor, arsim, shërbime sociale dhe investime për bizneset,” tha Conte për Politico.
Kthejini objektivat në armë
Pavarësisht vështirësive, BE-ja do të shpenzojë shumë më tepër për mbrojtjen sesa më parë. Por kjo krijon një problem tjetër: Si të shpenzohen të gjitha këto para duke siguruar që pjesa më e madhe të mos përfundojë te prodhuesit amerikanë të armëve?
Koordinimi i blerjeve dhe sigurimi që vendet të mos dublifikojnë ose ndërhyjnë në planet e njëra-tjetrës mund të jetë “po aq i vështirë” sa vetë arritja e marrëveshjes për 5 për qind, tha një zyrtar britanik.
Kjo bëhet edhe më sfiduese për shkak të fragmentimit të industrive europiane të mbrojtjes, veçanërisht sektorit të armatimit tokësor. Iniciativat e mëparshme për të bashkuar burimet dhe për të investuar bashkërisht në kapacitete panevropiane nuk kanë dhënë rezultat, me asnjë sukses në fushën e mbrojtjes që të krahasohet me konsorciumin Airbus, të themeluar në vitin 1970.
Pikërisht për këtë arsye, Danimarka, e cila do të marrë presidencën e radhës të Këshillit të BE-së në korrik, synon të përdorë mandatin 6-mujor për të drejtuar diskutimet ndërmjet kryeqyteteve dhe për të identifikuar projekte që mund të jenë me interes për të gjitha vendet anëtare.
Një nga detyrat më urgjente, sipas shumë zyrtarëve dhe analistëve europianë, është që Europa të bëhet më e pavarur nga SHBA në një sërë pajisjesh ushtarake, si kapacitetet për goditje në thellësi, por edhe për “mundësi strategjike mbështetëse” si rimbushja e karburantit në ajër, transporti taktik dhe satelitët.
“Asnjë vend europian nuk mund të ndërtojë vetë këto kapacitete,” tha Presidenti çek Petr Pavel në Forumin Publik të NATO-s të martën. “Pikërisht për këtë arsye duhet të rikthehemi te koncepti i ‘kombit kornizë’, ku vendet më të mëdha europiane mund të ofrojnë strukturën bazë të një kapaciteti, dhe shumë vende të mesme e të vogla do të kontribuojnë për ta zhvilluar plotësisht atë.”
Nivelet e trupave amerikane
Një tjetër pyetje që po ngrihet është: çfarë do të ndodhë me trupat amerikane në Europë? Kjo, sipas ambasadorit amerikan në NATO, Matthew Whitaker, do të trajtohet pas samitit.
“Për çështjen e tërheqjes së trupave amerikane, ironia është se problemet e vërteta fillojnë tani,” tha Camille Grand, ish-zyrtar i lartë i NATO-s.
Shefi i politikave të Pentagonit dhe kundërshtari i njohur i Kinës, Elbridge Colby, po udhëheq një rishikim të pozicionimit global të trupave, që pritet të përfundojë në fund të verës. Ky rishikim ka gjasa të përfshijë tërheqjen e disa trupave amerikane nga Europa, sipas dy zyrtarëve të mbrojtjes dhe një personi të afërt me procesin.
Rishikimi po shqyrton mundësinë e tërheqjes së 20,000 trupave që administrata Biden vendosi në Europë në vitin 2022, pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, shumica e të cilëve u dërguan në Evropën Lindore, sipas të njëjtave burime.
Vendet në vijën e parë të frontit shpresojnë ende që Uashingtoni të mos ndërmarrë një hap të tillë. “Vlerësimi ushtarak i situatës është shumë i qartë: prania e trupave në Europë është pjesë thelbësore e fuqisë parandaluese,” tha Ministrja e Mbrojtjes së Lituanisë, Dovilė Šakalienė, për gazetën gjermane WELT.
Për momentin, aleatët europianë nuk kanë informacion për përfundimet e këtij rishikimi. Një diplomat i NATO-s, në vendin e të cilit janë stacionuar trupa amerikane, tha se nuk janë zhvilluar ende diskutime për këtë çështje.
I pyetur nga gazetarët nëse ishte në dijeni të një afati kohor për ndonjë reduktim të trupave amerikane, presidenti francez Emmanuel Macron u përgjigj: “Jo.”
“Do të ishte mirë të dinim,” tha me ironi.
